PIESKOWA SKAŁA
1. Mogiła powstańców 1863 r. - pod zamkiem
Poniżej zamku w Pieskowej Skale, na stoku południowym, obok skalnej niszy, utworzono podest z kamiennych płyt, na którym znajduje się kamienny nagrobek z położoną płytą granitową zawierającą napis:
TU SPOCZYWA 65 POWSTAŃCÓW POLSKICH Z 1863 ROKU / WŚRÓD NICH AKADEMIK STEFAN ZALESKI / I UKRAINIEC ANDRIJ POTEBNIA / BYŁY OFICER WOJSK ROSYJSKICH / WSPÓŁPRACOWNIK ALEKSANDRA HERCENA // W HOŁDZIE BOJOWNIKOM / WALKI ZA WASZĄ I NASZĄ WOLNOŚĆ
W roku 1953 z mogiły zbiorowej w Skale, oraz z kilku innych, pobrano prochy pochowanych powstańców i przeniesiono do urządzonej powstańczej mogiły pod zamkiem w Pieskowej Skale.
Mogiła, utworzona w miejscu odwiedzanym przez liczne wycieczki, miała służyć politycznym celom pogłębiania przyjaźni polsko-radzieckiej.
Na płycie nagrobnej była wówczas tablica o treści następującej:
TU SPOCZYWA / SZEŚĆDZIESIĘCIU PIĘCIU NIEZNANYCH / POWSTAŃCÓW POLSKICH / Z 1863 ROKU / A WŚRÓD NICH ROSJANIN / KAPITAN ANDRZEJ AFANASJEWICZ / POTIEBNIA / KTÓRY KRWIĄ SWOJĄ / UŚWIĘCIŁ PRZYMIERZE / MIĘDZY POLAKAMI I ROSJANAMI / WIECZNA CHWAŁA BOJOWNIKOM/ ZA WASZĄ I NASZĄ WOLNOŚĆ
W roku 2000, z udziałem Konsulatu Generalnego Ukrainy w Krakowie, dokonano wymiany tablicy nagrobnej. Na położonej nowej tablicy wprowadzono poprawne informacje dotyczące narodowości i pisowni nazwiska POTEBNIA.
Zbiorowa mogiła powstańców 1863 roku w Pieskowej Skale ma w części charakter symboliczny. Przenoszono prochy powstańców z cmentarza w Skale - ale nadal w Skale pozostała mogiła powstańcza. I jest ona utrzymywana i zadbana przez ludność miejscową. I nikt nie rozstrzygnie obecnie - gdzie są prochy poległego Andrzeja Potebni: w mogile w Skale czy też w Pieskowej Skale?
Dojście do mogiły położonej poniżej zamku w Pieskowej Skale: od szosy ścieżka prowadzi (ok. 120 m) poprzez mostek pomiędzy dwoma stawami, i w górę kamiennymi stopniami pod grupkę wapiennych skałek. Z szosy nagrobek jest mało zauważalny.
Tablica z roku 1953 i nowa, położona w roku 2000, na mogile powstańczej
urządzonej pod zamkiem w Pieskowej Skale.
góra strony
2. Leśna mogiła powstańcza przy drodze do Wielmoży
Przy drodze od zamku do wsi Wielmoży (od bramy zamku drogą asfaltową ok. 500 m) - w lesie, po prawej stronie, znajduje się mogiła zbiorowa powstańców z 1863 r.
Na wapiennym bloku znajduje się granitowa tablica:
MOGIŁA POWSTAŃCÓW / 1863 / BOHATEROM W HOŁDZIE / ZBoWID 1973
Zachował się protokół z dnia 15 VII 1930 r., w którym podano opis dawnego urządzenia grobu powstańców:
... na mogile znajduje się kopiec z kamieni, na kopcu ustawiony jest krzyż żelazny z Chrystusem i orłem z żelaza lanego. Na orle znajduje się napis:
"Za ojczyznę 1863 r.".
W mogile tej pochowanych zostało 27 powstańców którzy zginęli w czasie walk z moskalami w Zamku ...
Protokół zosttał podpisany przez delegata Dyrekcji Robót Komunalnych w Kielcach Stefana Mayera i delegata Urzędu gminy Jana Hankiewicza, mieszkańca Pieskowej Skały.
