Widok na miasto Chęciny
1. Ks. Józef Ćwikliński
W kościele parafialnym w Chęcinach znajduje się tablica pamiątkowa:
Ś. P. / KSIĄDZ / JÓZEF ĆWIKLIŃSKI / PRAŁAT SCHOLASTYK KATEDRY KIELECKIEJ / PROBOSZCZ CHĘCIŃSKI DZIEKAN / DEKANATU KIELECKIEGO / ZMARŁ 16 WRZEŚNIA 1894 R. / ŻYŁ LAT 78/ PROSI O WESTCHNIENIE DO BOGA
Ks. Józef Ćwikliński (1817 - † 1894) był członkiem organizacji narodowej. Uczestniczył w zjeździe duchowieństwa kieleckiego we Wrocieryżu w dn. 7 / 19 XI.1862 r., po powrocie został aresztowany i skazany na Cytadelę.
Wyrok nie został wykonany ze względu na ciężką chorobę księdza (chyba bardziej za wstawiennictwem bp. M. Majerczaka u władz rosyjskich).
Epitafia poświęcone postaci ks. Józefa Ćwiklińskiego znajdują się również w Kielcach: w katedrze oraz w kościele św. Wojciecha.
Ks. Józef Ćwikliński pochowany został na Cmentarzu Starym w Kielcach w grobowcu kanoników kieleckich.
góra strony
2. Ks. Tomasz Batorski
W kościele parafialnym w Chęcinach umieszczone jest epitafium ks. T. Batorskiego. Na marmurowej tablicy, wyryto napis:
D. O. M. / Księdzu Tomaszowi / BATORSKIEMU / Proboszczowi Chęcińskiemu / Prałatowi Dziekanowi / Katedry Kieleckiej / zmarłemu 23 Marca / 1885 r. / wdzięczni parafijanie
Ks. Tomasz Batorski był członkiem organizacji narodowej. Brał udział w zjeździe księży diecezji kieleckiej we Wrocieryżu w dniu 20 grudnia 1862 r.
góra strony
3. Michał Zadarnowski
Na cmentarzu parafialnym w Chęcinach obetonowana mogiła przykryta płytami lastryko. Po obu stronach postawionego betonowego krzyża umieszczono dwie tablice z czarnego granitu, na których wyryto napisy.
Na tablicy, po prawej stronie krzyża:
† Ś. P. / MICHAŁ / SULIMA / ZADARNOWSKI / UCZESTNIK / POWSTANIA / STYCZNIOWEGO / ŻYŁ LAT 82 / ZM. 1.III.1926 r. / POKÓJ JEGO DUSZY
Po lewej stronie krzyża, na tablicy umieszczono napis:
† Ś. P. / MARIA SULIMA / ZADARNOWSKA / z ŻUKOWSKICH / ŻYŁA LAT 66 / ZM. 16.XI.1951 r. / WACŁAW SULIMA / ZADARNOWSKI / ŻYŁ LAT 81 / ZM. 22.X.1956 r. / POKÓJ ICH DUSZOM
Dojście: od bramy cmentarnej główną aleją, która skręca w lewo, a następnie łukiem, w prawo, w kierunku wzgórza. Po 90 m. po prawej stronie drogi, za starą brzozą, usytuowana jest mogiła Zadarnowskich.
Michał Zadarnowski herbu Sulima (1845 - 1926) był synem kapitana wojsk polskich Kacpra (1798 - 1869) i Michaliny z Zalewskich Zadarnowskich h. Sulima. Rodzice mieszkali na Podlasiu, posiadali majątek ziemski (500 ha) we wsi Mierzynówka, w pobliżu Grodziska Podlaskiego na terenie ówczesnego woj. grodzieńskiego. Miał siedmioro rodzeństwa.
Gdy nadszedł czas powstania narodowego wstępuje do oddziału. Skąpe są informacje o bezpośrednim udziale Michała w powstaniu. Prawdopodobnie brał udział w bitwie pod Siemiatyczami w dniach 6 i 7 lutego 1863 roku. Zachowały się rodzinne przekazy, jak został pojmany i katowany przez Kozaków. Linami został uwiązany za kostki nóg, i konie włóczyły go na linach przez kilkanaście kilometrów. Zerwana odzież szybko odsłoniła plecy, cała skóra została zerwana, utworzyła się jedna, wielka rana. Na obtartych kostkach nóg pozostały rany, które wskutek infekcji, już do końca życia nigdy nie zagoiły się.
