KIELCE - Tablice pamiątkowe
cz. 2. pozostałe tablice kieleckie

Niniejszy materiał stanowi dalszą kontynuację prezentacji TABLICE cz. 1

3. Tadeusz Szymon Włoszek - tablica pamiątkowa

Na budynku dawnego Muzeum PTK przy ul. Leonarda nr 4 (d. ul. Moniuszki) zamocowana płyta piaskowcowa z emblematem Polskiego Towarzystawa Krajoznawczego i napisem:
1908 1983 / W TYM DOMU MIEŚCIŁO SIĘ / MUZEUM / POLSKIEGO TOWARZYSTWA/ KRAJOZNAWCZEGO / KTÓREGO ORGANIZATOREM / I KUSTOSZEM W LATACH 1909 - 1933 / BYŁ TADEUSZ SZYMON / WŁOSZEK / WETERAN POWSTANIA / STYCZNIOWEGO / PTTK KIELCE

Tablica została odsłonięta w dniu 24 marca 1984 r. dla upamiętnienia 120 rocznicy Powstania Styczniowego, 75-lecia PTK i 50 rocznicy śmierci Tadeusza Włoszka.

Tadeusz Szymon Włoszek (22.10.1843 - 23.09.1933), syn Jakuba i Magdaleny z Fornalskich, urodził się w Sędziszowie. Uczęszczał do szkoły w Wodzisławiu a następnie do progimnazjum w Pińczowie. Tu zastaje go wybuch powstania - wraz z kilkoma kolegami ucieka z VII klasy gimnazjalnej do powstania.

Jest żołnierzem w oddziale Mariana Langiewicza - bierze udział w bitwie na Świętym Krzyżu, a następnie w potyczce w Staszowie. Z wojskiem M. Langiewicza dotarł do Małogoszcza. Jednak tu, jeszcze przed bitwą, ojciec odbiera go z powstańczych szeregów, tłumacząc to jego młodym wiekiem i potrzebą ukończenia szkoły.
Po naukach w gimnazjum,wstąpił do Szkoły Głównej w Warszawie, którą ukończył w r. 1869 ze stopniem magistra historyczno-filologicznych nauk. Pracował jako nauczyciel w prywatnych gimnazjach w Warszawie, od 1 sierpnia 1885 r. przeniesiony do gimnazjum w Marjampolu. Na tym stanowisku pozostawał aż do przejścia na emeryturę w roku 1906.

   Powraca wówczas w rodzinne strony, osiadł w Kielcach. W środowisku weteranów 1863 roku oraz w ramach powstałego Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego podjął intensywna działalność społeczną na rzecz utrwalania pamięci narodowej w społeczeństwie. Był inicjatorem, twórcą i przez 25 lat kustoszem kieleckiego Muzeum PTK, które stało się zaczątkiem Muzeum Świętokrzyskiego, przekształcone później w Muzeum Narodowe w Kielcach.

   Postać Szymona Włoszka, oprowadzającego wycieczki w stroju powstańca 1863 roku, co utrwalił na reprodukowanym zdjęciu Edmund Massalski, stała się charakterystycznym elementem miasta Kielce. Był wychowawcą młodzieży, niestrudzonym nauczycielem patriotycznych wartości w życiu.

   Należał do grupy weteranów powstania styczniowego 1863 roku, którym po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, zgodnie z ustawą z dnia 2 sierpnia 1919 roku, przyznano dożywotnią pensję ze Skarbu Państwa. Po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, otrzymał honorowy stopień ppor. weterana i został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 i 1863 ROKU (Dz. Personalny Nr 10/1921 poz. 2501).

   Gdy w roku 1930 rozporządzeniem Prezydenta RP ustanowiono odznaczenie Medal Niepodległości i Krzyż Niepodległości, na liście odznaczonych Krzyżem Niepodległości z Mieczami, pod poz. 311 jest Szymon Tadeusz Włoszek (MP nr 260 z 1930 r.).

