DALESZYCE

I. Miejsca pamięci powstania styczniowego w Daleszycach

1. Pomnik - UCZESTNIKOM WALK O NIEPODLEGŁOŚĆ

   W roku 2000 na cmentarzu parafialnym w Daleszycach wzniesiono pomnik - symboliczną mogiłę upamiętniającą mieszkańców gminy poległych w walkach o niepodległość Polski.

   Na podstawie uchwały Rady Gminy Daleszyce z dnia 17 sierpnia 1999 roku, powołany został społeczny komitet, który ze składek społeczeństwa sfinansował budowę okazałego pomnika. Pomnik został wykonany wg. dokumentacji mgr inż. Z. Skotnickiego. Teren pomnika, wyłożony płytkami brukowymi, wygrodzony jest kratą z żelaznego płaskownika, zamocowaną na niskim murku z bloczków czerwonego piaskowca. Na dużej płycie z czerwonego piaskowca, poniżej wykutego kamiennego krzyża, umieszczono napis z metalowych liter:
W HOŁDZIE MIESZKAŃCOW / ZIEMI DALESZYCKIEJ - / UCZESTNIKOM WALK / O NIEPODLEGŁOŚĆ POLSKI / SPOŁECZEŃSTWO

W podstawie pomnika wyryto rok postawienia pomnika:   2000.

   Dojście do pomnika: od drugiej bramy cmentarnej - ok 80 m. na wprost, i po lewej stronie alei.

góra strony

2. MOGIŁA POWSTAŃCÓW 1863 r.

   Idąc do pomnika, nieco wcześniej, po prawej stronie alei, znajduje się mogiła powstańców 1863 roku. Jeszcze do roku 2006 był to niewielki kopczyk ziemny porośnięty trawą, w ażurowym ogrodzeniu żeliwnym. W nieoznaczonej mogile spoczywali tam powstańcy 1863 r.

   Trudno obecnie ustalić stan faktyczny: w Daleszycach pochowano 5 powstańców zmarłych z ran w miejscowym lazarecie (pochówki rozłożone czasie pomiędzy 18 a 27 grudnia 1863 r.); były też pojedyńcze zgony uczestników powstania z Daleszyc (W. Kułaga, W. Tatarski) i dwukrotnie odnotowano śmierć nieznanego powstańca, były również późniejsze pogrzeby sybiraków, jak: W. Cedro, M. Sajecki, J. Zabłocki. W tej sytuacji słusznym wydaje się przyjęcie wersji, że mogiła posiada charakter symboliczny, a pamięcią obejmuje wszystkich powstańców 1863 roku: tych którzy zginęli w rejonie Daleszyc i tych mieszkańców, którzy w wyniku powstania zostali zesłani na Sybir oraz weteranów powstania styczniowego.

   Od listopada 2006 roku nastąpiła istotna zmiana wystroju mogiły. Z inicjatywy ks. Zbigniewa Grzesińskiego, młodzież Gimnazjum im. Jana Pawła II w Daleszycach przeprowadziła zbiórkę pieniędzy. Z uzyskanych środków finansowych, z pomocą dyr. Jana Cedro i grona pedagogicznego oraz życzliwych rodziców, stare żeliwne ogrodzenie poddano konserwacji, wykonano krzyż z rurek stalowych i zamocowano metalową tabliczkę z wygrawerowanym napisem:
TU SPOCZYWAJĄ POWSTAŃCY 1863 ROKU / POLEGLI W WALCE O WOLNĄ POLSKĘ / PROSZĄ O WESTCHNIENIE DO BOGA

   Poniżej wyryty jest trójpolowy herb Polski, Litwy i Rusi oraz umieszczono dodatkowy napis:
OD LISTOPADA 2006 R. OPIEKĘ NAD MOGIŁĄ / SPRAWUJE GIMNAZJUM IM. JANA PAWŁA II / W DALESZYCACH

   Z dużym uznaniem należy przyjąć to działanie, w którym zaangażowała się również społeczność Daleszyc, zaś uczniowie przyjęli na siebie obowiązek stałej troski o należyte utrzymanie tej pamiątki walk o niepodległość Polski.

