MAŁOGOSZCZ

1. Ks. Nestor Bieroński

   W prezbiterium kościoła parafialnego (po prawej) znajduje się marmurowe epiafium:
D.O.M. / Ś.P. / X. NESTOR H. S. BIEROŃSKI / Prałat Katedry Kieleckiej / Profesor Seminarjum Kieleckiego / 44^o letni Proboszcz / i Restaurator tego Kościoła / przeżywszy 84. lata wieku, 60. Kapłaństwa / zmarł d. 27 Marca 1899 r. / Wieczny odpoczynek rać mu daj / PANIE

Ksiądz Nestor Hygin Soter Bieroński w swoim życiorysie (Akta osobowe w Arch. Dziecezjalnym w Kielcach) zapisał: Urodziłem się w Mieście Krakowie dnia 11 Stycznia 1816 r. w owczesnej Rzeczypospolitej Krakowskiej ... W roku 1833 ukończyłem Szkoły Gymnazyalne w M. Podolińcu w Królestwie Węgierskim - i tegoż roku wstąpiłem do Seminarium Krakowskiego a w r. 1936 udałem się do Akademii Warszawskiej, po ukończeniu której zajmowałem przez rok jeden posadę Profesora Seminarium Kieleckiego - następnie pełniłem obowiązki plebana w Wojkowicach Kościelnych w Pow. Olkuskim ... w roku 1851 wróciłem znów na posadę wiceregensa i profesora do Seminarium Kieleckiego a od r. 1855 pełnię obowiązki proboszcza w Małogoszczu. ... pisałem w Małogoszczu d. 24 Stycznia 1866 r.
   Angażuje się w działalność patriotyczną: jest członkiem organizacji narodowej, był współorganizatorem zjazdu duchowieństwa kieleckiego w dniu 7/19.XI.1862 r. we Wrocieryżu. Ale już niedługo, 14 grudnia 1862 r., Dziekan Dekanatu Kieleckiego ks. Zygmuntowicz ze Złotnik informuje władze kościelne: ... W dniu 14 Grudnia br. przybył Naczelnik Żandarmerii wraz z Żandarmami, zabrali X. Bierońskiego Proboszcza Małogoskiego do Warszawy o godzinie 5 rano, o czem wcześniejszym Rapportem Wys. Konsystorzowi donoszę ...
   Po bitwie małogoskiej ks. Bieroński został aresztowany i osadzony w więzieniu w Chęcinach za to, że poległych powstańców polecił pochować we wspólnej mogile na terenie przyległym do cmentarza parafialnego. Po krótkim pobycie w więzieniu chęcińskim został odesłany na dalsze śledztwo do Warszawy. Przez dwa lata przebywał w warszawskiej cytadeli. Na mocy amnestii został zwolniony i powrócił do Małogoszcza. Zmarł w Małogoszczu 26 marca 1899 r. i został pochowany na miejscowym cmentarzu.

   Ksiądz Wiśniewski, w Historycznym opisie kościołów, zabytków i pamiątek w Jędrzejowskiem podaje, że w Małogoszczu w kościele widział ornat z napisem Na pamiątkę poległych w 1863 i 1864 r., co z pewnością wiązało się z działalnością ks. Bierońskiego. Obecnie w kościele nie ma tego ornatu i brak informacji co się z nim stało.

góra strony

2. Plebania - kwatera gen. Mariana Langiewicza

Plebania - kwatera gen. M. Langiewicza w Małogoszczu.

Korzystając z przychylności miejscowego proboszcza ks. Nestora Bierońskiego, gen. Langiewicz podczas pobytu w Małogoszczu w dniach 22 - 24 lutego 1863 r. kwaterował na plebanii.

   Wspomina o tym Jadwiga Prendowska (Moje wspomnienia), która pełniąc służbę kurierską dotarła do Małogoszcza:
... Trafiłam właśnie na chwilę połączenia oddziału Jeziorańskiego z Langiewiczem. Szeregi stały uszykowane na rynku, jenerał witał je i robił przegląd. Prezentował sam przede mną broń, z podniesionym pałaszem i honorami wojskowymi przeprowadził mnie przed frontem i razem już udaliśmy się na plebanię, gdzie była główna kwatera. ...

   O pobycie w kwaterze Langiewicza wspomina również w Pamiętnikach gen. A. Jeziorański:
...Na plebanii w kwaterze Langiewicza zastałem stół nakryty, na nim dokoła poustawiane talerze - samowar kipiał, a w około niego sztab licznie zebrany. Po przywitaniu wziął mię Langiewicz pod rękę i poprowadził do przyległego pokoju. Za nami weszli: ks. Kotkowski, pułk. Czachowski, pułk. Ulatowski - Trąbczyński i Lewkiewicz, sekretarze sztabu i kilku innych.

   W okresie obchodów 150. rocznicy powstania styczniowego, w dniu 15 sierpnia 2013 r. na północnej ścianie zabytkowej 400-letniej plebanii w Małogoszczu, została odsłonięta i poświęcona tablica upamiętniająca pobyt gen. Mariana Langiewicza.