Aktualna tablica przy mogile powstańców na drodze do Wielmoży
i wygląd tej mogiły z roku 1929
Ks. J. Wiśniewski (Historyczny opis kościołów ... w Olkuskiem) w roku 1933 podawał:
... Mogiła powstańców z 1863 r. znajduje się w lesie, po prawej ręce drogi od zamku do wsi Wielmoży. Na skałce z cementu, jakby na kopczyku, stoi żelazny krzyz. Od 1903 r. co rok letnicy po nabożeństwie, udają się na to miejsce, by uczcić pamięć bohaterów i grób ich umaić kwieciem. ...
Dawny widok powstańczej mogiły przedstawił również H. Mościcki w Pomnikach bojowników ...
góra strony
Zajęcie Pieskowej Skały przez powstańców w marcu 1863 roku.
O starciu powstańców w Pieskowej Skale w dniu 4 marca 1863 roku pisał Łucjan Dunin Wolski:
Rok 1863. Po krwawej bitwie w Małogoszczu, "maszerując i przedzierając się przez wojska i placówki moskiewskie, dostarliśmy się do Pieskowej Skały i sztab pomieścił się w zamku, zaś 200 koni pod dowództwem Figiettiego, rotmistrza Prędowskiego i porucznika Józefa Wolskiego, pomieszczenie znaleźli w owczarni, piechota zaś w lesie.
Było to pod wieczór. Zmęczeni legliśmy pokotem koło swych koni i zasnęli snem tak silnym, jakim jeno młody, a znużony spać może. Czy wadliwe rozstawienie pikiet, czy też takowych nie było, tego sprawdzić niepodobna.. jednem słowem niedołęstwo.
Moskale podeszli cichaczem pod samą owczarnię, w której zażywaliśmy snu i zaczęli wrota główne, na zewnątrz opierające się, balami i drągami podpierać. Prawdopodobnie chcieli potem owczarnię podpalić i zrobić z nas pieczeń. Szczęściem jednak, ze jeden z naszych wyszedł, bo drzwi było kilkoro i zauważywszy kogoś chyłkiem uciekającego, ujrzał Moskali podpierających wrota. Więc wraca co prędzej i budzi jak najciszej. Wybiegliśmy tylnemi wrotami dalej do zamku, by dać znać co się stało...
A tu z jednej i z drugiej strony lecą na nas kule z ręcznej broni. Szczęście, że to było w ciemną noc, więc straciliśmy tylko dwóch kolegów. Zrobiwszy w zamku alarm, uciekliśmy ze sztabem do pobliskiego lasu, mając na czele wodza naszego Langiewicza.
A Moskwa wpadła do zamku, zrabowała takowy i wykłuła tych wszystkich, którzy uciec nie zdołali".
(Za J. Wiśniewskim, z niedrukowanego pamiętnika Łucjana Dunina Wolskiego)
Józef Wojdacki w niedrukowanym pamiętniku podawał: "rano zawrzała bitwa w lesie z rozmaitem powodzeniem Józef Ponset (Poncet) został zarąbany przez kozaków, zaś Gustaw Raut ranny".
Nekrolog oraz zdjęcie Teodora Daszewskiego,
zmarłego z ran po bitwie na zamku w Pieskowej Skale.
W zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie znajduje się nekrolog, którego treść stanowi dokument walk pod Pieskową Skałą:
†/ Dnia 11 Marca 1863 r. we Wsi Tomaszowice w Parafii Modlnica zakończył życie/ TEODOR DASZEWSKI/ z Wsi Wierzbica w Królestwie Polskim lat 23 liczący/ w skutku odniesionych 9ciu pchnięć bagnetem w utarczce pod Pieskową Skałą./ Pochowanie zwłok i Nabożeństwo za duszę Zmarłego Ś.Ś. Sakramentami opatrzonego, odprawi się/ w Modlnicy dnia 13go Marca o godzinie 10tej z rana.//
W zbiorach rodziny Daszewskich, znajdujących się w AP Kielce, znajduje się fotografia powstańca Teodora Daszewskiego.
góra strony
Jeszcze przed nocną bitwą 3.III.63 r. gen. M. Langiewicz wystosował pełen goryczy list do rodaków:
ODEZWA
Główna Kwatera, Pieskowa Skała, dnia 3-go marca 1863 r.