Mogiła powstańców 1863 r. - w nowym wystroju w 2007 r.
pod opieką uczniów miejscowego Gimnazjum im. Jana Pawła II.

W związku z nadchodzącą 150 rocznicą powstania styczniowego podjęte zostały, pod kierunkiem Jana Cedry, dyrektora Gimnazjum, które sprawuje stałą opiekę nad powstańczym grobem, skuteczne prace rekonstrukcyjno-konserwatorskie mogiły powstańców 1863 roku - z udziałem Lokalnej Grupy Działania "Białe Ługi". Architektoniczną koncepcję nowego urządzenia mogiły wykonał oraz nadzór merytoryczny sprawował Janusz Cedro, wojewódzki konserwator zabytków (wywodzący się z Daleszyc). W realizacji prac zauważalny był udział Andrzeja Cedro, Leszka Furmanka, Krzysztofa Furmanka, Jana Maciejskiego i Tomasza Mikulskiego
.

Na mogile, w dotychczasowym wygrodzeniu żeliwnym postawiono betonowy postument, osłonięty płytami piaskowca. Na nim umieszczono żeliwny krzyż (z 2 połowy XIX w). Na cokole wyryty został trójpolowy herb Polski, Litwy i Rusi. Poniżej wykuto napis:
Uczestnikom Powstania / Styczniowego / 1863 / w hołdzie dla ich / patriotyzmu i poświęcenia / DALESZYCE LIPIEC 2012 MIESZKAŃCY DALESZYC
Z drugiej strony cokołu zamocowano grawerowaną metalową tabliczkę (z poprzedniego urządzenia powstańczej mogiły) o treści wcześniej podanej.

góra strony

3. Epitafium ks. Franciszka Brudzyńskiego

W kaplicy cmentarnej znajduje się jego epitafium ks. Franciszka Brudzyńskiego. Pod portretem zmarłego umieszczono tekst:
† / Ś. P. / KS. FRANCISZEK BRUDZYŃSKI / INFUŁAT - ADMIN. DJEC. KIELECKIEJ / PROBOSZCZ I DOBRODZIEJ PAR. DALESZYCE / FUNDATOR TEJ KAPLICY / UR. 1.IV.1829 R. ZM. 14.VI.1909 R. / PAMIĘTAJCIE O DUSZY JEGO.

   Sylwetka ks. Franciszka Brudzyńskiego, którego życie i działalność są związane z Kielcami, jest przedstawiona pod hasłem KATEDRA KIELECKA.

    Tam też, w Kielcach, czasie powstania 1863 r. aktywnie działał w organizacji narodowej, organizował patriotyczno-religijne demonstracje, prowadził kielecką pielgrzymkę na Święty Krzyż w 1862 r., był wychowawcą młodzieży gimnazjalnej w duchu patriotycznym, a gdy nadszedł czas powstania - odbierał przysięgę konspiracyjną od uczniów i wyprawiał ich do powstańczych oddziałów.

   Związki ks. Brudzyńskiego z Daleszycami wystąpiły dopiero w późniejszym okresie czasu. W roku 1901 został proboszczem parafii Daleszyce, ale nadal mieszkał w Kielcach. W roku 1908 ufundował istniejącą kaplicę na cmentarzu parafialnym w Daleszycach. Po śmierci kieleckiego biskupa ks. Tomasza Kulińskiego w roku 1907, został wybrany na stanowisko wikariusza kapitularnego diecezji, którą kierował krótko - zmarł w Kielcach dnia 14 czerwca 1909 r. Został pochowany w Kielcach, w grobowcu księży kanoników na Cmentarzu Starym.