   Pod rzeżbą w metalu orła z tójpolową tarczą herbową Polski, Litwy i Rusi, oraz dat: 1863 i 2013, na oszlifowanej granitowej tablicy, wyryto napis:
W TYM BUDYNKU / W CZASIE POWSTANIA / STYCZNIOWEGO / 22 - 24 LUTEGO 1863 / STACJONOWAŁ / GEN. MARIAN LANGIEWICZ / WRAZ ZE SWOIM SZTABEM //
W 150 ROCZNICĘ BITWY POD MAŁOGOSZCZEM

   W dolnej części tablicy umieszczono płaskorzeźbę przedstawiającą sylwetki kobiety i powstańca. pochylonych nad powstańcem złożonym na łożu śmierci.

Wprowadzono 1.XII.2013 r.

Pamiątkowa tablica umieszczona na budynku plebanii w Małogoszczu.

góra strony

3. Mogiła powstańców poległych 24.II.1863 r.

Mogiła powstańców poległych w bitwie 24 lutego1863 r.

Na cmentarzu parafialnym (główną aleją, 100 m za kaplicą) mogiła ziemna o wymiarach ok. 4 x 4 m, z żeliwnym krzyżem z Chrystusem ukrzyżowanym. U podstawy krzyża położona płyta nagrobna z czerwonego piaskowca. Na płycie wykuto napis:
TU SPOCZYWA / 175 POWSTAŃCÓW / 1863 r. / CZEŚĆ ICH PAMIĘCI

Płyta nagrobna na mogile powstańców poległych 16.II.1863 r.

   Dnia 24 lutego 1863 r. na terenie Małogoszcza i okolicznych wzgórz rozegrała się krwawa bitwa połączonych oddziałów gen. M. Langiewicza i gen. A. Jeziorańskiego z wojskami moskiewskimi. Bitwa została przegrana, powstańcze oddziały poniosły znaczne straty.

   Relacje z przebiegu bitwy znajdujemy w pamiętnikach i wspomnieniach oraz dokumentach.

   Wiadomości z Pola Bitwy z 1863 roku (nr 4 z dn. 6 III) zamieściły sporządzony przez gen. M. Langiewicza raport o przebiegu bitwy w Małogoszczu:

RAPORT JENERAŁA LANGIEWICZA

Dnia 26 lutego 1863 r. Główna kwatera Słupia (w województwie krakowskim).

   W dzień po potyczce staszowskiej, tj. dnia 18 bm., zrobiłem marsz ku Kielcom aż do Morawic nad Nidą; następnie poszedłem do Małogoszcza celem połączenia z sobą sił Jeziorańskiego. Moskwa na gwałt, bo furmankami, koncentrowała siły swoje z Radomia, Kielc i z Miechowskiego. Dnia 24 bm. pod dowództwem pułkownika Dobrowolskiego zaatakowała nas Moskwa w liczbie 3000 ludzi z 6 działami, trzema kolumnami od strony Chęcin, Jędrzejowa i Łapuszyna. Ponieważ miasto nie było przydatne do obrony, zająłem pozycję na trzech wzgórzach prawie równoległych z Małogoszcza do Chęcin.
   Bój na naszej pozycji trwał 4 godziny, po czym cofnęliśmy się, niepokojeni na kilku punktach przez Moskwę aż do godz. 5 i pół wieczorem. Moskwa straszliwie miotała ogniem. Ubiliśmy przynajmniej 250 Moskali, nam ubito i raniono około 120 ludzi, bo Moskwa najokrutniej mordowała rannych i jeńców.
   Bezbronne miasto do szczętu spalono, mieszkańców po zwierzęcemu traktowano. Wojsko moje nie rozproszyło się ani na chwilę; konia mi dwa razy postrzelono, sam zostałem lekko ranny w nogę, co jednak nie przeszkadza w służbie.
D. 24 lutego 1863 r.
Marian Langiewicz

   W wyniku bitwy z 24 lutego 1863 r. na na terenie przyległym do cmentarza parafialnego powstały mogiły zbiorowe powstańców.
   Największa mogiła mieściła 175 poległych. Była ona okresie międzywojennym, w roku 1937, urządzona kosztem Urzędu Wojewódzkiego w Kielcach. Przy tej mogile położono pamiątkową płytę nagrobną.
   Tuż obok znajdowała się nieduża mogiła, w której pochowano kpt. St. Jaszowskiego i prawdopodobnie kilku innych oficerów.