Represje dotknęły również innych członków rodziny Zadarnowskich, którzy zaangażowani byli w powstaniu. Podczas częstych wizyt wojska rosyjskiego w Mierzynówce, rabowano i znęcano się nad mieszkańcami dworu. T. Jaszczołt (
Gmina Grodzisk k. Siemiatycz) cytuje pamiętniki, w których znajdują się opisy katowania i uwięzienia Kacpra Zadarnowskiego oraz innych Zadarnowskich. W potyczce oddziału K. Kobylińskiego pod Wólką Markowską w dniu 30.VII.1863 r. zginął Józef Zadarnowski. Większość rodzinnego majątku została skonfiskowana. Nawet istniejąca w Mierzynówce kaplica dworska decyzją gen. Konstantego von Kaufmana, dowódcy wojsk wileńskich i gubernatora grodzieńskiego, została zamknięta 10.IX.1865 r. - w ramach represji za udział w powstaniu styczniowym miejscowego dziedzica Kacpra Zadarnowskiego i jego dzieci. Rok później, dnia 13 września - kaplica została całkowicie skasowana.
W okresie popowstaniowym Michał ożenił się z Marianną z Lubowickich, z którą miał czwórke dzieci: Wacława, Antoniego i Stanisławę i Janinę. Mieszkali w rodzinnej Mierzynówce.
Wspomnienia kozackiej kaźni z okresu powstania były tak silne, że gdy prawie 60 lat później, w roku 1920 wojska bolszewickie zbliżają się pod Warszawę, 75-letni wówczas Michał, już wdowiec, w obawie przed ponownym spotkaniem z Kozakami, wraz z synem Wacławem i synową Marią, uciekają w popłochu z Podlasia pod Kielce, gdzie w majątku Sitkówka, mieszka jego siostra Maria z Zadarnowskich Żukowska - Wójcicka, również weteranka 1863 roku. Już nie myślą o powrocie na rodzinne Podlasie. Syn Wacław wybudował się w pobliżu dworu Wójcickich (obecnie nieistniejącego).
Dnia 1 marca 1926 r., w wieku 82 lat, Michał zakończył swe życie. Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Chęcinach. W mogile tej później pochowani zostali - jego syn Wacław i synowa Maria z Żukowskich.
Siostra Michała - Maria Żukowska - Wójcicka spoczywa w rodzinnym grobowcu Wójcickich na Cmentarzu Starym w Kielcach.
Zdjęcie weterana oraz dodatkowe informacje przekazała
Jolanta Sinkiewicz, praprawnuczka Michała Zadarnowskiego.
15.I.2007 r.
góra strony
Organizacja narodowa w Chęcinach kierowana była przez sędziego Piotra Grobickiego, a następnie przez asesora Rajmunda Masłowskiego. Organizowano patriotyczne manifestacje, wielokrotnie wspierano działania oddziałów powstańczych.
Ludomir Grzybowski, mieszkaniec Chęcin i późniejszy powstaniec Langiewicza, tak wspomina (
Opis powstania polskiego w roku 1863 ... ) głośną patriotyczną pielgrzymkę z Kielc do Jędrzejowa:
... przyszła do Chęcin kompania pielgrzymów w liczbie paruset osób z miasta Kielc ... Chorągwie na jednej stronie z wyobrażeniem Matki Boskiej, po drugiej Orzeł Biały i Pogoń.
... na przemian śpiewano strofkę pieśni patriotycznych, to znów muzyka grała marsza Garibaldiego lub "Jeszcze Polska nie zginęła" ...
W drodze powrotnej z Jędrzejowa, właśnie w Chęcinach, nastąpiło głośne bratanie się polskiej ludności katolickiej z Żydami:
... rabin ... miał dość długą mowę w języku polskim, na którą odpowiedział mu ksiądz prałat Ćwikliński, i przyłączywszy się do kompanii naszej razem poszliśmy, śpiewając pieśni patriotyczne, na przemian z muzyką ...
Ludomir Grzybowski w okresie manifestacji patriotyczno-religijnych 1860-1861 mieszkał w Chęcinach. Jego ojciec był urzędnikiem sądowym w Chęcinach, on zaś był archiwistą w chęcińskim sądzie poprawczym. Bierze udział w manifestacjach oraz pracuje w organizacji cywilnej powstania.