   W Daleszycach zachowała się jeszcze jedna pamiątka związana z ks. Franciszkiem Brudzyńskim: w zakrystii kościoła parafialnego znajduje się jego olejny portret .

góra strony

4. Pomnik nagrobny ks. Juliana Ciechanowskiego

   Na cmentarzu parafialnym zachował się nagrobek ks. Juliana Ciechanowskiego, wieloletniego proboszcza daleszyckiej parafii. Do mogiły dochodzimy od pierwszej bramy cmentarnej - gdy główna aleja skręca w lewo, w kierunku kaplicy, należy iść kilka metrów dalej. Przed dużym drzewem, na płytach czerwonego piaskowca, postawiony jest pomnik nagrobny: żeliwny postument zwieńczony żeliwnym krzyżem z Chrystusem ukrzyżowanym (w poblizu znajduje się podobny pomnik nagrobny Antoniego Marcinkowskiego).

   Na bocznej ściance postumentu wykonano napis:
KS. JULJAN / CIECH ANOWSKI / KANONIK KAZNODZIEJA / SURROGAT KONSYSTORZA / PROBOSZCZ DALESZYCKI / UM 15 LUTEGO 1874 R/ PROSI / O ZDROWAŚ MARYA

   Na sąsiadującym boku (po prawej) znajduhe się tabliczka informacyjna:
POMNIK ODNOWIONY / Z INICJATYWY / TOWARZYSTWA PRZYJACIÓŁ / ZIEMI DALESZYCKIEJ / ZA FUNDUSZE POCHODZĄCE Z KWESTY / 2009 rok

Ks. Julian Cyryl Ciechanowski pochodził z rodziny mieszczańskiej. Urodził się 9 lipca 1821 r. w Krakowie. Nauki poczatkowo pobierał w domu, od r. 1833 uczęszcza do szkół licealnych w Krakowie. Tam uzyskuje też świadectwo maturalne. Przez trzy lata uczęszcza na Uniwersytet Krakowski. Od roku 1841 jest w Seminarium w Kielcach. Święcenia kapłańskie uzyskał 28 grudnia 1844 r. Zostaje wikarym przy Kolegiacie kieleckiej. Od r. 1850 jest Administratorem Kanonii Kieleckiej. Od roku 1851 zostaje proboszczem w Daleszycach. W r. 1861 został mianowany sędzią surogatem (zastępcą sędziego konsystorskiego), a w r. 1866 otrzymuje tytuł Kanonika Kieleckiego. Zmarł 15 lutego 1874 r., po 24 latach pełnienia obowiązków proboszcza w Daleszycach.

Można wskazać na ścisłe związki proboszcza z powstaniem narodowym lat 1863 - 1864. Był świadkiem wydarzeń, uczestniczył w nich pośrednio - udział w mszach dla powstańców, udzielanie im błogosławieństwa, wsparcie duchowe. Bo do bezpośrednich kontaktów z powstańcami na obozowiskach w cisowskich lasach kierował wikarego - ks. Adama Lipkę, a później - ks. Ewarysta Proxę. Aktywnie uczestniczył w uroczystym nabożeństwie, kiedy bp Majerczak błogosławił przybyły do Daleszyc powstańczy oddział prowadzony przez Bogusza. Jak opisuje zastępca Bogusza, Ludomir Grzybowski, ww wspomnieniach Opis powstania polskiego ...:
... Po nabożeństwie dowódca nasz, Bogusz, prosił biskupa, aby nam poświęcił broń. Duchowieństwo z biskupem po krótkiej naradzie oznajmiło, że nie widzi nic przeciwko religii i biskup upoważnił miejscowego proboszcza, prałata Ciechanowskiego, do dopełnienia tej ceremonii. Cały więc oddział z wydobytymi pałaszami stanął w kościele, a ksiądz prałat w asystencji innych księży, odmówiwszy stosowną modlitwę, pokropił święconą wodą broń.