Widok mogiły 175 powstańców oraz nagrobka S. Jaszowskiego - rok 1927

góra strony

4. Stanisław Jaszowski

Pomnik nagrobny Stanisława Jaszowskiego

W pobliżu mogiły 175 powstańców, po drugiej stronie alejki, znajduje się wygrodzona łańcuchem na kamiennych słupkach, mogiła zawierająca kamienny obelisk zwieńczony kamiennym krzyżem. W podstawie wykuty był (ostatnio mało czytelny) napis:
Za Duszę / Stanisława Jaszowskiego / pozostała żona i rodzina / proszą / o westchnienie

W ostatnim okresie były przeprowadzone prace konserwatorskie. Na pierwotnym, małoczytelnym napisie na nagrobku, wprowadzono kamienną tabliczkę z niepełnym, i nieco zmienionym tekstem:
ś. p. / kpt. Stanisława / Jaszowskiego / Żona i rodzina / proszą o westchnienie

   Dla poległego oficera kawalerii polskiej ks. Bieroński w akcie zgonu zapisał: ... 24 lutego 1863 r. w Małogoszczu zmarł Stanisław Jaszewski lat 29 dziedzic dóbr ziemskich, syn Józefa i Wilhelminy z Kiezińskich, małżonków Jaszewskich, pozostawił owdowiałą żonę Wandę z Zakrzewskich ...

  Pomnik z piaskowca, za zezwoleniem władz carskich, ufundowała żona. Było to w okresie zaboru, dlatego w treści napisu nie mogły się znajdować żadne odniesienia do wydarzeń powstania styczniowego.

   Dopiero r. 1983, w 120 rocznicę bitwy - granitową płytę ufundował prawnuk Józef Jaszowski z Warszawy, i wprowadził na tablicę nagrobną pełną informację o zmarłym.

   Postawiona granitowa płyta zawiera wykuty napis:
Ś. P. / STANISŁAW / JASZOWSKI / KAPITAN - DOWÓDCA JAZDY / w PARTII GEN. JEZIORAŃSKIEGO / UR. w WOLI ŁYCHOWSKIEJ / 28.IX.1834 R. / POLEGŁ ZA OJCZYZNĘ / w BITWIE / POD MAŁOGOSZCZEM / 24.II.1863 R.

Pomnik nagrobny Stanisława Jaszowskiego

góra strony

W Księgach Stanu Cywilnego parafii Małogoszcz, już w okresie nieco późniejszym: marzec - maj 1863 r., ks. Nestor Bieroński wpisał akty, i to tylko dla 6 zgonów związanych z bitwą małogoską, jak: kilku zamordowanych mieszczan, zgon ks. Stanisława Michalskiego, pobitego przez Moskali, pod datą 4 maja 63 r. zapisał: ... 24 lutego ... w Małogoszczu znalezione żołnierza wojsk polskich zabitego na polu bitwy w gatkach letnich ...

Zgony powstańców, wynikajace z bitwy małogoskiej, znajdują równiez odzwierciedlenie z zbiorze klepsydr, znajdujących się w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Jest m.in. klepsydra mieszkańca Kielc, Apolinarego Styczyńskiego, zmarłego w Krakowie:

† / APOLINARY STYCZYŃSKI/ rodem z Kielc, liczący lat 27 - opatrzony Ś.Ś. Sakramentami, umarł dnia 18 Marca 1863 r./ w skutek ran odniesionych pod Małogoszczą./ Wyprowadzenie zwłok z Zakładu Klinicznego, odbędzie się w Piątek t.j. dnia 20 Marca/ o godzinie 4tej po południu wprost na Cmentarz./ Zaprasza się Współ Rodaków i Pobożną/ Publiczność, dla oddania ostatniej przysługi Zmarłemu.//

   W Pamiętnikach Jenerała Antoniego Jeziorańskiego, w opisie bitwy pod Małogoszczem znajdujemy również sylwetkę adiutanta sztabowego Anny Henryki Pustowójtówny, znanej pod pseudonimem Michał Smok:
... Wielu żołnierzy z tyralierki wkrótce znalazło się po za nami. Na małym kasztanowatym koniku panna Pustowojtówna, z pałaszem w ręku, gorącemi słowy wzywała ich ażeby szli naprzód - Wielu wróciło zawstydzonych jej słowami. Odwaga jej w boju była przykładem męstwa dla żołnierza.
   Przejęta entuzjazmem patryotycznym, nie zważała na obmowę złych języków, na którą narażona być mogła - i była, młoda panna, nieskąpej urody, a sama - w pośród towarzystwa obozowego! Ale pozory mylą ...
   Złoto w największym ogniu koloru i blasku nie traci.
   Utarczka w mieście trwała przeszło godzinę. Moskale widząc znaczne straty w swych szeregach, zniecierpliwieni oporem, podpalili miasto, czem zmusili nas do opuszczenia go. ...    Opuszczając miasto, widzieliśmy jak gorzało z trzech stron. ...

Anna Henryka Pustowójtówna (Pustowojtow) (26.VII.1838 - 2.V.1881) była córką Trofima (Teofila), rosyjskiego oficera, oraz zrusyfikowanej Polki. Po śmierci matki, wychowaniem młodej Anny zajęła się jej babka Kossakowska, która, jak to przedstawiła Prendowska (Moje wspomnienia), ... nigdy nie umiała przebaczyć córce, że za Moskala poszła, ... że powinnością [Anny] jest okupić tę hańbę bezgranicznym poświęceniem i miłością ojczyzny, Polski. ...

