1. Mogiła powstańców 1863 r.
Na skraju Mełchowa, przy wjeździe do wioski od drogi 794 Koniecpol - Lelów, znajduje się zbiorowa mogiła powstańców 1863 r. Na terenie ogrodzonym drewnianym płotkiem, wymurowany kamienny postument, na którym postawiono wysoki metalowy krzyż.
W ścianie bocznej postumentu wmurowana tablica z czarnego granitu z napisem:
Zbiorowa mogiła ponad / 100 poległych powstańców / w 1863 r. pod Mełchowem / wśród których został ranny / Św. Brat Albert / CHMIELOWSKI / Mieszkańcy / Gminy Lelów
Wcześniejszy drewniany krzyż posiadał 120 pozostawionych sęków, co miało odpowiadać liczbie poległych powstańców. Nowy krzyż, wykonany w roku 2002 ze stalowych rur, zachowuje tą tradycję.
Pod Mełchowem siły powstańcze liczące ok. 800 ludzi, pod dowództwem płk. Z. Chmieleńskiego, stoczyły krwawy bój. Wielu poległo, straty wojska rosyjskiego były równie znaczne.
30 września ... rano uszykował Chmieleński oddziały w ten sposób, że Zaremba na prawym skrzydle zajął lasek o 2000 kroków od folwarku Mełchowa, Otto na lewym skrzydle zajął wieś, centrum zaś stanowił oddział Chmieleńskiego, zajmujący dwór i zabudowania dworskie; kawalerya ustawiła się za lewym skrzydłem blisko lasu. Moskale rozpoczęli bój gęstym ogniem działowym, skierowanym na wieś, wykonując równocześnie manewr w celu zajęcia lasku naprzeciw lewego skrzydła powstańczego. Widząc to poruszenie polecił Chmieleński natychmiast zajęcie tej miejscowości kapitanowi Otto, który posunąwszy się w tę strone, rozpoczął morderczy bój z nieprzyjacielem. ...
Niestety jazda, która, prażona granatami i racami, cofnęła się była ...
... na lewym skrzydle, gdzie Esterhazy bronił zajętego przez siebie lasku, bój wrzał z całą zaciekłością, dopóki śmierć dowódcy nie przerwała gorącej akcji ...
Straty powstańców w tym boju wynosiły w zabitych i rannych 70 kudzi, w tem dwóch dowódców, zmarłych z ran: Esterhazy i Władyczański. ...
- tak opisał przebieg bitwy Stanisław Zieliński (Bitwy i potyczki 1863 - 1864) na podstawie raportów dowódców.
Uzupełnienia z października 2009 r.
W roku 2009, staraniem Lelowskiego Towarzystwa Historyczno-Kulturalnego im. Walentego Zwierkowskiego oraz Gminnego Ośrodka Kultury w Lelowie, przy wsparciu władz samorządowych, zostały wykonane prace modernizacyjne przy pomniku. Została zdemontowana dotychczasowa tablica, zamontowano trzy nowe tablice, umieszczone na ścianach kamiennego postumentu pomnika. Dodatkowo, już za wygrodzeniem pomnika, umieszczono tablicę informacyjną z opisem przebiegu bitwy w Mełchowie.
Uroczystego odsłonięcia i poświęcenia nowego pomnika dokonano w sobotę, dnia 26 września 2009 r. podczas dorocznych obchodów rocznicy bitwy pod Mełchowem, zobacz -
UROCZYSTOŚCI
Tablice zamontowane we wrześniu 2009 r. na pomniku w Mełchowie
Treść napisu na tablicy zamontowanej na frontowej ścianie pomnika (strona południowa):
ZBIOROWA MOGIŁA POWSTAŃCÓW / Z ODDZIAŁU PŁK. ZYGMUNTA CHMIELEŃSKIEGO / POLEGŁYCH W BITWIE POD MEŁCHOWEM / 30 WRZEŚNIA 1863 R. / SPOŁECZEŃSTWO ZIEMI LELOWSKIEJ / MEŁCHÓW 2009 R.
Po prawej stronie postumentu (str. wschodnia) umieszczono tablicę zawierającą napis:
W HOŁDZIE / OFICEROM / POWSTAŃCZEGO ODDZIAŁU / PŁK. ZYGMUNTA CHMIELEŃSKIEGO / POLEGŁYM W BITWIE POD MEŁCHOWEM / 30 WRZEŚNIA 1863 R. / PŁK. TEOFILOWI WŁADYCZAŃSKIEMU PS. "ZAREMBA" / UCZESTNIKOWI WALK NA KAUKAZIE / KPT. ALBERTOWI ESTERHAZY'EMU PS. "OTTO" / ROMISTRZOWI HUZARÓW WĘGIERSKICH / KAPELANOWI OJCU ZYGMUNTOWI TRAWIŃSKIEMU / ZE ZGROMADZENIA O.O. PAULINÓW Z JASNEJ GÓRY / SPOŁECZEŃSTWO ZIEMI LELOWSKIEJ / MEŁCHÓW 2009 R.
Tablice zamontowane we wrześniu 2009 r. na pomniku w Mełchowie
Po lewej stronie postumentu pomnika (str. zachodnia) umieszczono tablicę z napisem:
ADAMOWI CHMIELOWSKIEMU / ŚWIĘTEMU BRATU ALBERTOWI / UCZESTNIKOWI POWSTANIA STYCZNIOWEGO / CIĘŻKO RANNEMU W BITWIE POD MEŁCHOWEM / KTÓRY NA TEJ ZIEMI POŚWIĘCIŁ ZDROWIE DLA OJCZYZNY / ORAZ ROZPOCZĄŁ DROGĘ DO ŚWIĘTOŚCI / SPOŁECZEŃSTWO ZIEMI LELOWSKIEJ / MEŁCHÓW 2009 R.