W zachowanych dokumentach brak jest informacji, aby ks. Ciechanowski, z powodu swojej postawy lub kontaktów z powstańcami, doznał represji ze strony władz rosyjskich. Z przekonaniem można stwierdzić, że pomógł parafianom przetrwać ten trudny okres.

góra strony

5. Plac im. Wawrzyńca Cedry w Daleszycach

   Wawrzyniec Cedro ur. dn. 10.VIII.1841 r. syn Bartłomieja, lat 44, mieszczanina z Daleszyc i Katarzyny z Kułagów lat 39. Raport burmistrza z marca 1863 podaje, że wydalił się do powstania. Został tam określony jako podżegacz do zbiegania. Był żołnierzem pułku stopnickiego, brał udział w nocnym ataku na garnizon rosyjski w Opatowie dn. 21.2.1864 r. Po opatowskiej bitwie, podczas walk odwrotowych był ujęty do rosyjskiej niewoli pod wsią Piotrów, a następnie skazany na zesłanie (w rosyjskich dokumentach jest błędny zapis: występuje on pod nazwiskiem Wawrzeniec, i posiada imię Cendro). Wg ustnych przekazów rodzinnych: Wawrzyniec był w oddziale Rębajły. Wraz z Michałem Sajeckim wykonali dla potrzeb powstańców obudowaną studzienkę na obozowisku "Kwarta" na Cisowskiej Górze. Dobrze znając okoliczne lasy Wawrzyniec przewoził rannych na leczenie do Lazaretu w Daleszycach. Został zgarnięty przez Moskali w lasach cisowskich wraz z Michałem Sajeckim i Józefem Zabłockim. Za udział w powstaniu został zesłany na Sybir. W tych opowieściach podaje się, że przez 17 lat był na zesłaniu, w tym przez 14 lat był przykuty do katorżniczych taczek. Nie do końca znajduje to potwierdzenie w dokumentach. Dużo wcześniej powrócił on do Daleszyc - w dniu 11/ 23 września 1872 r. w kościele parafialnym w Daleszycach spisano akt ślubu nr 35: 31-letni wówczas Wawrzyniec Cedro, syn Bartłomieja i Katarzyny, przy bracie zamieszkały w Daleszycach, poślubił Mariannę Molendę lat 28, urodzoną w Daleszycach. Mieli później trzech synów: Wincentego, Franciszka i Aleksandra.

   Wawrzyniec Cedro doczekał dnia odzyskania niepodległości przez Polskę. Po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 i 1863 ROKU (Dz. Personalny Nr 10/1920 poz. 219). Podobnie jak inni - otrzymał honorowy stopień ppor. weterana 1863 roku, a jego pogrzeb w roku 1921 odbył się w Daleszycach z asystą wojskową.

   W uznaniu zasług Wawrzyńca Cedry mieszkańcy Daleszyc nadali Jego imię dla placu, który spełniał dawniej funkcję miejscowego targowiska.

   Po II Wojnie Światowej na Placu Wawrzyńca Cedry urządzono wygrodzony skwer, na którym znajduje się pomnik upamiętniający członków ruchu oporu 1939 - 1945.

góra strony

II. Uroczystości upamiętniające okres powstania 1863 - 1864

   Pamięć mieszkańców Daleszyc o wydarzeniach z czasów powstania styczniowego, oparta głównie na ustnych przekazach rodzinnych, przetrwała do obecnych dni i była dodatkowo wzbogacana i utrwalana poprzez różne uroczystości, które przypominały lata powstania narodowego 1863 - 1864. Oczywiście oficjalne uroczystosci mogły się odbywać dopiero po odzyskaniu niepodległości przez Polskę.

   W roku 1921, gdy zmarł powszechnie znany w Daleszycach powstaniec i sybirak - Wawrzyniec Cedro, jego pogrzeb odbył się z udziałem asysty wojskowej i przedstawicieli władz i mieszkańców. Jego imię otrzymał plac w Daleszycach.