Po wybuchu powstania wyrusza na Św. Krzyż do oddziałów powstańczych. Pod dowództwem Langiewicza przechodzi cały szlak bojowy po Grochowiska. Od czerwca 1863 r. jest w oddziale powstańczej żandarmierii Bogusza, następnie pod rozkazami Iskry, później Chmieleńskiego, a od października 1863 roku znalazł się pod rozkazami gen. Hauke Bosaka.
Jest w kawalerii. Podczas potyczki pod Strojnowem 4.XI.1863 r. został ranny i skierowany na leczenie. Do oddziału powraca z końcem 1863 r. Po klęsce opatowskiej 21.II.1864 r. ukrywa się w Rudzie Strawczyńskiej. W marcu 1864 r. został aresztowany i znalazł się w kieleckim więzieniu. Dzięki różnym układom oraz łapówkom, został zwolniony. Pracy w administracji państwowej już nie mógł podjąć. Został rachmistrzem w dobrach ziemskich Motkowice, należących do Lanckorońskich. Jest autorem wspomnień "
Opis powstania polskiego w roku 1863 i 1864 w województwie krakowskim", które stanowią cenny materiał pamiętnikarski.
4. Mogiła zbiorowa powstańców 1863 r.
Kilka lat temu, dla przygotowania nowych miejsc na pochówki na cmentarzu parafialnym w Chęcibach, przeprowadzono duże prace porządkowe. Usunięto przy tym krzewy i chaszcze porastające nieużytkowaną część nekropolii. Przy tych pracach została odsłonięta zupełnie zapomniana ziemna mogiła posiadająca krzyż z tabliczkę upamiętniającą powstańców styczniowych 1863 roku.
Obecnie nikt nie potrafi określić kto i kiedy wykonał oznakowanie tej mogiły. Można przypuszczać, że było to już po II Wojnie Światowej. Ale już w latach 60-tych XX w. mogiła była nieznana (brak wzmianek w pracach inwentaryzacyjnych W. Pietrzykowskiego i Z. Sabata).
Pracownicy wykonujący prace porządkowe mogiłę oczyścili, nadsypano nieco ziemi. Na krzyżu została zawieszona szarfa białoczerwona, a ludność odwiedzając cmentarz zapala znicze na tym grobie.
Na krzyżu, wykonanym z rur stalowych, zawieszona jest blaszana tabliczka z mało czytelnym już napisem, wykonanym farbą:
ZBIOROWA MOGIŁA / Powstańców Styczniowych / poległych i pomordowanych / w roku 1863 przez / władze carskie w byłym / więzieniu znajdującym się / w klasztorze oo. Franciszkanów
Mogiła powstańców znajduje się w pobliżu nowej alei, poprowadzonej w górnej części cmentarza - równolegle do linii lasu, i już blisko alei poprowadzonej w pobliżu ogrodzenia cmentarza od strony zachodniej. W pobliżu znajdują się nowe, współczesne groby.
W Chęcinach funkcjonowało rosyjskie więzienie o surowym rygorze. Po bitwie pod Małogoszczem trafiło do niego 67 uczestników powstania. Wśród aresztowanych było 6 mieszkańców Małogoszcza, w tym małogoski proboszcz - ks. Nestor Bieroński. Ksiądz, po krótkim pobycie został odesłany na dalsze śledztwo do warszawskiej cytadeli.
Prowadzący księgi metrykalne ks. Tomasz Batorski w okresie od 11 sierpnia 1963 r. do 3 kwietnia 1864 r. sporządził 10 aktów zgonów, które na marginesie strony posiadają zapis: "
Chęciny Więzienie".
W Akcie Zgonu nr 145/1863 ksiądz zapisał:
Działo się w Mieście Chęcinach dnia jedenastego sierpnia tysiąc osiemset sześćdziesiątego trzeciego roku ... stawili się Wincenty Hajduk lat pięćdziesiąt dziewięć i Józef Ścisłowski lat sześćdziesiąt pięć mający obydwaj strażnicy Domu Badań tu w Chęcinach zamieszkali i oświadczyli nam iż dziś o godzinie dwunastej w południe umarł w Chęcinach w Domu Badań Jan Kanty Pudłowski wyrobnik lat 37 mający syn Franciszka i Małgorzaty nieżyjących urodzony w wsi Marchocicach parafii Racławice w powiecie Miechowskim zostający obecnie w Domu Badań w Chęcinach zostawiwszy po sobie owdowiałą żonę Teresę zamieszkałą w Mieście Działoszycach ...
