KIELCE - Cmentarz Wojsk Polskich

CMENTARZ WOJSK POLSKICH W KIELCACH

   W zespole kieleckich cmentarzy przy ul. Ściegiennego wyodrębniony jest Cmentarz Wojsk Polskich. Jak podaje U. Oettingen (Cmentarze I wojny światowej w województwie kieleckim), z końcem I Wojny Światowej część dawnego cmentarza prawosławnego w Kielcach wykorzystywano do żołnierskich pochówków - grzebano tu legionistów i żołnierzy Wojska Polskiego poległych w latach 1918 - 1921.

   Od roku 1930 przystąpiono do uporządkowania tej nekropolii, wydzielono KWATERĘ WOJSK POLSKICH 1863 - 1921. Na wygrodzony teren przeniesiono z innych kieleckich cmentarzy mogiły żołnierzy WP poległych w latach 1919 -1920, żołnierzy Legionów poległych w latach 1914 - 1918 oraz mogiły weteranów powstania styczniowego 1863 - 64 r. W aktach Dyrekcji Robót Publicznych w Kielcach (AP Kielce, zesp. 100/I, sygn. 15222) zachowały się dokumenty z ekshumacji i przeniesienia zwłok na tworzony Cmentarz Wojsk Polskich, np.:
- z dn. 13.X.1930 r. Karoliny z Ostaszewskich Wojciechowskiej (zm. 1929 r.) na co wyraziła zgodę córka Władysława z Wojciechowskich Grudzińska;
- z dn. 17.X.1930 r. Feliksa Chmurzyńskiego, na co wyraziła zgodę córka Emilia Gryncewicz.

   Pomiędzy wygrodzoną KWATERĄ WOJSK POLSKICH 1863 - 1921, a murem cmentarnym od ul. Ściegiennego urządzony został cmentarz garnizonowy. Były tam pochówki wojskowych, zmarłych w okresie międzywojennym, w tym również weterani powstania styczniowego. Później znalazy się tu zbiorowe mogiły żołnierzy września 1939 r., ofiar II Wojny Światowej, mogiły poległych w walkach o utrwalanie władzy ludowej oraz współczesne pochówki wojskowych.

   Do współczesnych czasów zachowało się w tej części cmentarza pięć mogił weteranów powstania styczniowego - wszystkie te mogiły znajdują się tuż przed wygrodzeniem z KWATERĄ WOJSK POLSKICH 1863 - 1921. Ale znany jest przypadek mogiły Jana Lubienieckiego, weterana 1863 r., którego mogiła została zlikwidowana podczas urządzania kwater żołnierzy polskich z okresu II Wojny Światowej.

Kwatera Wojsk Polskich 1863 - 1921

   Przy wejściu do wygrodzonej części cmentarza wojskowego, na metalowym pręcie umieszczona jest tablica z napisem:
KWATERA / WOJSK POLSKICH / 1863 - 1921 roku

Jesienią 2004 r. przeprowadzono tam prace remontowe. Wykonano utwardzenie alejek, nowe okrawężnikowanie trawiastych kwater. Stare, zniszczone krzyże z piaskowca pińczowskiego zostały wymieniono na krzyże żelbetowe wykonane z białego betonu. Zamocowano na nich jednolicie wykonane nagrobne tabliczki blaszane.

W obecnej KWATERZE WOJSK POLSKICH 1863 - 1921, w okrawężnikowanych ziemnych kwaterach, w regularnych ośmiu rzędach postawiono 173 betonowe krzyże oraz pomnik. Krzyże zaopatrzono w blaszane tabliczki nagrobne. Ale tylko 52 tabliczki są imienne. Pozostałe są bezimienne, na tabliczki wprowadzono zapis "NN".

Na ośmiu krzyżach upamiętnieni są weterani powstania styczniowego - wszystkie krzyże dot. roku 1863 znajdują się w ósmym rzędzie (z pomnikiem).

Zdemontowane podczas prac remontowych stare krzyże żelazne i kamienne zostały zgrupowane na niewielkim wzgórku przy murze cmentarnym. Utworzono w ten sposób lapidarium na Cmentarzu Wojskowym.

