KIELCE - Tablice pamiątkowe
cz. 1. Hauke Bosak - Biechoński

1. Gen. Józef Hauke Bosak - tablica pamiątkowa

;W ZESPOLE SZKÓŁ INFORMATYCZNYCH w Kielcach (dawniej: ZESPÓŁ SZKÓŁ ELEKTROMONTAŻ) , usytuowanym na narożniku ulic Hauke Bosaka oraz Wrzosowej, na parterze budynku umieszczona jest tablica pamiątkowa. Pod zarysem sylwetki J. Hauke Bosaka, umieszczono napis:
GEN. JÓZEF HAUKE BOSAK / 1834 - 1871 / POLAK Z WYBORU / BOHATER POWSTANIA STYCZNIOWEGO / PATRONOWI / SPOŁECZNOŚĆ SZKOLNA / Z OKAZJI JUBILEUSZU / 30-LECIA / KIELCE 1998

W dniu 20 stycznia 1993 r., w 25-lecie swej działalności, szkoła otrzymała IMIĘ GEN. JÓZEFA HAUKE BOSAKA.

Szkoła nawiązała kontakt listowny a następnie bezpośredni z Marią Claude Erskine, prawnuczką gen. Józefa Hauke Bosaka, zamieszkałą w Genewie. W m-cu czerwcu 1998 r. 30-osobowa wycieczka autokarowa grona nauczycielskiego złożyła kwiaty pod pomnikiem Patrona w miejscu Jego śmierci w lasku koło Angles pod Dijon (Francja) oraz przy pomniku nagrobnym na cmentarzu Carouge w Genewie (Szwajcaria), gdzie znajduje się mogiła gen. J. Hauke Bosaka.

Szkolna Izba Pamięci jest związana z postacią Patrona szkoły oraz z powstaniem styczniowym 1863 - 1864 r. Znajduje się tu m.in. dary rodziny Hauke: metalowa pieczęć do lakowania listów herbem Hauke, którą używał gen. Józef Hauke Bosak oraz kobiece puzderko z miniaturę herbu Hauke.

W dniu 16 październiku 1998 r., z udziałem Marii Claude Erskine, przeprowadzono uroczystość odsłonięcia i poświęcenia tablicy upamiętniającej postać gen. Józefa Hauke Bosaka.

W roku 2008, w czterdziestolecie działalności, Zespół Szkół Informatycznych im. gen. Józefa Hauke Bosaka w Kielcach otrzymał sztandar z postacią Patrona.

Józef Hauke-Bosak (20 III 1834 - 21 I 1871), bratanek gen. Maurycego Haukego, syn Józefa, pułkownika Wojska Polskiego i generała rosyjskiego. Gdy w r. 1837 zmarł mu ojciec pełniący funkcję generała - majora świty cesarskiej, na polecenie cara, Józef Hauke został umieszczony w Korpusie Cesarskim dla Małoletnich w Carskim Siole.

   Wychowywany był w oderwaniu od rodziny i poddany rusyfikatorskim wpływom Korpusu. Absolwent Korpusu Paziów rozpoczął błyskotliwą karierę w carskim wojsku, zdobywa kolejne stopnie oficerskie. Podczas przyjazdów do Warszawy w latach 1855 - 1859 nawiązuje kontakt z rodziną, poznaje kulturę i historię narodu polskiego, uczy się języka polskiego.

   W latach 1859-1862 walczył na Kaukazie. Wykazał się tu męstwem, odwagą. Otrzymuje ordery, dowództwo batalionu, awansuje do stopnia pułkownika. Ale równocześnie (m. in. dzięki dodatkowemu oddziaływaniu Marii Kaczanowskiej - jego przyszłej żony) następuje jednoznaczna przemiana, dokonuje świadomego wyboru swojej ojczyzny. W liście ze stycznia 1861 roku określa się: " Powiem krótko i dobitnie: Jestem Polakiem ".