Podobnie zapisano inne akta zgonu:
Nr 169 28.IX.1863 ... umarł w Chęcinach w Domu Badań Wojnowski Antoni skazany l. 22 ... s. Filipa i Katarzyny ...
Nr 170 2.X.1863 ... umarł w Domu Badań Jakub Urbański Gospodarz miejski l. 60 ... s. Franciszka i Maryanny ... urodzony i zamieszkały w Mieście Będzinie Powiecie Olkuskim pozostawiwszy po sobie owdowiałą żonę Wiktoryę z Kurkowskich ...
Nr 172 6.X.1863 ... umarł w Chęcinach w Domu Badań Feliks Kumor wyrobnik l. 46 urodzony i zamieszkały w Nadole w Gminie i Parafii Busk Powiecie Stopnickim, syn nieżyjących Szczepana i Agnieszki zostawiwszy owdowiałą żonę Katarzynę ...
Nr 178 14.X.1863 ... umarł w Domu Badań w Chęcinach Wincenty Klimek służący l. 22 mający z ... Powiatu Miechowskiego
s. Józefa i Jadwigi ...
Nr 179 22.X.1863 ... umarł w Chęcinach w Domu Badań Stanisław Cygan wyrobnik l. 40 mający s. Jana żyjącego i Teresy już nieżyjącej ... pow. Olkuskim ...
Nr 198 14.X.1863 ... umarł w Domu Badań w Chęcinach Piotr Sokoł wyrobnik l. 24 mający s. Antoniego zmarłego i Franciszki zamieszkałej w Strzemieszycach małych Gminie Dąbrowa [Górnicza] ...
Nr 22 28.I.1864 r. ... umarł w Domu Badań w Chęcinach Jan Kołodziej gospodarz poprzednio zamieszkały w wsi Wielmoży Gminie Pieskowa Skała Powiecie Olkuskim urodzony tamże w Parafii Zadroże syn Pawła i Maryanny nieżyjących lat 43 mający zostawiwszy po sobie owdowiałą żonę Annę zamieszkałą w Wielmoży ...
Nr 75 22.X.1864 ... umarł w Chęcinach w Domu Badań Józef Kowalski stanu wolnego wyrobnik l. 50 urodzony w Chęcinach s. Pawła i Magdaleny ...
Nr 81 3.IV.1864 ... umarł w Chęcinach w Domu Badań Jan Szczesniak v. Smoleń rolnik l. 45 mający s. niegdyś Hieronima i Teresy ... w Powiecie Olkuskim zostawiwszy tamże zamieszkałą owdowiałą żonę Katarzynę ...
Te Akty Zgonu, z dopiskiem
Chęciny Więzienie, wskazują jednoznacznie na związki z wydarzeniami powstania styczniowego.
Informację o mogile zbiorowej wprowadzono 4.XI.2008 r.
Uzupełnienie z 1.XI.2013 r.
W okresie obchodów 150. rocznicy powstania styczniowego, na cmentarzu w Chęcinach wykonano nowe urządzenie mogiły powstańców zmarłych w chęcińskim więzieniu - Domu Badań.
W październiku 2013 r. dotychczasowa ziemna mogiła została przykryta kostką marmurową pochodzącą z dawnego zabytkowego bruku chęcińskiego.
Również z tych kostek marmurowych, zespoinowanych cementem, postawiono murek, w którym osadzono krzyż z rur stalowych.
Zamocowano pamiątkową tablicę z czarnego granitu, na której wyryty został orzełek wojskowy, który na tarczy amazonek posiada rok wybuchu powstania narodowego -
1863
Na tablicy nagrobnej wyryto napis:
ZBIOROWA MOGIŁA /
Powstańców Styczniowych poległych /
i pomordowanych w roku 1863 /
przez władze carskie w byłym /
więzieniu znajdującym się /
w klasztorze oo. Franciszkanów //
Społeczeństwo Gminy Chęciny /
W 150 rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego /
Anno Domini 2013
Wprowadzono 3.XI.2013 r.
góra strony
ostatnia aktualizacja:
3-01-2015 , 08:59