1. Pomnik 1863 - 1921

Na kamiennym cokole ustawiona rzeźba orła zrywającego się do lotu. Na bocznej ścianie postumentu, pod znakiem krzyża, napis:
† / 1863 - 1921 / BOHATEROM WALK / O/ NIEPODLEGŁOŚĆ / POLSKI

Przed pomnikiem położona jest płyta kamienna z napisem:
NIEZNANEMU ŻOŁNIERZOWI / KIELCE 12.IV.1925 R.

   Pomnik wykonano w roku 1930. Do jego realizacji wykorzystano postument z cmentarza ewangelickiego. Na wystąpienie Okręgowego Związku Legionistów Polskich w Kielcach, z dn. 30 XII 1929 r. Urząd Wojewódzki w Kielcach wyraża zgodę na przeznaczenie pomnika niemieckiego, znajdującego się na cmentarzu ewangelickim w Kielcach, na pomnik dla Legionistów ....

   W I kw. 1930 roku marmurowy postument z cmentarza ewangelickiego został przeniesiony na Cmentarz Wojsk Polskich. W sprawozdaniu za II kw. 1930 r. Ref. Grob. Woj. podaje, że na starym marmurowym pomniku ustawiono rzeźbę orła polskiego 1.20 m wys. z kamienia pińczowskiego. Na wykonanym pomniku BOHATEROM 1863 - 1921, rzeźba orła wykonana została przez Marię Łaszkiewiczową z Sosnowca.

   Maria Brodzka-Bestry, wnuczka rzeźbiarki, udostępniła z rodzinnego archiwum zdjęcie pomnika z okresu jego montażu. Jest już zamocowana rzeźba orła, przy pomniku jest wieniec od "Czwartaków", ale na postumencie, pobranym z cmentarza ewangelickiego, są jeszcze zachowane napisy w języku niemieckim. Ta archiwalna fotografia daje również obraz, jak wyglądały urządzane wówczas poszczególne groby.

Pomnik BOHATEROM WALK 1863 - 1921.
Stan z roku 1930 r. (zdjęcie udostępnione przez M. Brodzką) oraz wygląd współczesny.

W roku 1935 przed pomnikiem położona została płyta ku czci Nieznanego Żołnierza, która znajdowała się wcześniej na Placu Marszałka J. Piłsudskiego przed budynkiem kieleckiego magistratu. Pierwotne pochodzenie tej tablicy było tajmnicze: Gazeta Kielecka nr 31 z 1925 roku, podawała - ... W nocy z 11 na 12 kwietnia br. nieznani ofiarodawcy złożyli przed Magistratem płytę marmurową z napisem "NIEZNANEMU ŻOŁNIERZOWI/ KIELCE 12-IV-1925 R.//". Skoro rozniosła się o tym wieść po mieście, różne organizacje i jednostki pospieszyły ze składaniem wieńców ....

Pomnik 1863 - 1921 na Cmentarzu Wojsk Polskich w Kielcach przez wiele lat stanowił miejsce uroczystych spotkań podczas kieleckich obchodów rocznicy powstania styczniowego oraz Święta Niepodległości 11 listopada. Nadal przy tym pomniku spotykają się corocznie, w miesiącu sierpniu, uczestnicy Marszu Szlakiem I Kadrowej, po wejściu do Kielc.

góra strony

2. WŁADYSŁAW CHMURZYŃSKI

Od pomnika 1863 - 1921 po lewej stronie, trzeci krzyż. W okrawężnikowanej ziemnej kwaterze kamienny krzyż posiada blaszaną tabliczkę z napisem:
WŁADYSŁAW / CHMURZYŃSKI / POWSTANIEC 1863 r. / † 1931

Władysław Chmurzyński (27.VI.1845 - † 1931), syn Walentego i Karoliny z Obtołowiczów, urodził się w Kielcach.
   W powstaniu narodowym 1863 roku walczył pod dowództwem Chmieleńskiego, Rębajły i Zawadzkiego. Brał udział w bitwach pod Lipą, Przedborzem, Cisowem, Radkowicami i Zarzeczem. W bitwie pod Jeziorkiem został ranny i dostał się do niewoli. Był więziony w Kielcach i Radomiu.Następnie został zwolniony do domu (APK zesp. 22 NWRK sygn.21 k.79), ale przez lata był pod nadzorem policyjnym.