   Uchwałą Komitetu Obywatelskiego Obchodu 70-lecia powstania styczniowego ustanowiony został KRZYŻ 70-LECIA POWSTANIA STYCZNIOWEGO 1863 - 1933. Kapituła Krzyża nadała 258 odznak (wszystkim żyjącym weteranom powstania narodowego). W Muzeum Narodowym w Kielcach znajduje się odznaka - Krzyż 70-lecia Powstania 1863 roku, który z nr. 124, otrzymał Szymon Tadeusz Włoszek.

   Był również odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu "Polonia Restituta" za zasługi dla muzealnictwa oraz Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, był też członkiem honorowym PTK.

   Szymon Tadeusz Włoszek, zamieszkały w Kielcach przy ul. Leonarda 14, zmarł 23 września 1933 roku w wieku 90-lat i został pochowany w grobowcu na Cmentarzu Starym w Kielcach.

   Po wieloletnim, bardzo różnym wykorzystaniu budynku, w roku 2006 został przeprowadzony remont gmachu z przeznaczeniem na zorganizowane od 2007 r. Muzeum Historii Kielc. W stałej ekspozycji Muzeum prezentowana jest postać Tadeusza Szymona Włoszka - pierwszego kustosza.

góra strony

4. Tablica pamiątkowa - św. Brat Albert

W Domu Opieki Społecznej w Kielcach przy ul. Żeromskiego (w holu, przy wejściu do budynku od wewnętrznego dziedzińca) znajduje się wmurowana tablica:
1845 - 1916 / "POWINNO SIĘ BYĆ DOBRYM / JAK CHLEB" / ŚW. BRAT ALBERT / w HOŁDZIE ŚW. BRATU ALBERTOWI / OJCU UBOGICH / ROK 1991 MIESZKAŃCY DOMU / i KPRB KIELCE

Powstaniec 1863 roku - Adam Chmielowski, późniejszy Św. Brat Albert został patronem Domu Opieki Społecznej przy ul. Żeromskiego. W dniu 14 października 1991 r. bp kielecki ks. Stanisław Szymecki, przy obecności wojewody Józefa Płoskonki, dokonał poświęcenia pamiątkowej tablicy.

Sylwetka Adama Chmielowskiego - św. Brata Alberta została przedstawiona przy miejscowościach: Mełchów, Busko Zdrój, Grochowiska, Igołomia, Koniecpol.

góra strony

5. Tablica pamiątkowa - Erazm Różycki

Przy ul. Leonarda nr 2, w holu, na parterze budynku banku (dawniej: NBP) - znajduje tablica:
Za Prezesostwa / DYREKCYI SZCZEGÓŁOWEJ / KIELECKIEJ / ERAZMA ROLA RÓŻYCKIEGO / z Żernik - Dolnych / który lat 60 ciągle ponawianemi wyborami / nieprzerwanie usługom Towarzystwa / poświęcił

   Erazm Różycki (1806 - 1893), urodził się 11 maja 1806 r. we wsi Żerniki, jako syn Andrzeja Joachima, prezesa pow. szydłowskiego i Antoniny Tekli z Bobrowskich, stolnikówny oświęcimskiej i zatorskiej. Do szkół uczęszczał w Stopnicy i Krakowie. Studiował prawo na Uniwersytecie w Warszawie.Gdy nastąpił wybuch powstania listopadowego wstąpił do polskiego wojska 13.XII.1830 r. Był w 1. Pułku Jazdy Krakowskiej (Krakusów), otrzymał stopień kapitana. Uczestniczył w bitwach pod Nową Wsią, Kałuszynem, Paprotnią, walczył w obronie Warszawy. Po upadku Warszawy wycofał się z wojskiem do Modlina, skąd z armią, pod dowództwem gen. Macieja Rybińskiego, przekroczył granicę pruską.

   W roku 1832, po ogłoszeniu amnestii, powrócił do Królestwa i osiadł w Żernikach prowadząc gospodarkę. Aktywnie działa w Towarzystwie Kredytowym Ziemskim, gdzie w roku 1862 zostaje wybrany na prezesa Dyrekcji Szczegółowej TKZ w Kielcach. Funkcję tą pełni, w oparciu o kolejne wybory, aż do roku 1888, kiedy to z powodu podeszłego wieku, złożył rezygnację z dalszego prezesowania.