NACZELNIK WOJSKOWY WOJEWÓDZTWA SANDOMIERSKIEGO
I KRAKOWSKIEGO
DO OBYWATELI SPOD ZABORU AUSTRIACKIEGO
Od czterdziestu dni jesteśmy w zapasach z najazdem moskiewskim i pokazujemy, że mimo obałamucenia ludu włościańskiego, mimo obojętności obywatelstwa ziemskiego, mimo nawet dość częstej zdrady tej niegdyś tak walecznej, światłej i patriotycznej szlachty umiemy opór stawiać, a nawet wstępnym bojem zwalczać dzicz azjatycką.
Od czterdziestu dni dochodzą nas wieści, listy i deputacje Wasze, że biegniecie nam w pomoc, że zbieracie fundusz na broń, że ją zakupujecie, że bron i ochotników przysyłacie do naszych obozów.
Od czterdziestu dni kłamiecie Waszemu pochodzeniu, bo Moskwa znów toczy krew z łona matki naszej, a wy sejmikujecie.
Możeście już zaspokoili sumienia wasze, lecz nas nie złudzicie i sądu historii nie sfałszujecie. Posyłacie podobno po broń aż do Belgii, a w ręku waszym jest 50 000 dubeltówek, na każdym folwarku macie kosy, każdy kowal uzbroi waszego ułana. Z taką bronią od czterdziestu dni idziemy na bagnety, sztucery i działa gwintowane carskich niewolników. Przed taką bronią Moskwa nauczyła się drżeć.
Nagromadziliście podobno zapasy ubiorów, koszul i butów i nasi żołnierze boso i obdarto maszerują i biwakują po błotach i śniegach.
Bracia spod zaboru austriackiego! Chwila już tylko, a przestaniecie należeć do naszej Ojczyzny olbrzymiej cnotą i męczeństwem.
Chwila już tylko, a zwyciężeni czy zwycięscy nie podamy wam dłoni bratniej.
Jenerał Marian Langiewicz
Pobrano z opracowania H. Rzadkowskiej
Marian Langiewicz Pisma.
Bitwa powstańców w Pieskowej Skale w dniu 4 marca 1863 została później utrwalona pamiątkową tablicą. W roku 1925, na krużganku zamku w Pieskowej Skale, przy wejściu do sali balowej, wmurowano marmurową tablicę zawierająca napis:
W MURACH TYCH/ PAMIĘTNEGO ROKU 1863/ NIEZNANI/ BOHATEROWIE POWSTAŃCY/ WALCZYLI O WOLNOŚĆ/ POCHOWANI W LESIE PRZY DRODZE/ DO WIELMOŻY
O tej tablicy pisał w 1933 r. ks. J. Wiśniewski (Historyczny opis ... w Olkuskiem). Tablica nie zachowała się do współczesnych czasów, prawdopodobnie została zniszczona w okresie okupacji.
góra strony
Przemarsz oddziałów powstańczych hr. A. Krukowieckiego przez Pieskową Skałę
w dniu 15.VIII.1863 r. wg. współczesnej litografii w prasie francuskiej
Mniej znanym epizodem powstania styczniowego był przemarsz oddziałów powstańczych
i potyczka pod Pieskową Skałę 15 sierpnia 1863 r. Wystawiony sumptem hr. A. Krukowieckiego, ok. 400 osobowy oddział prowadzony przez braci Habichów, po nocnych potyczkach z Austriakami w rejonie Szyc, poprzez Czajowice dotarł do Pieskowej Skały. Taką drogę przemarszu opracował powstaniec Konstanty Novak, którego wuj Stanisław Novak był dzierżawcą w Pieskowej Skale. Wspóldziałał z nimi wójt Wawrzyniec Okrajczy.
Maszerując dalej powstańcy natknęli się na kompanię piechoty i kozaków, których skutecznie rozproszono. Po potyczce pomaszerowano poprzez Wielmożę, Zagórowo do Glanowa i Imbramowic.
Wójt Pieskowej Skały, Wawrzyniec Okrajczy, który czynnie współpracował z władzami powstania. Obok - "Murowaniec", nieistniejący obecnie budynek w pobliżu zamku, w którym mieszkał i podejmował powstańców, zarządca dóbr Stanisław Novak, uczestnik powstania 1831. W roku 1863 czynnie wspierał powstańców, udzielał im schronienia 4.III. oraz przed bitwą 15.VIII.1863 r. Zdjęcia ze zbiorów rodzinnych Novaków.
Potyczka powstańców 15.VIII.1863 r. pomiędzy Pieskową Skałą i Zagórowa
wg. współczesnej litografii zamieszczonej w prasie francuskie.
góra strony
ostatnia aktualizacja:
4-01-2015 , 04:39
|
|