   Po powstaniu pracował jako szewc. Postać Władysława Chmurzyńskiego była znana na kieleckich ulicach. Weteran powstania styczniowego brał udział w manifestacjach przeciw caratowi w 1905 roku. Układał też okolicznościowe rymowane wiersze i piosenki, które publicznie wykonywał. M.in. na melodię Jeszcze Polska nie zginęła ... , śpiewał:
          Rosja carska nie zginęła,
          ale zginąć musi,
          Co Japonia nie wybije,
          cholera wydusi.
Oczywiście często otrzymując przy tym liczne razy kozackich nahajek (J. Jerzmanowski )

   Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 i 1863 ROKU (Dz. Personalny Nr 5/1921 poz. 2762) i otrzymał honorowy stopień ppor. weterana.

   Gdy w roku 1930 został odznaczony Krzyżem Niepodległości z Mieczami (MP 260/1930, p. 34), 85-letni wówczas weteran przebywał w Przytułku dla Starców w Kielcach, przy ul. 3 Maja 14.
   Na krzyżu podano rok zgonu - 1931, ale jest to w sprzeczności z dokumentami: już w roku 1930 przeprowadzono ekshumację zwłok F. Chmurzyńskiego na Cmentarz Wojsk Polskich (APK zesp. 100/I, sygn. 15222).

góra strony

3. KAROLINA OSTOJA - WOJCIECHOWSKA

Od pomnika 1863-1921 w prawo, ziemna okrawężnikowana kwatera zawiera sześć kamiennych krzyży. Na czwartym krzyżu znajduje się blaszana tablica z napisem:
KAROLINA / Z OSTASZEWSKICH / OSTOJA / WOJCIECHOWSKA / 1863 / L. 92 † 8-XII / 1929 R.

   Karolina Wojciechowska z Ostoja - Ostaszewskich, urodziła się dnia 6 stycznia 1837 r. w Pilicy. Pochodziła z rodziny ziemiańskiej o tradycjach patriotycznych: była wnuczką płk. wojsk Księstwa Warszawskiego i gwardii Napoleona, ojciec był majorem polskich wojsk w armii Napoleona. Otrzymała staranne wychowanie i uzyskała wyższe wykształcenie.

   Należąc do Narodowej Organizacji Kobiet brała czynny udział w powstaniu 1863 r. Pełniła służbę wywiadowczą i kurierską: przewoziła rozkazy pomiędzy obozem gen. M. Langiewicza i obozem A. Kurowskiego. Dowoziła do powstańczych oddziałów żywność, bieliznę i opatrunki. Uczestniczyła w wykradaniu powstańców więzionych i skazanych na śmierć lub na Sybir - wywoząc ich do Więcławic, a następnie do Krakowa. Została aresztowana, uwięziona i skazana na zsyłkę w głąb Rosji. Na skutek ogromnych starań jej ociemniałego ojca, który po 10-letniej kampanii napoleońskiej powrócił do domu niewidomy, z rozkazu gen. Czengierego została wypuszczona na wolność.

   Od roku 1864 została nauczycielką w żeńskim gimnazjum w Piotrkowie z uprawnieniem do nauczania języka polskiego i francuskiego. W roku 1865 poślubiła Teofila Wojciechowskiego, nauczyciela z Wawrzeńczyc. Od 1882 roku przenoszą się do Kielc, gdzie zamieszkała już do końca życia. Los ciężko ją doświadczył: od 1884 roku została wdową, pochowała też kilkoro dzieci, pozostała tylko z jedyną córką, Władysławą. Potrafiła jednak zawsze zachować pogodę ducha.