   W roku 1938, w ramach obchodów 75-rocznicy wybuchu powstania styczniowego, staraniem Koła Daleszyckiego Przysposobienia Wojskowego Leśników, odbyło się uroczyste poświęcenie Krzyża Pamiątkowego na dawnym obozowisku powstańczym Kwarta w lasach cisowskich z udziałem mieszkańców Daleszyc. O uroczystościach pisała Gazeta Kielecka w nr. 6 z 20.I. oraz nr. 9 z 30.I.1938 r. - ... 23 b.m. w niedzielę odbyło się poświęcenie krzyża pamiątkowego, którego dokonał miejscowy proboszcz ks. Mazur z Cisowa ... ma uroczystość przybyli delegat Starostwa Powiatowego a Kielc, delegacja wokskowa pułków kieleckich, przysposobienie leśników, oddziały Związku Strzeleckiego z Daleszyc, Cisowa i Górnego, straż ogniowa z Ociesęk, wszyscy leśniczowie i gajowi Nadleśnictwa Daleszyce na czele z Nadleśniczym Janem Suligą, dziatwa szkolna z Daleszyc z nauczycielstwem oraz liczna publiczność z okolicy. ...

   Kolejne duże uroczystości upamiętniajace powstańców styczniowych w rejonie Daleszyc odbywały się w roku 1983. Staraniem środowiska AK został wzniesiony w lasach cisowskich okazały pomnik z czerwonego piaskowca, zaś nieco później, środowisko AK z Daleszyc postawiło obelisk w miejscu obozowania powstańców styczniowych - na Kwarcie. Urczystości odbywały się z dużym udziałem mieszkańców Daleszyc.

   Powstałe w 1990 roku, z inicjatywy Bogdana Łebka (regionalisty, nauczyciela-polonisty) i pod jego kierownictwem, Towarzystwo Przyjacół Ziemi Daleszyckiej w swej działalności wiele uwagi poświęcało utrwalaniu pamięci powstania styczniowego. W Głosie Daleszyc ukazał się cykl opracowań W. Łebka o udziale mieszkańców Daleszyc w powstaniu 1863 roku. Działanie te były następnie kontynuowane przez TPZD pod kierownictwem Wojciecha Furmanka (dyr. GOK, aktualnie burmistrza miasta), a obecnie Anny Oszczepalskiej (emerytowanej nauczycielki).

   Działania TPZD pobudziły historyczną pamięć mieszkańców. Życzliwie została przyjęta propozycja przeprowadzenia zbiórki pieniędzy na cmentarzu przez młodzież Gimnazjum im. Jana Pawła II w Daleszycach . Z uzyskanych środków finansowych, z pomocą dyr. Jana Cedro i grona pedagogicznego oraz życzliwych rodziców, została wyremontowana mogiła powstańców 1863 r.

Dnia 30 stycznia 2007 r. odbyła się w Daleszycach, przygotowana przez młodzież i nauczycieli Gimnazjum im. Jana Pawła II, podniosła uroczystość odsłonięcia Tablicy Pamiątkowej na mogile powstańców 1863 roku spoczywających na miejscowym cmentarzu parafialnym.

   Uroczystość rozpoczęła msza święta odprawiona w intencji poległych powstańców. W programie nawiązano do mszy św. z lipca 1863 r. sprawowanej przez ks. bp. Macieja Majerczaka w kościele daleszyckim, w której uczestniczył powstańczy oddział płk. Karola Kality Rębajły, przybyły z lasów cisowskich. W roli powstańców wystąpiła czwórka uczniów w historycznych strojach. Nabożeństwo poprzedził przygotowany przez młodzież i nauczycieli montaż słowno-muzyczny, nawiązujący do dni powstania narodowego 1863 - 1864 r.

   Po mszy świętej, uczniowie i grono pedagogiczne, wraz z liczną grupą mieszkańców Daleszyc, z udziałem władz samorządzowych z wójtem Wojciechem Furmankiem oraz pocztów sztandarowych, udali się na cmentarz pod wyremontowaną mogiłę powstańców, gdzie stanęły poczty sztandarowe, a młodzież Gimnazjum postawiła honorową wartę.