Gmina Lelów posiada nawiązane kontakty partnerskie z gminą Leove na Węgrzech. Wzajemna wymiana kulturalno-gospodarcza doprowadziła do tego, że na pomniku powstańców została umieszczona czwarta tablica upamiętniająca udział w powstaniu styczniowym 1863 r, węgierskich huzarów, pod komendą kpt. Alberta Esterhazy'ego, który tu w bitwie odniósł śmiertelne rany. Na północnej ścianie postumentu pomnika została zamontowana tablica ufundowana przez Węgrów. Wykonano napis:
AZ 1863 JANUÁRI LENGYEL FELKELÉSBEN / ELESETT MAGYAR HŐSÖK / KÖZTÜK A MELCHOWI CSATÁBAN / HALÁLOS SEBET KAPOTT ESTERHÁZY ALBERT "OTTÓ" / HUSZÁRKAPITÁNY EMLÉKÉRE /
HM HADTÖRTÉNETI INTÉZET ES MUZÉUM / VARSÓI AMBASADA WĘGIERSKA WARSZAWA 2009
Treść tej tablicy można przetłumaczyć:
W HOŁDZIE KAPITANOWI HUZARÓW ALBERTOWI ESTERHAZY'EMU "OTTO". WĘGIERSKIEMU BOHATEROWI POLEGŁEMU W POLSKIM POWSTANIU STYCZNIOWYM 1863 R. ZE ŚMIERTELNYCH RAN OTRZYMANYCH W BITWIE POD MEŁCHOWEM/
MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ MUZEUM HISTORII WOJSKOWOŚCI ORAZ AMBASADA REPUBLIKI WĘGIERSKIEJ /
WARSZAWA 2009
W pobliżu pomnika została postawiona tablica informacyjna. Przedstawiono rozmieszczenie oddziałów powstańczych oraz wojska rosyjskiego przed bitwą oraz zachodzące zmiany w czasie boju w dniu 30 września 1863 r. Podano również zwięzły opis przebiegu bitwy. Informacja ta stanowi dobre źródło wiedzy historycznej dla mieszkańców, a zwłaszcza dla młodzieży. Wzbogaca i dopełnia Istniejące żywe jeszcze rodzinne przekazy ustne o wydarzeniach powstania narodowego roku 1863.
Mełchów - miejsce bitwy w dniu 30.IX.1863 r.
2. Kaplica pw. św. Alberta - Adama Chmielowskiego
Nowowybudowana w Mełchowie kaplica pw. św. Alberta Chmielowskiego posiada w ołtarzu, pod napisem TRZEBA BYĆ DOBRYM JAK CHLEB, obraz św. Brata Alberta.
Na ścianie bocznej w kaplicy wmurowana pamiątkowa tablica:
PAMIĘCI UCZESTNIKA WALK POWSTAŃCZYCH / SŁUGI BOŻEGO BRATA ALBERTA / ADAMA CHMIELOWSKIEGO / + 1845 - 1916 † / CIĘŻKO RANNEGO / POD / MEŁCHOWEM / 30 WRZEŚNIA 1863 / W SETNĄ ROCZNICĘ / POWSTANIA STYCZNIOWEGO //
Adam Chmielowski (późniejszy Brat Albert) z grupą innych studentów z Instytutu Politechnicznego Rolniczo-Leśnego w Puławach przystępuje natychmiast do powstania. Walczy w oddziale Frankowskiego pod Słupią, z Langiewiczem przeszedł cały szlak bojowy od Świętego Krzyża, po bitwę pod Grochowiskami. Później walczy pod komendą Zygmunta Chmieleńskiego.
"Walczyłem o niepodległość mojej Ojczyzny pod rozkazami i w oddziale pułkownika Chmieleńskiego. Dnia 1 października 1863 roku zostałem ciężko ranny pod Mełchowem, gdzie straciłem lewą nogę ..." - tak Adam Chmielowski w liście z 1 czerwca 1864 r. do Komitetu Francusko-Polskiego opisuje swój udział w powstaniu.
Zob. hasła: Igołomia, Busko, Koniecpol, Grochowiska, Kielce - katedra.
Na zach. skraju Mełchowa, przy drodze prowadzącej do lasu, była leśniczówka, w której, wg. żywej tradycji miejscowej, rannemu powstańcowi Adamowi Chmielowskiemu przeprowadzono amputację nogi, a jedyne znieczulenie miało stanowić cygaro (które zresztą podczas zabiegu połknął).
W Mełchowie spotyka się również inną wersję wydarzeń: ranny powstaniec Adam Chmielowski z pola bitwy został przeniesiony na karczmy, która znajdowała się w miejscu obecnej kaplicy w Mełchowie. Następnie, po opatrzeniu rany, został przewieziony do szpitala w Koniecpolu, gdzie dokonano amputacji nogi.
W rocznicę bitwy w Mełchowie przeprowadzane są patriotyczne uroczystości upamiętniające zdarzenia 1863 roku - przedstawiane w niniejszej prezentacji w wyodrębnionym rozdziale -
UROCZYSTOŚCI
ostatnia aktualizacja:
28-12-2014 , 02:50