   Po kilkuletniej ciężkiej chorobie zmarła 3 grudnia 1929 roku, jej pogrzeb w dniu 5.XII. odbył się z udziałem dowództwa Garnizonu, Duchowieństwa, Związku Weteranów, a Gazeta Kielecka w nr. 99 z roku 1929 zamieściła podziękowania córki weteranki - Władysławy Grudzińskiej.

   W Gazecie Kieleckiej w nr. 10 z 2 lutego 1930 r. ukazało się wspomnienie o Karolinie Wojciechowskiej z Ostaszewskich, napisane przez weterana 63 roku - Kacpra Borzęckiego, który również pochodził z Pilicy i był bliskim znajomym rodziny Ostaszewskich i Wojciechowskich.

Nowa tabliczka K. Wojciechowskiej oraz fotografia starego krzyża
z kamienia pińczowskiego, z okresu przed remontem cmentarza.

góra strony

4. JÓZEF HEN

Następny, po prawej stronie - czyli jako piąty od pomnika - jest krzyż z tabliczką:
JÓZEF / HEN / PPOR. WETERAN 1863 R. / † 13-II. 1927 R.

Poprzedni krzyż Józefa Hena znajdował się w pobliżu rosnącego drzewa, którego korzenie wysadzały krzyż z ziemi.

Nowy krzyż Józefa Hena i widok dawnego usytuowania krzyża przy drzewie.

Józef Hen (1842 - † 13.II.1927) urodził się w Chmielniku. Brał czynny udział powstaniu narodowym 1863 roku. Walczył pod dowództwem Langiewicza. Brał udział w starciach pod Świętym Krzyżem, Staszowem, Małogoszczem - gdzie został ranny, oraz pod Ratajami. Dostał się do rosyjskiej niewoli. Z wyroku sądu został zesłany na osiedlenie do tomskiej guberni. Po pięciu latach powrócił do kraju.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Józef Hen, zamieszkały wówczas w Pierzchnicy, po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, otrzymał honorowy stopień ppor. weterana i został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 i 1863 ROKU (Dz. Personalny Nr 11/1924 poz. 3548).

Zmarł 13 lutego 1927 r. i został pochowany w kwaterze weteranów 1863 r. na cmentarzu w Kielcach.

Biogram uzupełniono w maju 2010, korzystając
z kartoteki powstańców w Instytucie Historii PAN

góra strony

5. FELIKS BŁASZCZYŃSKI

Jako ostatni, w pierwszej kwaterze ziemnej po prawej stronie pomnika, jest krzyż betonowy zawierający tabliczkę z napisem:
FELIKS / BŁASZCZYŃSKI / WETERAN 1863 R. / L. 86 † 1.XI. 1922 R.

Feliks Błaszczyński (1837 - † 1.XI. 1922), syn Franciszka i Antoniny z Radzikowskich, urodził się w Wólce. Brak jest obecnie informacji - w jakim był oddziale i gdzie walczył w czasie powstania 1863 roku. Wiemy, że brał bezpośredni udział w walce zbrojnej, potwierdzają to późniejsze dokumenty.
   W roku 1916 zawiązał się w Kielcach "Komitet ku uczczeniu Powstania Styczniowego", który wystosował zaproszenie "Do Czcigodnych Weteranów Powstania Styczniowego 1863 roku w Kielcach".
   Na zachowanym zaproszeniu (MNKi sygn. H/2034) podano:
... Jednym z punktów obchodu jest uroczyste posiedzenie ku czci żyjących Weteranów. Zapraszamy najuprzejmiej Czcigodnych Weteranów na powyższe posiedzenie, połączone ze skromną herbatką, które odbędzie się w sobotę 22 stycznia 1916 o godz. 7 wieczorem w schronisku dla Legjonistów Polskich ul Duża 33.
   Przy zaproszeniu sporządzono listę 27 żyjących weteranów 1863 roku, którzy podpisem potwierdzili przyjęcie zaproszenia. W grupie zaproszonych weteranów występuje również Feliks Błaszczyński.

   Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Feliks Błaszczyński, po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, otrzymał honorowy stopień ppor. weterana i został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 i 1863 ROKU (Dz. Personalny Nr 5/1922 poz. 2738).
   Akt zgonu nr 316 z 4.XI.1922 r. wystawiony w kościele katedralnym w Kielcach podaje, że ... dnia 1 listopada rb. o godzinie dziesiątej wieczorem zmarł Feliks Błaszczyński lat osiemdziesiąt pięć liczący, organista, weteran sześćdziesiąt trzeciego roku, syn zmarłych Franciszka i Antoniny z Radzikowskich, wdowiec po Zofji z Lejmanów ...

góra strony

6. WOJCIECH KLAMKA

Bardziej na płn., po minięciu czterech mogił nie związanych bezpośrednio z CMENTARZEM WOJSK POLSKICH 1863 - 1921 roku (w planach remontu cmentarza - przewidziane były do ekshumacji, ale zrealizowano tylko jedną), znajduje się następna wygrodzona kwatera ziemna. Znajdują się na niej obecnie cztery krzyże - weteranów powstania styczniowego.

Jako pierwszy jest betonowy krzyż z tabliczką metalową zawierającą napis:
WOJCIECH / KLAMKA / WETERAN 1863 R. / † 1926 R

Wojciech Klamka (ur. w r. 1847 w Krakowie - † 1926) po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, otrzymał honorowy stopień ppor. weterana i został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 i 1863 ROKU (Dz. Personalny Nr 5/1922 poz. 2933).
Zmarł dnia 14 października 1926 r.

   W latach 1919 - 1933 został utworzony IMIENNY WYKAZ WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 i 1863 ROKU, weteranom powstania nadawano honorowe stopnie podporucznika Wojsk Polskich i przyznawano im dożywotnie pensje. Dla uzyskania tych uprawnień uczestnicy powstania musieli wylegitynować się z czynnego udziału w szeregach lub w organizacji powstania przed specjalną Komisją Kwalifikacyjną, działającą przy Ministerstwie Spraw Wojskowych.

   Niestety, ale do obecnych czasów zachowały się tylko IMIENNE WYKAZY. Natomiast większość składanych imiennych wniosków, w których zawarta była w miarę pełna informacja o udziale w powstaniu, uległa bezpowrotnemu zniszczeniu w Warszawie, w wyniku działań II Wojny Światowej.

   Informacja powyższa wyjaśnia, dlaczego w odniesieniu do wielu weteranów, mamy pewność, że brali czynny udział w walkach 1863 roku, a równocześnie brak pełnej wiedzy: pod czyją komendą i gdzie walczyli w powstaniu.
góra strony

7. PAWEŁ KOSTRZEWSKI

Następny betonowy krzyż posiada tabliczkę:
PAWEŁ / KOSTRZEWSKI / WETERAN 1863 R. L. 90 / † 24.VII 1928 R.

Brak bliższych danych biograficznych o weteranie 1863 r.

góra strony

8. ADAM ŚLIWIŃSKI

   Jako trzeci (przedostatni w tej kwaterze) jest betonowy krzyż zawierający blaszaną tabliczkę z napisem:
ADAM / ŚLIWIŃSKI / WETERAN 1863 R. / † 1925 R

   Adam Śliwiński urodził się 13 lutego 1845 r. w Mniowie, co potwierdza akt urodzenia spisany w kościele parafialnym w dn. 14.II.1845 r. Ojcem był 28-letni komornik Walenty, matką była 30-letnia Małgorzata z Chrapków, małżonkowie Śliwowscy.

   Brak jest obecnie dokładnej informacji: gdzie walczył w powstaniu styczniowym, w jakim był oddziale. Ale jest potwierdzenie, że odzyskaniu niepodległości przez Polskę, na podstawie przedłożonych dokumentów oraz poświadczeń innych postańców, po przeprowadzonym postępowaniu weryfikacyjnym, Adam Śliwiński, otrzymał honorowy stopień ppor. weterana i został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 i 1863 ROKU (Dziennik Personalny Nr 5/1922, poz. 3152).

góra strony

9. LUCJAN KOZŁOWSKI

W narożniku kwatery postawiony jest betonowy krzyż z blaszaną tablicą:
ŁUCJAN / KOZŁOWSKI / WETERAN 1863 R. L. 84 / † 12 III 1927 R.