   W okresie przedpowstaniowym jest zaangażowany w działania patriotyczne. Był przywódcą "białych" w Kielcach. W czerwcu 1862 r., gdy biali weszli do Komitetu Centralnego, E. Różycki we współpracy z "czerwonymi", tworzy w Kielcach szkołę rzemieślniczą, która miała na celu głównie przygotowanie młodzieży do udziału w przygotowywanym powstaniu. Szkoła ta mieściła się w gmachu Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego przy ul. Św. Leonarda. Zgodę na otwarcie szkoły udzielił gen. Czengery po skutecznych rozmowach E. Różyckiego. Był przeciwnikiem zbrojnego powstania, ale równocześnie poprzez swoje znajomości i układy, wielce pomagał wielu rodzinom, których dotknęły skutki rosyjskich represji w czasie powstania styczniowego.

   Dwukrotnie był żonaty: w roku 1833 poślubił Kornelię Benoe, a po jej śmierci (1834 r.) ożenił się w 1844 r. z Aleksandrą z Chwalibogów (1825 - 1912). Miał z nią trzy córki: Karolinę Teresę (1846 - 1905), Teresę Joannę (1847 - 1920), Marię Józefę (1851 - 1930) oraz czterech synów: Wacława (1854 - ok.1860), Erazma (1857 - 1924), Henryka Erazma (1865 - 1930) i Ignacego Ludwika Joachima (ur. 1868).

   Gazeta Kielecka (Nr 1 z 1931 r.) we wspomnieniu pośmiertnym Marji z Różyckich Taylorowej (córki Erazma) podawała, jak to ich rodzinny ... dom w okresie powstania 63 r. i erze popowstaniowej był ostoją patrjotyzmu, źródłem cnót obywatelskich ...

   Erazm Różycki zmarł 4 czerwca 1893 r. w Opatkowicach Murowanych, które zakupił w r. 1884 r. i pochowany na cmentarzu w Mierzwinie. Obecnie upamiętniają go dwie tablice: w kościele parafialnym w Mierzwinie oraz w Kielcach, w budynku przy ul. Leonarda. Na Cmentarzu Starym w Kielcach zachował się grobowiec, w którym spoczywa jego żona i syn.

góra strony

6. Płaskorzeźba - Adolf Dygasiński

Na ścianie budynku dawnego gimnazjum, obecnie - Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego, przy ul. Jana Pawła II, wmurowana jest płaskorzeźba Adolfa Dygasińskiego zawierająca wykute napisy:
TU W ROKU 1860 / UKOŃCZYŁ SZKOŁĘ / ADOLF / DYGASIŃSKI

   Adolf Dygasiński (7 III 1839 - 3 VI 1902) urodził się w Niegosławicach na Ponidziu. Szkołę Podstawową ukończył w Pińczowie. Od roku 1851 (z przerwami) odbywa naukę w kieleckim Gimnazjum, które ukończył w roku 1860.

   Od r. 1862 jest studentem Szkoły Głównej w Warszawie. W lutym 1863 roku jest w nielicznej grupie studentów Szkoły Głównej, którzy przystąpili do powstania (tylko 13 na 725 studiujących). Jako emisariusz "czerwonych" jeździ w znany sobie rejon kielecki. Jest w oddziale powstańczym. Jak odnalazła to B. Wachowicz (Gniazda giną - ziemia zostaje) o pobycie Dygasińskiego w powstańczym obozie w Cisowie pisze we wspomnieniach Wanda Umińska, kurierka Rządu Narodowego (a wcześniej wielka miłość Adolfa Dygasińskiego).

   Był aresztowany w Szczekocinach (wyszedł dzięki zabiegom ojca), później więziony jest przez pół roku w Olkuszu.

   W roku 1871 jego żoną została Natalia Wyszkowska, córka kieleckiego prawnika - rejenta. Z jej braćmi: Zygmuntem i Konstantym, którym wcześniej w Kielcach udzielał korepetycji, ponoć Dygasiński był razem w powstańczym oddziale.