   Po modlitwie proboszcz ks. kan. Franciszek Berak, w towarzystwie ks. Zbigniewa Grzesińskiego, dokonał poświęcenia zbiorowej mogiły powstańców 1863 r. Młodzież Gimnazjum złożyła deklarację stałej opieki nad tą mogiłą. Uroczystego odsłonięcia tablicy pamiątkowej na krzyżu dokonał dyr. Gimnazjum Jan Cedro. Złożono wieńce i zapalono znicze.

   Z całą pewnością ta podniosła uroczystość pozostanie w pamięci i sercach młodzieży oraz przybyłych mieszkańców Daleszyc.

Zamieszczone poniżej zdjęcia z uroczystości
otrzymałem z Gimnazjum im. Jana Pawła II

Uroczystości przy powstańczej mogile w Daleszycach
w dniu 30 stycznia 2013 r.

   W 150 rocznicę wybuchu powstania styczniowego, staraniem Gimnazjum im. Jana Pawła II, z pomocą władz samorządowych Daleszyc oraz Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Daleszyckiej, przeprowadzono podniosłe uroczystości. Młodzież szkolna przemaszerowała do kościoła parafialnego, gdzie po prezentacji okolicznościowego programu słowno-muzycznego w wykonaniu uczniów, zebrani uczestniczyli w uroczystej mszy świętej w intencji powstańców 1863 r.
   Następnie przemaszerowano na cmentarz do przebudowanej mogiły powstańców styczniowych, gdzie po modlitwie, wystąpieniach przedstawicieli władz (m.in. wojewoda Bożentyna Koruba-Pałka, burmistrz Wojciech Furmanek, dyr. Gimnazjum Jan Cedro), złożono kwiaty i zapalono znicze, zaś proboszcz ks. kan. Franciszek Berak dokonał ponownego poświęcenia grobu powstańców.
   Uroczystość zakończyła się w Gimnazjum, gdzie uczestnicy otrzymali opracowanie Jerzego Kowalczyka Był rok 1863 w Daleszycach.
   Pomimo utrudnionych warunków atmosferycznych (opady deszczu), przebieg uroczystości był bardzo sprawny. Pamięć wydarzeń powstania styczniowego 1863 roku z pewnością została przybliżona licznie zebranym uczniom oraz miejscowej ludności.

MIGAWKI FOTOGRAFICZNE Z UROCZYSTOŚCI
w dniu 30 stycznia 2013 r.

Foto: Helena Kowalczyk

góra strony

III. Okres powstania styczniowego w Daleszycach

   Dla oddziałów powstańczych Daleszyce miały ważne usytuowanie: przylegające rozległe lasy cisowskie i szczeceńskie tworzyły naturalną osłonę dla lokalizowanych tu powstańczych obozów. Blisko położona też Puszcza Jodłowa i Puszcza Świętokrzyska oraz stosunkowo nieduża odległość od Wisły, która oddzielała Królestwo od Galicji, przedstawiały również istotne walory dla powstańców. Miasto stanowiło również dobre zaplecze żywnościowe i medyczne. Była też liczna grupa miejscowych rekrutów (zestawienie burmistrza podaje blisko 100 poborowanych w wieku 20 - 25 lat z gminy Daleszyce). Nie stacjonowała w mieście żadna rosyjska jednostka wojskowa, chociaż militarny trakt bity łączył Daleszyce z Kielcami (odległość - 19 wiorst), a w kierunku płd.-wsch. droga, poprzez Raków, prowadziła do Staszowa (odległość - 39 w.). Umożliwiało to władzy wojskowej szybkie przemieszczenie oddziałów kozaków, dragonów oraz piechoty dowożonej na podwodach.

   Brak jest potwierdzonych informacji, aby patriotyczno-religijne manifestacje w okresie przed wybuchem powstania w latach 1861 - 1863 objęły Daleszyce. Z pewnością mieszkańcom były znane i komentowane wydarzenia w pobliskich Kielcach: patriotyczne msze, śpiewy i stawianie kopczyków oraz krzyży przy katedrze i pod klasztorem na Karczówce czy też wielotysięczne pielgrzymki wiernych tworzące religijno-patriotyczne zgromadzenia na Świętym Krzyżu.