Lucjan Kozłowski urodził się 15 września 1847 r. w Bliżynie, co potwierdza akt urodzenia nr 171 spisany w kościele parafialnym w Odrowążu - ... stawił się Stanisław Kozłowski Podleśny Dóbr Prywatnych w Bliżynie zamieszkały lat 45 mający w przytomności Pawła Kulasińskiego Wójta Gminy Bliżyn lat 28 i Wincentego Mireckiego Zawiadowcy Wielkiego Pieca lat 35 mających i okazał nam dziecię płci męzkiej urodzone w Bliżynie dnia 15.IX. r.b. o godz. 10 w nocy z jego małżonki Franciszki z Gronkiewiczów lat 40 mającej, Dziecięciu temu na chrzcie świętym Dziś odbytym nadane zostało imię Lucjan Władysław a rodzicami jego chrzestnymi byli Wincenty Mirecki i Apolonja Mirecka ...

   Brak jest obecnie szczegółowych informacji o udziale Lucjana Kozłowskiego w powstaniu styczniowym. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, otrzymał on honorowy stopień ppor. weterana i został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 i 1863 ROKU (Dz. Personalny Nr 10/1921 poz. 1847).

    Gazeta Kielecka w nr. 23 z r. 1927 podawała, że w dniu 13 marca 1927 r. zmarł nagle Lucjan Kozłowski, weteran z 1863 roku, stale zamieszkały w Snochowicach k/ Łopuszna. Zmarły cieszył się ogólną sympatią i szacunkiem miejscowej ludności.

    Akt zgonu został spisany w Kielcach, a zgłoszenia dokonali dziadowie szpitalni ze szpitala św. Aleksandra - 12 marca 1927 r. o godz. 12 w nocy w Snochowicach zmarł ppor. weteran Lucjan Kozłowski, kawaler, lat 83. Prawdopodobnie zgon nastąpił podczas transportu ze Snochowic do szpitala w Kielcach, dlatego spisano akt zgonu w Kielcach, zaś miejsce zgonu określono - Snochowice. Zmarły został pochowany w tworzonej kwaterze weteranów powstania.

góra strony

Mogiły weteranów umieszczone przed wygrodzeniem
KWATERY WOJSK POLSKICH 1863 - 1921

Na Cmentarzu Wojsk Polskich, przed wygrodzoną kwaterę 1863 - 1921, na terenie określanym jako cmentarz garnizonowy, znajduje się duża grupa mogił wojskowych z okresu międzywojennego, żołnierzy z II Wojny Światowej oraz mogił wojskowych zmarłych po 1945 r. Zachowało się tu również kilka mogił weteranów powstania styczniowego 1863 roku. Wszystkie te zachowane mogiły znajdują się tuż przed wygrodzeniem z kwaterą 1863 - 1921.

10. FRANCISZEK CIEŚLIŃSKI

   Powracamy do mogił Konstantego Szelągowskiego i Karola Wójcickiego. Znajduje się tam monumentalny pomnik nagrobny z czerwonego piaskowca, wzniesiony rodzicom, przez ks. płk. Stanisława Cieślińskiego.

   Przed pomnikiem, kuty łańcuch, zamocowany na 8 kamiennych słupkach, wygradza ziemną mogiłę. Na pomniku znajduje się płyta z wykutym napisem:
† Ś. P. / MARJA Z WITWICKICH / CIEŚLIŃSKA / * 20.-XI.-1852 + 22.-XII.-1929 R. / FRANCISZEK CIEŚLIŃSKI / *4.-X.-1850 + 18.-II.-1930 R. / WIECZNY ODPOCZYNEK / RACZ IM DAĆ PANIE! / NAJDROŻSZYM RODZICOM / KS. PŁK. / STANISŁAW CIEŚLIŃSKI / * 8.VIII.1888 + 9.IV.1973

   Obok nazwisk umieszczono na tablicy trzy fotografie zmarłych. Na bokach pomnika umieszczone zostały dwie dodatkowe płyty upamiętniające: brata księdza kapelana - kpt. Jana Cieślińskiego (zginął w Katyniu) i jego żony, Heleny, zmarłej w 1977 r.