   Po wypadkach warszawskich z lutego i kwietnia 1861 roku, o których skąpe informacje docierały na Kaukaz, podjął decyzję o rozstaniu się z carskim wojskiem. Z dniem 2 maja 1862 roku złożył podanie i udał się na 11-miesięczny urlop. Nieco póżniej, już po dotarciu do Warszawy, 17 X 1862 roku złożył podanie o zwolnienie ze służby wojskowej. Nie otrzymuje odpowiedzi. Gdy wybucha powstanie styczniowe, płk. Józef Hauke ponagla podanie o zwolnienie z wojska i rozkazem z dnia 22 II 1863 roku został zwolniony ze służby wojskowej w rosyjskim wojsku.

   Zgłasza się do służby narodowej. Przyjęty dopiero we wrześniu, sprawował naczelnikostwo województw krakowskiego, sandomierskiego, a w ostatniej fazie również kaliskiego. Po reorganizacji wojska (XII 1863) był dowódca II Korpusu, prowadził działalność zbrojną do schyłku kwietnia 1864 r. Był jedynym generałem wojsk powstańczych, który dotrwał na polu walki do kwietnia 1864 roku.

   Emigrował do Szwajcarii, przebywał także w Paryżu, był aktywnym działaczem organizacji postyczniowej (Komitet Reprezentacyjny RN, Zjednoczenie Emigracji Polskiej, Ognisko Republikanckie i Liga Pokoju i Wolności).

   Gdy wybucha wojna francusko-pruska, Józef Hauke zgłasza swój akces do republikańskiej armii francuskiej. Otrzymał mominację na stopień generała brygady i został dowódcą pierwszej brygady w Armii Wogezów Józefa Garibaldiego.

   Podczas trzeciej bitwy pod Dijon, w dniu 21 stycznia 1871 r., prowadząc żołnierzy do ataku, otrzymał śmiertelny postrzał. Zmarł po kilkunastu sekundach. Zwłoki generała zostały pochowane z ceremoniałem wojskowym 25 I 1871 r. w Dijon, w prowizorycznej mogile.

Pomnik gen. J. Hauke-Bosaka w w miejscu śmierci w Angles pod pod Dijon

Wdowa po generale, Maria Hauke, sprowadziła zwłoki męża do Carouge (pod Genewą), gdzie od kilku lat mieszkała z dziećmi. Dnia 12 lutego 1871 roku, z udziałem kilku tysięcy osób, odbył się uroczysty, manifestacyjny pogrzeb gen. Józefa Hauke Bosaka na cmentarzu w Carouge.

W rocznicę śmierci, w 1872 roku, w miejscu zgonu gen. J. Hauke Bosaka w Angles pod Dijon, został odsłonięty pomnik - obelisk.

Pomnik nagrobny gen. J. Hauke-Bosaka na cmentarzu Carouge w Genewie.

   Gen. Józef Hauke Bosak nie posiada zbyt wielu miejsc upamiętniających jego postać: pomnik w Dijon, pomnik nagrobny w Genewie, tablica w szkole w Kielcach. W Parku Jordana w Krakowie, wśród wielu innych sylwetek, umieszczone jest popiersie generała. W podstawie popiersia wykonany jest napis:
* 1834 r. / BOSAK HAUKE / † 1870 r.

   Postać gen. Józefa Hauke Bosaka doczekała się wielu opracowań naukowych, wśród nich podstawowym jest monografia E. Kozłowskiego Generał Józef Hauke-Bosak 1834 - 1871. Występuje również w literaturze pamiętnikarskiej.

   Płk. Karol Kalita Rębajło, tak ocenia gen. Bosaka (Ze wspomnień krwawych walk):
... był Bosak całą duszą powstaniu oddany. Nie wątpię o jego wojskowych zdolnościach, mimo, iż ani razu nie miałem sposobności być w bitwie pod jego dowództwem. Ujęty jego patriotyzmem, żołnierską postawą, ujmującą dobrocią byłbym szedł za nim w ogień na śmierć i życie. Niestety ujemną jego stroną było to, że dawał posłuch niekompetentnym, wojskowo niekwalifikowanym czynnikom.