   Pisarz, tak bardzo związany życiem i twórczością z ziemią kielecką, zmarł nagle 3 czerwca 1902 roku w Grodzisku Mazowieckim. Pochowany został na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

góra strony

7. Tablica pamiątkowa - Adolf Dygasiński

W budynku Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego przy ul. Jana Pawła II, na klatce schodowej na I piętrze umieszczona jest tablica:
UCZNIOWI TEJ SZKOŁY / ADOLFOWI DYGASIŃSKIEMU / W SETNĄ ROCZNICĘ URODZIN / MŁODZIEŻ / 7.III.1939.

W roku szkolnym 1938 / 1939., z inicjatywy Samorządu została wmurowana tablica i zorganizowana uroczystość upamiętniająca pobyt w kielckim gimnazjum Adolfa Dygasińskiego.

Gazeta Kielecka w nr 18 z 1 marca 1939 roku anonsowała, że ... w dniu 11 b.m. z okazji 100-rocznicy urodzin Adolfa Dygasińskiego zostanie odsłonięta w gmachu Gimnazjum im. Stefana Żeromskiego tablica pamiątkowa. W sprawozdaniu z uroczystości, zamieszczonym w nr 23 z 19 marca, podano informację, że odsłonięcia tablicy dokonał ówczesny dyrektor szkoły Henryk Kuc.

góra strony

8. Tablica pamiątkowa - Aleksander Głowacki

W budynku Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego w Kielcach przy ul. Jana Pawła II, w którym dawniej mieściło się kieleckie gimnazjum, na klatce schodowej na półpietrze, powyżej I piętra, umieszczona jest tablica:
UCZEŃ KLASY VI / ALEKSANDER GŁOWACKI / (BOLESŁAW PRUS) / ZBIEGŁ Z MURÓW TEGO GIMNAZJUM / DO POWSTANIA NARODOWEGO / 1863 ROKU

Tablica została ufundowana i wmurowana dnia 22 stycznia 1998 roku, z inicjatywy Stowarzyszenia Ochrony Dziedzictwa Narodowego i Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego w Kielcach, w 135 rocznicę powstania styczniowego.

W grupie 89 uczniów, którzy nielegalnie opuścili Kielce i udali się do powstania był Aleksander Głowacki, późniejszy znany pisarz Bolesław Prus.

   Aleksander Głowacki - Bolesław Prus (20 VIII 1847 - 19 V 1912) urodzony w Hrubieszowie, do Kielc dotarł z gimnazjum w Siedlcach w roku 1862 wraz ze swym starszym bratem, Leonem, nauczycielem historii, który otrzymał pracę w kieleckim gimnazjum.

   O postawie A. Głowackiego w gimnazjum wspominał później jego kolega szkolny, Stanisław Czarnowski (Pamiętniki ...): ... Nadszedł nowy rok 1863 i dzień 22 stycznia, wybuchu powstania zbrojnego.
Na drugi dzień zeszliśmy się wcześniej do klasy naszej. Szeptano po cichu. Zaczęły już krążyć ponure wieści o pierwszych starciach krwawych. Do miasta przywieziono rannych żołnierzy do szpitala wojskowego.
Pierwsza lekcja z rana miała być u nas łaciny. Wszyscy mieliśmy Aeneis Virgilego. Wtedy kolega Aleksander Głowacki (późniejszy Prus) zawołał: "Moi kochani, teraz nie czas na Eneidę!". Obszedł kolejno ławki, zebrał wszystkie egzemplarze Virgilego w narączo na piersiach, otworzył duże drzwiczki do zimnego pieca nieopalanego, wpakował weń wszystkie Eneidy i zamknął z powagą. ...

   W kwietniu 1863 r. Aleksander Głowacki jest w grupie 89 uczniów, którzy nielegalnie opuścili kieleckie gimnazjum i udali się do powstania. Walczy w oddziale Dionizego Czachowskiego, później w oddziale Aleksandra Czarneckiego - Bończy w Lubelskiem. T. Łuniewski w swoim pamiętniku (Księga Pamiątkowa Siedlczan) zapisał: ... przeszedłem z kilku kolegami do Bończy i zapisany zostałem do kompanii 4 zwanej grenadierów. Znalazłem tu swego kolegę ze szkoły i przyjaciela Aleksandra Głowackiego (Prusa), który był podoficerem przy prochu, woził ładunki w pace.