O udziale Franciszka Cieślińskiego w powstaniu narodowym 1863 r. informowała Gazeta Kielecka w nr. 16 z 23 lutego 1930 roku. W rubryce Z żałobnej karty jest zapis:
W ubiegłą środę popołudnie odprowadzono na wieczny spoczynek przy udziale wojska weterana z 1863 r. ś.p. Franciszka Cieślińskiego. Zmarły był ojcem proboszcza kościoła Garnizonowego ks. płk. Cieślińskiego.
Nie posiadamy dokładniejszej informacji nt. uczestnictwa w powstaniu 13-letniego wówczas Franciszka.

Ks. Stanisław Cieśliński, kapelan wojskowy 4 p.p. Leg. i proboszcz kościoła Garnizonowego, wyniesione z rodzinnego domu patriotyczne tradycje, niestrudzenie kultywował w swej kapłańskiej posłudze. Był zawsze przy wszystkich kieleckich patriotycznych uroczystościach, towarzyszył weteranom w ich ostatniej drodze na cmentarz. Odprawiane corocznie, w rocznicę wybuchu powstania styczniowego, nabożeństwa żałobne za poległych, były stałym (a chwilami jedynym) elementem obchodów rocznicowych w Kielcach.

góra strony

11. KONSTANTY SZELĄGOWSKI

Przed wygrodzeniem KWATERY WOJSK POLSKICH 1863 - 1921, prawie na wprost pomnika 1863 - 1921, na ziemnej mogile postawiony jest betonowy krzyż.
W krzyżu wyryto napis:
KONSTANTY / SZELĄGOWSKI / WETERAN 1863 R. † 1921 R.

Konstanty Szelągowski (ur. w r. 1846 w Radomiu - † 14.I.1921) po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, otrzymał honorowy stopień podporucznika weterana i został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 i 1863 ROKU (Dz. Personalny Nr 5 z r. 1922 poz. 3195).
Zamieszkały w Kielcach, przy ul. 3 Maja 14, weteran 63 roku zmarł w dniu 14 stycznia 1922 r.

W roku 2013, staraniem Stowarzyszenia Ochrony Dziedzictwa Narodowego w Kielcach, wykonano prace renowacyjne krzyża na mogile Konstantego Szelągowskiego. Napis na krzyżu jest obecnie czytelny.

Mogiła K. Szelągowskiego w październiku 2013 r.

góra strony

12. KAROL WÓJCICKI

Obok mogiły Szelągowskiego, na kamiennym postumencie, wykonany cokół z głazów, zwieńczony ozdobnym kamiennym krzyżem.

Na bocznej błaszczyźnie pomnika znajduje się płyta, imitująca zwój papirusu z napisem:
Ś. P. / KAROL WÓJCICKI / WETERAN 63 R.

Karol Wójcicki (ur. w r. 1843 w Mroczkowie - † ok.1921-1922) znajdował się na liście zaproszonych ... Czcigodnych Weteranów na ... posiedzenie, połączone ze skromną herbatką, ... w roku 1916 przez "Komitet ku uczczeniu Powstania Styczniowego".

   Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, otrzymał honorowy stopień ppor. weterana i został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 i 1863 ROKU (Dz. Personalny Nr 10/1921 poz. 2526).

   Zmarł dniu 23.XII.1922 roku. Akt zgonu nr. 374 z dnia 25.XII.1922 r. spisany w kieleckiej katedrze podawał: ... zmarł Karol Józefat Wójcicki lat siedemdziesiąt dziewięć liczący, emeryt, weteran sześćdziesiąt trzeciego roku, syn Sylwestra i Karoliny małżonków Wójcickich przynależny do miasta Kiekc, pozostawiwszy owdowiałą żonę Marję z Puszkarowych ...