   Kpt. Kazimierz Zienkiewicz (Wspomnienia powstańca 1863 roku) też wystawia bardzo pochlebną opinię:
... obok stołu stali generał Bosak i pułkownik Chmieliński. Jednym rzutem oka objąłem przedewszystkiem wspaniałą, wyniosłą i niesłychanie sympatyczną postać generała Bosaka, wyglądającego podówczas na najwyżej 30 lat wieku. Niezwykle eleganckie jego obejście znamionowało bardzo staranne i wykwitne wychowanie. Wzrost wysoki, połączony z imponującą powagą i bardzo łagodnem, a za pięknem jak na mężczyznę obliczem, uwydatniały przytem niepospolitą energię i siłę woli.

   Był to prawdziwy typ wodza, nawykłego do rozkazów i bezwzględnego dla siebie posłuszeństwa. Jako spóźniony na widowni bojów 1863/4 r. główny naczelnik powstania na tym terenie nie mógł powstrzymać upadającego już zbrojnego ruchu, ale wytrwał na stanowisku polskiego bojownika do ostatniego w szrankach żołnierza, do chwili, gdy carat stokrotną przemocą stłumił doszczętnie powstanie. ...

   Generał Bosak zostawił dla wszystkich polskich pokoleń jeden z najcenniejszych przykładów nieustannego trwania na stanowisku, bicia wrogów do ostatniego tchu, nie zastygania w zapale, a nadewszystko nie popadania w hańbiące tchórzostwo, sobkowskie upodlenie, osobisty egoizm i manię wielkości.

Grono nauczycielskie szkoły im. gen. Józefa Hauke Bosaka, wraz z Marią Claude Erskine, przy nagrobku Patrona na cmentarzu w Carouge (czerwiec 1998 r.)

Corocznie, w styczniu, młodzież i nauczyciele ZSI wędrują przez Lasy Cisowskie, aby w rocznicę wybuchu powstania styczniowego oraz w rocznicę śmierci Patrona Szkoły, złożyć kwiaty i zapalić znicze przy pomniku w miejscu dawnego obozowiska wojsk gen. Bosaka w Lasach Cisowskich. (zob. hasło Cisów).

góra strony

2. Tablica pamiątkowa - Dom Biechońskiego

Na ścianie zewnętrznej budynku PZU (narożnik ulic Dużej i Czerwonego Krzyża) umieszczona jest płyta granitowa z napisem:
W TYM MIEJSCU ZNAJDOWAŁ SIĘ DOM / WOJCIECHA BIECHOŃSKIEGO / KOMISARZA RZĄDU NARODOWEGO / POWSTANIA STYCZNIOWEGO 1863 r. / TU ODBYWAŁY SIĘ NARADY / Z DOWÓDCAMI POWSTANIA / MARIANEM LANGIEWICZEM / APOLINARYM KUROWSKIM / I ZYGMUNTEM CHMIELEŃSKIM / W 130 ROCZNICĘ WYBUCHU POWSTANIA / MIESZKAŃCY KIELC

W styczniu 1993 roku, w rocznicę wybuchu powstania, została odsłonięta tablica wmurowana na budynku PZU. W uroczystościach wzięli udział: viceprezydent Kielc Zenon Rodak oraz proboszcz parafii katedralnej ks. Edward Chat - o czym informowało Słowo Ludu z 21.01.1993 r.

Wojciech Biechoński pochodził z ziemiańskiej rodziny z Biechowa (gm. Pacanów). Wg. najnowszych ustaleń (L. Michalska-Bracha, W. Caban [w:] Kielce i Kielczanie w XIX i XX w. KTN Kielce, 2005) urodził się 4 lutego 1839 r. w Pińczowie (a nie w Kielcach, jak dotychczas podawano). W tym czasie jego ojciec, również Wojciech, był pisarzem Sądu Pokoju powiatu szydłowskiego. A gdy od roku 1844 ojciec został mianowany zastępcą podsędka Sądu Pokoju okręgu kieleckiego, rodzina przenosi się do Kielc.