   W końcem maja 1863 roku wraca do szkoły. Ale szybko ponownie ucieka do powstania. Tym razem do powstania idzie również jego starszy brat - nauczyciel. Leon Głowacki został wydelegowany przez Rząd Narodowy na Litwę, na skutek bliżej nieznanych wypadków popadł w obłęd, z którego już nigdy się nie wyleczył.

   Aleksander końcem czerwca 1863 roku jest ponownie w Lubelskiem. Bierze udział w walkach w oddziale L. Żychlińskiego, następnie jest w oddziale Zielińskiego. Udział w powstaniu zakończył na Podlasiu, gdzie dnia 1 września 1863r. w bitwie pod Białką został poważnie ranny w głowę. Groziła mu nawet utrata wzroku. Pisze później (11 XI 1865 r. list do M. Godlewskiego) - Ja, dawny ja pochowany jestem razem z nadziejami moimi pod Białką ...

   Po kuracji w szpitalu w Siedlcach, jako małoletniemu, zezwolono mu na powrót do nauki. Jest teraz w Lublinie, ale w 1864 roku został aresztowany. Po trzech miesiącach starań, ciotce udało się uzyskać zwolnienie z więzienia i możliwość ukończenia szkoły średniej przez Aleksandra Głowackiego.

   W późniejszym okresie życia, Aleksander Głowacki, który był głównie znany jako pisarz i publicysta Bolesław Prus, nie miał związków z rejonem kieleckim.

   Zmarł 19 maja 1912 r. w Warszawie, jest pochowany na Cmentarzu Powązkowskim.

góra strony

9. Tablica pamiątkowa - o. Kolumbin Tomaszewski

   W kieleckiej dzielnicy Pakosz znajduje się zupełnie nieznany medalion przedstawiający o. Kolumbina Tomaszewskiego, rezydenta kościoła O.O. Bernardynów po kasacie klasztoru na Karczówce (sylwetka zakonnika przedstawiona przy Cmentarzu Nowym).

   W pobliżu okazałego dęba, stanowiącego pomnik przyrody, na zewnętrznej ścianie parterowego domu drewnianego przu ul. Okólnik 23, zamocowana jest płaskorzeźba przedstawiająca profil księdza.

   Dosyć zaskakujące jest miejsce umieszczenia medalionu - mały dom usytuowany na terenie podmiejskim (dawniej był to teren gminy Niewachlów). Z ustnych przekazów wieloletniej mieszkanki posesji - p. Włoszczyńskiej wynika, że działkę z domem odziedziczył bernardyn Kolumbin Tomaszewski. Reguły zakonne nie zezwalały na posiadanie majątku, dlatego o. Kolumbin przekazał spadek innym. Natomiast obdarowany, w dowód wdzięczności, upamiętnił medalionem swego darczyńcę.

   Brak jest dokładniejszych informacji na temat daty powstania płaskorzeźby. Napewno medalion był już w okresie niędzywojennym, ale nawet starsi mieszkańcy nie potrafią określić, kiedy został on umieszczony.

   Ponieważ dom z płaskorzeźbą jest obecnie opuszczony, zagrożone jest dalsze zachowanie pamiątki po o. Kolumbinie Tomaszewskim.

   Informację o istniejącym medalionie przekazał Jacek Skrzypczak, przewodnik świętokrzyski.

Uzupełnienie ze stycznia 2010 r.

Jesienią 2009 r. medalion o. Kolumbina Tomaszewskiego został zdemontowany i zabezpieczony. Po przeprowadzeniu konserwacji - będzie eksponowany w klasztorze na Karczówce.

Informację przekazał Stanisław Szrek
Prezes Stowarzyszenia Ochrony
Dziedzictwa Narodowego w Kielcach

Uzupełnienie z lutego 2012 r.

W dniu 12.II.2012 r. gipsowy medalion z podobizną O. Kolumbina Tomaszewskiego, po przeprowadzonych pracach konserwatorskich - został umieszczony w kościele na Karczówce - zob. hasło: Kielce - koscioły pozostałe.

góra strony

NA START

ostatnia aktualizacja: 5-01-2015 , 09:59