   Referat Wojskowy Starostwa Powiatowego Kieleckiego (AP Kielce, zesp. 101/I, sygn. 3510) na sporządzonej 11.III.1925 roku, imiennym wykazie wdów po weteranach powstań narodowych pobierających zaopatrzenie, wykazywał Marię Wójcicką zam. w Kielcach przy ul. Hipotecznej 16.

góra strony

13. FELIKS KLIMONTOWICZ

Również przed ogrodzeniem, dalej w prawo, betonowy krzyż na ziemnej mogile. W krzyżu wyryty napis:
Ś. P. / FELIKS / KLIMONTOWICZ / WETERAN 1863 R. / † 21-XI. 1924 / żył lat 92.

Feliks Klimontowicz (ur. w r. 1837 w Słupi - † 21.XI. 1924) po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 i 1863 ROKU (Dz. Personalny Nr 11/1924 poz. 3561) jako organizator powstania.

Brak jest bliższych informacji o udziale Jana Feliksa Klimontowicza w powstaniu 1863 roku.

góra strony

14. LEONARD BROKL

Jeszcze dalej w prawo, przed wygrodzeniem, bezpośrednio przy alejce prowadzącej do bramy cmentarza, mogiła ziemna wygrodzona rurkami stalowymi na 4-ch kamiennych słupkach. Wewnątrz ukośnie położona płyta betonowa z napisem:
Ś. P. / LEONARD BROKL / UCZESTNIK POWSTANIA 1863 R. / ŻYŁ LAT 85 / ZM. D. 12 WRZEŚNIA 1927 R. / POKÓJ JEGO DUSZY

Leonard Brokl urodził się w r. 1842 w Stronowicach, zmarł 12 września 1924 r. w Lisowie, gm. Morawica.
Brał bezpośredni udział w powstaniu narodowym 1863 roku, chociaż obecnie nie posiadamy w tym zakresie szczegółowych informacji. Był aresztowany i jak podaje Z. Strzyżewska (Zesłańcy Powstania ...) w 10. transporcie został wywieziony na zesłanie do europejskiej części Cesarstwa Rosyjskiego.

W późniejszym okresie zdobył wykształcenie. Osiadł w Kijowie. Był naukowcem, profesorem chemii, specjalistą od cukrownictwa. Był też dyrektorem szkoły rolniczej w Czernihowie na Ukrainie. Poślubił Wandę z Dziewiątkowiczów i miał z nią dzieci: Ewę, Różę, Macieja i Irenę. Dorobił się znacznego majątku, był właścicielem cukrowni, był też posiadaczem pierwszego samochódu na Ukrainie. To wszystko utracił w czasie sowieckiej rewolucji.

   Powrócił do kraju i osiadł w Kieleckiem. Jeszcze przed I Wojną Światową był właścicielem majątku ziemskiego w Mninie, później stał się właścicielem majątku Morawica, pod koniec życia posiadał już tylko nieduży majątek ziemski w Lisowie.
   Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Leonard Brokl, po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, otrzymał honorowy stopień ppor. weterana i został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 i 1863 ROKU (Dz. Personalny Nr 10/1920 poz. 161).

   Gazeta Kielecka w nr. 73 z dn. 18.IX.1927 r. podawała informację, że 12 września 1927 r. zmarł weteran powstania 1863 roku Leonard Brokl. Z udziałem wojskowej asysty honorowej, w dniu 14.IX. został odprowadzony na cmentarz wojskowy w Kielcach.
   Podczas wojennej zawieruchy w 1945 roku Rosjanie spalili rodzinne archiwum Broklów w Lisowie, zniszczeniu uległy dokumenty, zdjęcia.

   Biogram weterana opracowano przy wykorzystaniu ustnych przekazów rodzinnych, które przekazał praprawnuk Leonarda Brokla - Jacek Dehnel, poeta, prozaik i malarz młodego pokolenia, który udostępnił jedyne zachowane zdjęcie Leonarda Brokla. Zostało ono wykonane z początkiem XX w. podczas pobytu na plaży w Kalbergu (obecnie - Kołobrzeg).

. Uzupełniono w kwietniu 2011 r.