W roku 1857 ukończył w Kielcach Szkołę Wyższą Realną. Udał się do Wrszawy, gdzie podjął pracę w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu. W Warszawie przystąpił do ruchu patriotycznego, silnie związał się z lewicą czerwonych. Został skierowany do Kielc, w znane sobie środowisko, aby wystąpić jako jeden z głównych organizatorów ruchu niepodległościowego. W tych pracach uczestniczy cała rodzina Biechońskich w Kielcach. Z końcem 1861 roku, zagrożony aresztowamiem, wyjechał do Włoch, gdzie ukończył szkoły wojskowe w Cuneo i Genui. W zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach zachowało się prezentowane dalej zdjęcie W. Biechońskiego z pobytu w Cuneo wraz z Romanem Rogińskim, przyszłym komisarzem Rządu Narodowego na woj. Podlaskie.
W październiku 1862 roku powrócił do Kielc, został mianowany komisarzem województwa krakowskiego. Uczestniczy w przygotowaniach do walki zbrojnej. Po nieudanej próbie ataku na Kielce w nocy 22/23 stycznia 1863 roku, wraz z A. Kurowskim udaje się w rejon Ojcowa. Należy do organizatorów powstańczych oddziałów w Dolinie Prądnika, ale również bierze udział w wyprawie na Miechów pod rozkazami Kurowskiego, walczy pod Pieskową Skałą, pod komendą Langiewicza.

Od 16 września 1863 roku został powołany do Rządu Narodowego. Z początkiem 1864 roku udaje się na emigrację, a od 1867 roku osiadł w Gorlicach. Jest współtwórcą przemysłu naftowego i wieloletnim burmistrzem Gorlic. Później przenosi się do Lwowa. Jest organizatorem spółdzielczości, został prezesem Banku Związkowego we Lwowie (1902 - 1916). Tam też zakłada Towarzystwo Uczestników Powstania 1863 r., jest we władzach związku.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Wojciech Biechoński, po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, został wpisany w stopniu oficera do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 I 1863 ROKU (Dz. Personalny Nr 10/1920 poz. 84).

W dniu 5 sierpnia 1921 r. Naczelnik Państwa marszałek Józef Piłsudski dokonał aktu wręczenia odznaczeń dla 42 weteranów 1863 roku. W tej grupie Order Odrodzenia Polski "Polonia Restituta" 2 klasy (Krzyż Komandorski z Gwiazdą), otrzymał oficer weteran 1863 roku - Wojciech Biechoński.

Order Odrodzenia Polski oraz akt nadania dla Wojciecha Biechońskiego

Akt nadania odznaczenia:
KANCLERZ ORDERU / ODRODZENIA POLSKI / stwierdza / że / NACZELNIK PAŃSTWA / dekretem z dnia / 5 sierpnia 1921 r. / za zasługi, położone dla Rzeczypospolitej Polskiej, na polu działalności / cywilnej w okresie walk o niepodległość w r. 1863. / zaliczył / p. Wojciecha Biechońskiego / w poczet / Kawalerów Orderu / Odrodzenia Polski / nadając mu odznaki tego orderu / klasy drugiej. /
KANCLERZ / (-) Jan Kochanowski / SEKRETARZ / (-) Bolesław Olszewski / Generał porucz.
Obok znajduje się odcisk suchej pieczęci okrągłej Kanclerza Orderu.

   Aktywnie uczestniczy w życiu publicznym - występuje przy obchodach rocznicowych powstania styczniowego, bierze udział w innych uroczystościach. Zachowało się np. zdjęcie W. Biechońskiego, gdy była przyjmowana we Lwowie oficjalna delegacja z Francji.

   Zmarł we Lwowie w 88 roku życia, w dniu 30 grudnia 1926 r. o czym podawały nekrologi oraz wspomnienia pośmiertne zamieszczone w prasie krajowej (również w Kielcach). Został pochowany z honorami wojskowymi na Cmentarzu Łyczakowskim.

   Dzięki uprzejmości P. Zbigniewa Chrzanowskiego z Buska Zdroju, mogę tutaj zaprezentować dokumenty i nieznane zdjęcia dotyczące Wojciecha Biechońskiego.
Pan Zbigniew jest prawnukiem powstańca styczniowego - Lucjana Chrzanowskiego, ziemianina z rejonu Winnicy na Ukrainie. Za udział w powstaniu był zesłany na Sybir. Jego żona - Celina z Lewickich Chrzanowska, była siostrą Kamilli z Lewickich Biechońskiej, żony Wojciecha. A ponieważ małżeństwo Biechońskich było bezdzietne - rodzinne pamiątki po Wojciechu Biechońskim przeszły do rodziny Chrzanowskich i część znajduje się obecnie w Busku Zdroju.
    Osobę Zbigniewa Chrzanowskiego i Jego rodzinne powiązania z Wojciechem Biechońskim, przedstawił Leszek Marciniec w Tygodniku Ponidzia nr 3 z 2001 r.