   Demonstruje swą polskość: w roku 1861 uczestniczy w patriotycznych demonstracjach w Lublinie, za co wysłano ją do Rosji. Po wybuchu powstania przybyła do obozu Langiewicza w Staszowie. Jako Michał Smok jest adiutantem płk. D. Czachowskiego. Bierze też czynny udział w bitwach. Później, nieco przypadkowo zostaje adiutantem gen. M. Langiewicza.
   Przebieg tego zdarzenia opisuje J. Prendowska: ... Pustowojtówna przypadkowo znalazła się w sztabie. Wspomniałam już, że w Chrobrzy sztab był pozbawiony wszystkiego, co by się dało połknąć. Ona przywiozła z sobą spory zapas pieniędzy na osobiste wydatki, kupiła pieczonego indora za trzy ruble, przyniosła część tego cennego nabytku na śniadanie dyktatorowi i sekretarzowi. Gdy wybiegła po śniadaniu, aby połączyć się ze swoim pułkownikiem, któremu od początku adiutantowała, ten już wymaszerował. Stary Czachowski zawsze się spieszył, lubił nieustanny marsz, tym zamęczał ludzi. ... Wróciła do pałacu wielce zakłopotana, wtedy jenerał jej powiedział, aby została, a w dalszym ciągu znajdzie pułkownika. To było przy mnie, słyszałam i widziałam. Gdy zostali aresztowani razem, rzucano szkaradne potwarze na obydwoje ...
   Towarzyszy Langiewiczowi przy przejściu do Galicji. Jest również internowana. Później na emigracji, osiada w Paryżu, wychodzi za mąż za emigranta dr. S. Lewenharda. Zmarła nagle w 1881 r. w Paryżu, pochowana została na cmentarzu Montparnasse.

góra strony

5. Mogiła powstańców poległych 16.IX.1863 r.

Bezpośrednio przy zbiorowej mogile 175 powstańców poległych w bitwie małogoskiej w dniu 24 lutego 1863 roku znajduje się druga zbiorowa mogiła powstańców styczniowych poległych w bitwie pod Małogoszczem w dniu 16 września 1863 r.

Odtworzona mogiła powstańców poległych w bitwie 16.IX.1863 r.

W okrawężnikowanej mogile ziemnej postawiono kamienny nagrobek z obrobionego bloku piaskowca, zwieńczony żeliwnym krzyżem. Na ścianie nagrobka zamocowano dużą płytę z czarnego marmuru z wyrytym napisem:
† / Ś. P. / TU SPOCZYWA / 37 POWSTAŃCÓW / POLEGŁYCH W BITWIE / 16 WRZEŚNIA / 1863 R. / CZEŚĆ ICH PAMIĘCI

   W dniu 16 września 1863 roku w Małogoszczu doszło do kolejnej bitwy: tym razem nastąpiło starcie Władysława Sokołowskiego - Iskry, który uderzył na miasto prowadząc 400-osobowy oddział wojsk powstańczych (250 strzelców, 100 kosynierów i 50 kawalerii). Po noclegu w Zarzycach, atak powstańców został jednak rozbity przez przeważające siły rosyjskie, które otrzymały przed bitwą znaczne wzmocnienie.
   Polacy zostali wyparci, grupa kosynierów dostała się do niewoli. W księgach metrykalnych parafii Małogoszcz (akta zgonu: od nr. 156/1863 do nr. 193/1863) zapisano m.in.:
- nr 156 z 17.IX.1863 ... onegdaj o godz. 6 wieczorem zmarł w Małogoszcu na polu bitwy Jan Kozieł l.19 mający,kawaler
- nr. 157 z 17.IX.1863 ... onegdaj o godz. 6 wievzorem zmarł w Małogoszczu na polu bitwy Antoni Giemalski ...
- nr. 158 z 17.IX.1863 ... onegdaj o godz. 6 wieczorem zmarł w Małogoszczu na polu bitwy Stanisław Różycki l. 35 mający szewc z Włoszczowy ...
- nr. 159 z 17.IX.1863 ... onegdaj o godz. 6 wieczorem zmarł w Małogoszczu na polu bitwy Franciszek Różycki l. 26 mający wyrobnik z Włoszczowy ...
- nr. 160 z 17.IX.1863 onegdaj o godz. 11 w nocy zmarł w Małogoszczu ranny w polu bitwy Tomasz Kałużyński, służący ... ze wsi Klemencice ... l. 25 mający ...
- nr. 161 z 17.IX.1863 ... dnia 15.IX. o godz. 4 wieczorem zmarł w Małogoszczu na polu bitwy Antoni Vigani l. 42 liczący z Włoch lekarz wojska narodowego ...
- nr. 162 z 17.IX.1863 ... dnia 15.IX. o godz. 6 wieczorem zmarł w Małogoszczu na polu bitwy Antoni Gawroński l. 30 mający powroźnik z Wodzisławia
- nr. 170 z 22.IX.1863 ... dnia 15.IX. umarł w Małogoszczu na polu bitwy August L'oireau z Paryża l. 24 mający oficer kawalefji wojsk narodowych ...
- nr. 171 z 22.IX.1863 ... dnia 15.IX. umarł w Małogoszczu na polu bitwy Erneste Creange l. 24 mający, oficer wojsk narodowych ...
- nr. 180 z 7.X.1863 ... dnia 7.X. o ósmej rano umarł w Małogoszczu ranny na polu bitwy Józef Świderski l. 30 mający z Kielc ...
   Zapisy dokonane przez X. Nestora Bierońskiego potwierdzają, że obok licznej grupy powstańców wywodzących się z pobliskich miejscowości (Włoszczowa, Wodzisław, Klemencice) w oddziale wojsk narodowych byli ochotnicy w Włoch i Francji.

   Powstańcy polegli w bitwie pod Małogoszczem w dniu 16 września 1863 roku zostali pochowani w zbiorowej mogile, już za ogrodzeniem ówczesnego cmentarza na Babinku. W zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach są dokumenty Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych w Kielcach potwierdzające istnienie tej mogiły. Ponieważ jednak dowódca tego oddziału, Władysław Sokołowski - Iskra, w okresie późniejszym dopuścił się grabieży i gwałtu (za co wyrokiem powstańczych władz został skazany i stracony), pewne nieuzasadnione odium spadło również na żołnierzy - powstańców z tego oddziału, poległych bohatersko w walce o niepodległość Polski. Mogiła była zaniedbana. Na tej nieoznakowanej mogile ziemnej palono świeczki jeszcze w latach 70. XX w. Stopniowo jednak wymazano ich z pamięci mieszkańców Małogoszcza.
   W roku 2007 powstała grupa inicjatywna, wywodząca się z Towarzystwo Przyjaciół Małogoszcza, w składzie: Elżbieta Gumul, Anna Kowalczyk i Marian Sikorski. Własnym wysiłkiem, życzliwym wsparciem społecznym, doprowadzili do odbudowy zaniedbanej mogiły, wystawili nagrobek z krzyżem oraz tablicę nagrobną upamiętniającą pamięć o tych powstańcach, którzy oddali swe życie w bitwie pod Małogoszczem w dniu 16 września 1863 roku.

Wprowadzono dnia 9.09.2007 r.

Sąsiadujące zbiorowe mogiły powstańców
poległych w bitwach w dniu 24.II. i 16.IX.1863 r.

góra strony

6. Edward Skibiński

Idąc od bramy wejściowej, ok. 25 m przed kaplicą, po prawej stronie alei, postawiony kamienny pomnik nagrobny z napisem:
D. O. M. / Ś. P. / EDWARD SKIBIŃSKI / Sekretarz gm. Zajączków / żył lat 71 / zmarł 23 Paź 1912 r. / UKOCHANY OJCIEC / dobry mąż / prawy człowiek / WIECZNY POKÓJ / Jego duszy

Według ustaleń Michała Zborowskiego, regionalisty z Małogoszcza, Edward Skibiński był powstańcem 1863 r.

Nagrobek E. Skibińskiego - obecnie jest przysłonięty nowym nagrobkiem.

góra strony

7. Ks. H. Bieroński - mogiła

Nieco wcześniej, ale od alei w prawo 15 m, obok drzew, w wygrodzeniu 6 kamiennych słupków połączonych rurami, okazała mogiła obudowana kamiennymi płytami. W płycie wykuty jest napis:
D. O. M. / † / Ś. P. / X. NESTOR BIEROŃSKI / Prałat Kielecki / Proboszcz Małogoski / zm. 27 Mar. 1899 r. / Wdzięczni parafianie / ten kamień położyli.

Mogiła ks. N. Bierońskiego.

góra strony

8. Jan Saski

Od bramu cmentarnej aleją , i tuż przed kaplicą, po lewej stronie - ziemna mogiła w kamiennym wygrodzeniu zawiera kamienny nagrobek, zwieńczony żeliwnym krzyżem. W nagrobku biała marmurowa tablica:
Tu spoczywa / ś. p. Jan Saski / ur. 1810 - zm. 1868 / powstaniec 1830 / i 1863, ziemianin / Rudy Zajączkow- / skiej, wuj Stefana/ Żeromskiego.

W roku 2001 przeprowadzono konserwację nagrobka i wykonano na nim nową tablicę.

Jan Saski (1810 - 1868) był wieloletnim dzierżawcą Rudy Zajączkowskiej. W aktach wójta Gminy Ruda (AP Kielce, zesp. RGR, sygn.810) zachowało się pismo z dnia 5/ 17 kwietnia 1860 r. Naczelnika Powiatu Kieleckiego, Michała Tańskiego, do Rządu Gubernialnego:
... mam zaszczyt przedstawić Rządowi Gubernialnemu złożone mi przez W Jana Saskiego Dzierżawcę Dóbr Rządowych Ruda, dowody kwalifikacyjne w liczbie sztuk 7. - z prośbą o wyjednanie temuż na Urząd Wójta Gminy Ruda Nominacyi - nadmieniając że P. Saski jest Wójtem Gminy lat 28, i obowiązki te z całą sprężystością wypełnia ...
Wniosek uzyskał akceptację władz.