2006.07.16 - sprostowanie

Dotychczas przyjmowało się, że na Cmentarzu Starym w Kielcach znajduje się symboliczna mogiła Wojciecha Biechońskiego - organizatora i uczestnika powstania 1863 roku, członka Rządu Narodowego. Natomiast umieszczony na grobowcu rok zgonu - "1921" jest tylko wynikiem pomyłki.
   W świetle najnowszych moich ustaleń wynika, że w dniu 10 lutego 1921 r. w Kielcach, do grobowca Glixellich na Cmentarzu Starym został pochowany Wojciech Biechoński. Potwierdzenie znajdujemy w Gazecie Kieleckiej nr 20 z 20 lutego 1921 roku, gdzie zamieszczono podziękowanie rodziny wszystkim, ... którzy oddali ostatnią posługę w dniu 10.II.1921 synowi i bratu naszemu Wojciechowi Biechońskiemu.
   Tylko dotyczyło to zupełnie innej osoby. Wywodzący się z Kielc weteran 1863 roku, Wojciech Biechoński, w tym czasie mieszkał i aktywnie działał publicznie we Lwowie. Żył jeszcze przez 4 lata - zmarł we Lwowie w dniu 31 grudnia 1926 r.

Wojciech Biechoński (senior, ojciec Wojciecha - juniora) również związany z ruchem niepodległościowym, był asesorem sądowym w Kielcach. To w jego domu odbywały się spotkania organizatorów i dowódców powstania styczniowego.

Jan Biechoński, (ur. 11.VII.1840 w Szydłowie, zmarł 10.IX.1912), brat Wojciecha (juniora), pracował jako geometra w biurze Zarządu Okręgu Wschodniego Górnictwa w Suchedniowie. Od początku uczestniczył w pracach konspiracji patriotycznej. Razem z Dawidowiczami poprowadził sprzysiężonych z Suchedniowa na nocny atak na Bodzentyn. Służył po komendą Dawidowicza, Langiewicza, Chmieleńskiego a później Bosaka. Był szeregowcem w kawalerii, następnie był sierżantem, w końcowym okresie został oficerem - adiutantem. Brał udział w 32 bitwach powstania styczniowego, m.in. walczył pod Bodzentynem, Małogoszczem, Chrobrzem, Grochowiskami, Iłżą, Skałą, Chmielnikiem, Opatowem, Osiekiem, Szczekocinami, Bodzechowem, Oksą, Bebelnem. Był ranny pod Bodzechowem. Po powstaniu osiadł w Galicji, był urzędnikiem. Pochowany we Lwowie.

Helena Biechońska, siostra Wojciecha i Jana, również uczestniczyła w pracach organizacji narodowej, wpomina o niej Kazimierz Zienkiewicz (Wspomnienia powstańca 1863 roku).

Ludomir Biechoński, brat Wojciecha (juniora), brał również udział w organizacji powstania. Po upadku powstania osiadł w Krakowie, gdzie podjął pracę jako urzędnik w Towarzystwa Wzajemnych Ubezpieczeń. Niemal bezpośrednio po powstaniu we Lwowie Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Uczestników Powstania Polskiego z r. 1863/64 został przyjęty w poczet członków czynnych pod datą 14.III.1888 r. Zmarł w Krakowie w roku 1891.

Dobrze się stało, że Kielce posiadają w centrum miasta widoczny akcent powstania styczniowego. I dobrze, że tablica upamiętnia patriotyczną rodzinę Biechońskich, tak bardzo zaangażową w organizację powstania styczniowego na naszym terenie. Są jednak drobne uwagi związane z tą tablicą pamiątkową:

1/ dom Biechońskich znajdował się przy ul Krakowskiej - obok katedry, w miejscu, gdzie znajduje się obecnie polowy ołtarz na Planu Jana Pawła II. Wynika to z analizy materiałów zawartych w opracowaniach J. L. Adamczyka (a zwłaszcza: Pomiary Kielc z 1872 roku Kielce, 1984; Nieznane projekty Maksymiliana Strasza Kielce 1982; Wzgórze zamkowe w Kielcach Kielce, 1991).