   W młodości Jan Saski brał czynny udział w powstaniu listopadowym 1830 r. Później jest zaangażowany w działaniach organizacji narodowej w okresie przedpowstaniowym oraz w czasie powstania styczniowego. Współpracuje z władzami powstania, zapewnia dostawy żywności, leków, daje powstańcom schronienie. Jako wójt ma obowiązek przesyłać władzom raporty o wszelkich ruchach oddziałów powstańczych, ale zachowane raporty stanowią świadectwo, że pisał je w taki sposób, aby sprawie narodowej nie zaszkodzić. Za swą działalność był aresztowany przez władze rosyjskie, został osadzony w więzieniu w Kielcach. Na wiosną 1864 roku, chyba w związku z powstaniem, dwór Saskiego w Rudzie Zajączkowskiej uległ spaleniu. Wg dokumentów Dyrekcji Ubezpieczeń (APK, zesp. 17) dla folwarku i wszystkich zabydowań dworskich w Rudzie, jest wpisana uwaga: pogorzały dnia 13 / 3 64 r.

   Jego trzech synów z bronią w ręku walczyło w oddziałach powstańczych: najmłodszy syn, 16-letni Gustaw został zasiekany w potyczce pod Seceminem; Zygmunt był ciężko ranny w kolano pod Pińczowem, później, niezdolny do walki w polu, wytwarza bomby dla powstańców; Ksawery w oddziale walczył do końca powstania.

   Jan Saski był mężem Józefaty z Żeromskich, ciotki pisarza. Stefan Żeromski, na podstawie rodzinnych opowieści, uwiecznił swego wuja jako pana Rudeckiego - dziedzica Niezdołów w Wiernej rzece.

góra strony

9. Józef Nowakowski

Od mogiły Jana Saskiego kierujemy się w kierunku bramy, i po 10 m, na południowym stoku (10 m, po prawej stronie alejki) znajduje się katakumba wykonana z płyt lastryko. Tablica z czarnego granitu zawiera wyryty napis:
† / Ś. P. / NOWAKOWSCY /
JÓZEF / zm.ˇ7ˇXˇ1929 / MICHAŁ / zm.ˇ5ˇIˇ1931 / HELENA / ŻYŁA LAT 50 - zm.ˇ11ˇIIIˇ1970 / FRANCISZEK / ŻYŁ LAT 74 - zm.ˇ19ˇXIˇ1998 / POKÓJ ICH DUSZOM

Józef Nowakowski, urodził się w Zawadzie k/ Sitkówki w roku 1838. Brał czynny udział w powstaniu styczniowym. Całe swe życie związał z Małogoszczem, gdzie obecnie spoczywa w rodzinnym grobie wraz z synem i wnukiem.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, otrzymał honorowy stopień p.porucznika weterana i został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 I 1863 ROKU (Dz. Personalny Nr 10/ 1921, poz. 1593).

   W procesie weryfikacji weteranów powstania narodowego 1863 roku występuje również inny powstaniec 1863 roku z Małogoszcza - Piotr Józefowicz, który urodził się tam w 1843 roku.
   W powstaniu styczniowym walczył pod rozkazami A. Kurowskiego, T. Cieszkowskiego, Z. Chmieleńskiego i Anderliniego (Moroka). Brał udział w bitwach i potyczkach: pod Sosnowcem, Miechowem, Przedborzem, Ciernem, Jędrzejowem, Warzynem, Mełchowem, Oksą, Ociesękami, Brodami, Iłżą i Opatowem. W bitwie pod Ociesękami był ranny w rękę i głowę.
   Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, otrzymał honorowy stopień ppor. weterana i został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 i 1863 ROKU (Dz. Personalny Nr 40/1923 poz. 3355). Za udział z bronią w ręku i odniesione rany w powstaniu styczniowym Piotr Józefowicz był odznaczony Krzyżem Walecznych.
   Żył w Małogoszczu, i tu został pochowany po roku 1922. Jego mogiła na cmentarzu Babinek nie zachowała się do obecnych dni.

góra strony

10. Krzyż na Sabianowie

   Na końcu ul. Konarskiego, przy drodze do Sabianowa, na skraju lasu, obok zbiorników wody i masztu przekaźnikowego, znajduje się żelazny krzyż wiązany z okresem powstania styczniowego.
   Krzyż żelazny, w wygrodzeniu drewnianym płotkiem, osadzono w betonowym cokole, na niewielkim pagórku, przy turystycznym szlaku niebieskim, na narożniku odchodzącej na zach. leśnej drogi.

   Obecny krzyż żelazny został postawiony około 3-ch lat temu, w miejscu starego krzyża drewnianego, z którego przeniesiono na nowy krzyż tylko odlew Chrystusa ukrzyżowanego. Dawny krzyż posiadał wyrzeźbiony napis, ale treści napisu nikt obecnie nie pamięta. Krzyż jest nieopisany.

   W tym rejonie wydobywana była dawniej glina - stąd używane określenie miejsca: na dołach, glina.

   Po bitwie w dniu 24 lutego 1863 r. powstańcy zostali pochowani na miejscowym cmentarzu. Jak podaje ks. J. Wiśniewski (Historyczny opis ... w Jędrzejowskiem)
... Powstańców zginęło 280, ilu zaś moskali niewiadomo, bo w Sabjanowie wykopali dół i pochowali wszystkich razem, a po zasypaniu trupów dla niepoznaki, stratowali końmi to miejsce ...

   Wg. przekazów ludności miejscowej, w mogile tej złożono również powstańców. Po krwawych walkach, trudno było nawet dla części zwłok dokonać ich identyfikacji oraz określenia przynależności. Mogiła była nieoznaczona, i tylko postawiony drewniany krzyż upamiętniał miejsce zbiorowego pochówku.

góra strony

11. Szkoła Podstawowa im. 24 Lutego 1863 Roku w Małogoszczu

Od roku 1947, na wniosek Michała Zborowskiego, małogoskiego nauczyciela - regionalisty, miejscowa Szkoła otrzymała imię 24 Lutego 1863 Roku. W ten sposób nastąpiło upamiętnienie krwawej bitwy małogoskiej. Szkoła, w swym codziennym procesie dydaktyczo-wychowawczym młodzieży szkolnej, pielęgnuje pamięć o wydarzeniach jednej z największych bitew powstania styczniowego.

W roku 2013, podczas uroczystych obchodów 150 rocznicy wybuchu powstania narodowego 1863 - 1864 oraz bitwy małogoskiej, w holu szkolnym umieszczono i poświęcono pamiątkową tablicę.

Treść tablicy:

1863 - 2013
W
150 ROCZNICĘ
BITWY
HOŁD POWSTAŃCOM
SKŁADA SPOŁECZNOŚĆ
SZKOLNA
MAŁOGOSZCZ DN. 24.02.2013

wprowadzono 28.02.2013

góra strony

12. Zespół Szkół Ogólnokształcących w Małogoszczu

Zespół Szkół Ogólnokształcących w Małogoszczu, tak bardzo zwiazany z miastem i jego historią, ma ścisłe związki z tradycją powstania styczniowego. Niewątpliwie są to efekty wieloletniego oddziaływania nauczyciela i niezmordowanego regionalisty Michała Zborowskiego, którego popiersie zostało odsłonięte w dniu 23.II.2007 r., podczas uroczystości związanych z obchodami rocznicy bitwy małogoskiej.

W dniu 22 czerwca 2007 r. Liceum Ogólnokształcące w Małogoszczu otrzymało imię Bohaterów Powstania Styczniowego. Szkoła otrzymało równocześnie sztandar. Po uroczystości poświęcenia podczas uroczystego nabożeństwa w kościele parafialnym, sztandar został przekazany do Liceum.

wprowadzono 9.09.2007 r.

góra strony

13. Kamienny krzyż na Krzyżowej Górze

Na polance podszczytowej Krzyżowej Góry na kamiennym postumencie postawiony kamienny krzyż. Na cokole, pod krzyżem, wykuty napis:
W MIEJSCU/ WIEKOPOMNEJ/ ŁASKAMI SŁYNĄCEJ/ MĘKI/ JEZUSA CHRYSTUSA//

Na niższej części postumentu znajduje się napis:
OD NIEPAMIĘTNYCH / CZASÓW / STAŁ NA TEJ GÓRZE / KRZYŻOWĄ ZWANEJ / KRZYŻ ZBUDOWANY NA PAMIĄTKĘ / HISTORYCZNYCH WYDAŻEŃ / KTÓRYCH ŚWIADKIEM BYŁ / MAŁOGOSZCZ / ZBUŻONY PORAZ PIERWSZY - 1897 / A PORAZ DRUGI W CZASIE / WOJNY ŚWIATOWEJ - 1914 / ODBUDOWANY PRZEZ/ MAŁOGOSZCZAN / W 1938 R.
(zachowano oryginalną pisownię na pomniku).

   W bitwie pod Małogoszczem 24 lutego 1863 r. Krzyżowa Góra stanowiła miejsce zaciekłych walk powstańczych.
   Aleksander Zdanowicz, żołnierz batalionu kosynierów Dąbrowskiego, w wojsku gen. A. Jeziorańskiego, w swoich wspomnieniach Od Małogoszcza do Goszczy opisuje przebieg bitwy pod Małogoszczem:
... Strzelcy nasi cofnęli się w porządku bez pośpiechu i wtedy tylko, gdy trzy czwarte miasta już było w płomieniach. Cała ta bitwa była dla nas ciężkim mozołem, gdyż zmuszeni byliśmy zajmować przez kilka godzin zupełnie nagie wzgórza, wystawieni bezpotrzebnie na silny ogień artylerii i piechoty moskiewskiej. W owym czasie oddziały Langiewicza i Jeziorańskiego uzbrojone były przeważnie kosami, zaledwie piąta część posiadała broń palną różnego kalibru, a po większej części były to strzelby do polowania, więc niedalekonośne i dlatego na odległość strzału karabinowego nie mogliśmy dawać skutecznego odporu, a nic tak nie demoralizuje żołnierza, jak bezczynność wobec śmierci. ...