Zachowało się w zbiorach Zbigniewa Chrzanowskiego zdjęcie domu Biechońskich z około roku 1863. Prezentowany widok domu potwierdza wnioski wynikające z publikowanych planów przez J. L. Adamczyka.


W szkole w Cuneo: W. Biechoński i R. Rogiński (po prawej)	Dom Biechońskich w Kielcach - ok. 1863 r.

   Potwierdzenie takiej lokalizacji domu Biechońskich znajdujemy również z literaturze pamiętnikarskiej. K. Zienkiewicz (Wspomnienia powstańca 1863 roku) dosyć szczegółowo opisuje swój pobyt w Kielcach i drogę do sędziego Biechońskiego:
... Przeszliśmy przez rynek ... stąd weszliśmy w ulicę zabudowaną ściśle po obu stronach domami ... Po przejściu tej ulicy spostrzegłem po prawej stronie wielkich rozmiarów kościół, który Muller nazwał kolegiatą. I już niedaleko za ową kolegiatą znajdował się ładny i obszerny parterowy dom, stanowiący własność państwa Biechońskich, do których doprowadziwszy, Muller pożegnał się i powrócił do swojej siedziby. ...    Kiedy zapukałem do drzwi wchodowych wyszła na moje spotkanie ... panna Helena Biechońska ...
Opis nie odpowiada dla lokalizacji w rejonie obecnego gmachu PZU.

2/ spotkania odbywały się w domu Biechońskich, czyli asesora sądowego - Wojciecha Biechońskiego (seniora) a nie Wojciecha Biechońskiego (juniora), który został mianowany komisarzem woj. krakowskiego.

3/ znane jest spotkanie w domu Biechońskich, jakie odbyło się w dniu 18 stycznia 1863 roku. Na rozkaz Komitetu Centralnego, naczelnik woj. sandomierskiego, Marian Langiewicz z adiutantem Gustawem Reuttem, stawili się w Kielcach dla odbycia rozmowy z Apolinarym Kurowskim, który był powoływany na naczelnika woj. krakowskiego. Spotkanie miało uzgodnić wzajemne współdziałamie po wybuchu powstania narodowego.
   Nieco wcześniej, 17 stycznia 1863 roku, odbyła się narada naczelnika cywilnego woj. krakowskiego, Władysława Janowskiego, z Wojciechem Biechońskim i A. Kurowskim.

Władysław Janowski, brat Józefa Kajetana (który był członkiem Komitetu Centralnego i Rządu Tymczasowego), urzędnik sądowy w Kielcach, był głównym animatorem przygotowań do zbrojnego wystąpienia w Kielcach. Gdy uzyskał informację, że carska policja ma już nakaz jego aresztowania, przekazuje swe obowiązki A. Kurowskiemu i udaje się do Warszawy. Następnie, jako przedstawiciel Rządu Narodowego udaje się z misją do Mierosławskiego, który przebywał w Paryżu. Wraz z nim powraca do Królestwa, ale dnia 19 lutego 1863 r. poległ w bitwie pod Krzywosądzem.

   Są potwierdzone informacje o spotkaniach w domu Biechońskich: Władysława Janowskiego, Mariana Langiewicza, Apolinarego Kurowskiego. Natomiast brak jest potwierdzenia o pobycie w Kielcach i odbytych tu spotkaniach przez Zygmunta Chmieleńskiego, który z Krakowa przekracza granicę dopiero 29 maja 1863, i prowadząc oddział powstańczy, był cały czas w ciągłych utarczkach i bojach, aż do nieszczęsnej bitwy pod Bodzechowem 16 grudnia 1863 roku. Podana na tablicy pamiątkowej informacja o naradach dowódców - raczej nie dotyczy osoby Zygmunta Chmieleńskiego.

Prezentację innych pamiątkowych tablic w Kielcach podano w pliku -

TABLICE cz. 2

góra strony

NA START

ostatnia aktualizacja: 5-01-2015 , 09:56