   O bitwie pod Małogoszczem wspomina też Ludomir Grzybowski (Opis powstania polskiego w roku 1863 i 1864 ), pochodzący z Chęcin młody powstaniec- uczestnik bitwy:
... kule nieprzyjacielskie świstały bezprzestannie. Huk nareszcie armat nieprzyjacielskich, naszych śmigownic, krzyki rozdzierające rannych, prośby ich i błagania o ratunek, lub jak jeden z rannych wołał nadludzkim głosem: "Bracia, na rany Chrystusa, błagam, dobijcie mnie, co wam z tego przyjdzie, że ja tu cierpię. Zaklinam was na Boga, dobijcie, ale zaraz". O, tego głosu, tego człowieka nigdy nie zapomnę. ...
... cały oddział rejterował bez żadnego ładu, porządku. Słowem, kupa kilkutysięczna ludzi przerażonych, wystraszonych takim pogromem, takim niepowodzeniem, bez możliwości odwetu, bo z dubeltówki strzelać nie było sensu. ...
   Pod Małogoszczem zostało przeszło stu zabitych i tyleż lub więcej rannych. Później-później opowiadano mi, że gdy na drugi dzień poprzyjeżdżali ludzie dobrej woli z okolicy i pobliskich miasteczek, jak z Jędrzejowa, Chęcin, Włoszczowy etc., a między nimi i moja rodzina, widok był straszny. Znosili i zwozili zabitych, często obnażonych zupełnie. Kto ich obdzierał, nie wiadomo, Moskale czy okoliczni chłopi; odnajdywali rannych z poodziębianymi nogami i rękami. ...
   Widok więc, jak mówię, podobno był okropny, kiedy przyszło grzebać przeszło stu poległych. Płacz, lament, złorzeczenia wydzierały się mimo woli z piersi wszystkich obecnych na pogrzebie ..."

   Dojście do krzyża: na skraju Małogoszcza, po prawej stronie szosy do Łopuszna, tuż przed stacją paliwową, ścieżka stromym zboczem Krzyżowej wyprowadza bezpośrednio na polanę podszczytową, gdzie znajduje się krzyż.

góra strony

Antoni Jeziorański (13.VI.1821 - 16.II.1882) urodzony w Warszawie, syn Konrada i Laskowskiej, pułkownik, później generał wojsk powstańczych.
   Udział w walkach niepodległościowych od roku 1848, gdy przedarł się do Lwowa. Został instruktorem gwardii narodowej w Krośnie. W r. 1849 jest oficerem Legionu Polskiego w powstaniu węgierskim, od 1850 na służbie tureckiej, uczestnik wojny krymskiej. Po powrocie do kraju, w Warszawie jest dzierżawcą kanienic i składu drewna na Solcu. Bierze czynny udział w ruchu spiskowym.
   W roku 1863 mianowany został naczelnikiem pow. rawskiego, zorganizował oddział, z którym wykonał szereg udanych akcji, np. napad na Rawę. Przemieścił się na teren woj. krakowskiego i został podporządkowany Langiewiczowi (22 II), odbył z nim całą kampanię i jednocześnie z nim przeszedł granicę galicyjską (19 III).
   W Krakowie otrzymuje nominację na naczelnika woj. lubelskiego, podjął jeszcze raz samodzielną akcję, staczając podwójną bitwę pod Kobylanką (l i 6 V). Został powtórnie wyparty do Galicji, został przez Austriaków uwięziony w Kufsteinie, później w Meranie.
   Po zwolnieniu w 1865 r. wyemigrował do Paryża, skąd powrócił w 1873 do Galicji i pracował w Wydziale Krajowym we Lwowie. Tam zmarł w 1882 r.

   Z osobą gen. A. Jeziorańskiego związana jest pieśń "Sygnał", zwana również jako "Pieśń z obozu Jeziorańskiego". Pierwsze dwie zwrotki napisał w lutym 1863 roku Wincenty Pol, na pożeganie dla odchodzących do powstania młodzieńców, którzy zabrali pieśń na pola walki:

               Sygnał

     W krwawym polu srebrne ptasze.
     Poszli w boje chłopcy nasze.
     Hu! ha!
     Krew gra!
     Hu! ha!
     I niech matka zna,
     Jakich synów ma.

                    Obok Orła znak Pogoni
                    Poszli nasi w bój bez broni
                    Hu! ha!
                    Krew gra!
                    Duch gra
                    Hu! ha!
                    Matko Polsko, żyj!
                    Jezus, Maria, bij!

     Naszym braciom dopomagaj,
     Nieprzyjacół naszych smagaj
     Hu! ha!
     Wiatr gra!
     Krew gra!
     Hu! ha!
     Niechaj Polska zna,
     Jakich synów ma!

(ze zbioru: Byleś Polsko wolną była)

Widok na Małogoszcz z Krzyżowej Góry

góra strony

NA START

ostatnia aktualizacja: 1-12-2013 , 03:34