   W samych Daleszycach nie było bezpośrednich walk oddziałów powstańczych z wojskiem rosyjskim. Przez miasto wielokrotnie przemieszczały się powstańcze partie, zaś odwiedziny regularnych oddziałów wojska rosyjskiego stanowiły codzienną rzeczywistość. Utarczki i bitwy miały miejsce w bliskiej okolicy.

   Dnia 1.IV.1863 r. nastąpiło głośne wydarzenie w Daleszycach, o którym do władz raport (APK z.21 s.80 k.636) przesłał Expedytor Pocztowy Stanisław Piechowski. Informuje on, że w dniu 20 marca/1 kwietnia 1863 r. 4-ch mieszkańców Daleszyc:
... jako to: 1. Piotr Kozub, 2. Marcin Kozub, 3. Wincenty Kozub, 4. Leon Dziurski, napadli na mieszkanie Burmistrza Szyczewskiego z siekierami, ciężko pokaleczyli go tak, że leży w łóżku prawie śmiertelną złożony chorobą ...

   Z początkiem maja 1863 r. wykonano ponowny atak na burmistrza. Trudno jest jednoznacznie określić co było przyczyną tych zdarzeń. Możliwe, że były to "rozrachunki" z burmistrzem wynikające ze wcześniejszych spraw karnych (o sprawie Piotra Kozuba informował Sąd Kryminalny w Kielcach). Dwaj uczestnicy napadu szybko zostali schwytani i osadzeni w kieleckim więzieniu: Wincenty Kozub dn. 6/18 maja, a Leon Dziurski 10/22 maja 1863 (APK NWPK z.21 s.38 k.480-490). Nie zostali potraktowani jako więźniowie polityczni, a Sąd Policji Poprawczej sądził ich za udział w rabunku - napadli na mieszkanie Burmistrza miasta Daleszyc tegoż mocno ranili i pozabierali rzeczy ... i skazał ich do rot aresztanckich. W tradycji mieszkańców Daleszyc, utrwalonej przez miejscowego nauczyciela-regionalistę, W. Łebka, napady na Szyczewskiego miały być karą za to, że burmistrz wykazywał się zbyt dużą gorliwością w pełnieniu służby dla rosyjskich władz. Potwierdzeniem tej tezy może być fakt, że uczestnicy napadu przystąpili do powstania - ale z pełnym przekonaniem można to potwierdzić dla Piotra i Marcina Kozubów.

   Dominik Szyczewski wyjechał na leczenie do Warszawy i do Daleszyc już nie powrócił. Jego obowiązki przejął Stanisław Piechowski, który został ostatnim burmistrzem miasta Daleszyce, przed utratą praw miejskich, co nastąpiło w r. 1869.

   Stanisław Piechowski spełnił istotną rolę w wydarzeniach okresu powstania styczniowego w Daleszycach. Skupił on szereg funkcji: burmistrz miasta, Ekspedytor Poczty, nauczyciel Szkoły Elementarnej, a równocześnie pełnił obowiązki wójta sąsiadującej gminy Szczecno. Zręcznie obracał się w kontaktach z władzą rosyjską, miał bardzo dobre notowania u władz administracyjnych i wojskowych, naczelnik wojenny powiatu gen. Czengiery dobrze go oceniał, i gdy zaszła potrzeba - chronił przed zarzutami. Pilnie przekazywał z Daleszyc systematyczne raporty o zachodzących wydarzeniach, informował o wybyłych do powstania mieszkańcach Daleszyc oraz o powracających do miasta. Tworzyło to sylwetkę gorliwego urzędnika na usługach rosyjskiego zaborcy. Prawdziwe oblicze Piechowskiego, jego stosunek do powstania oraz współdziałanie z władzami polskimi w części zostały ujawnione dopiero po upadku powstania. Aktualne badania, dokumenty i fakty, potwierdzają, że Stanisław Piechowski pełnił funkcję powstańczego naczelnika miasta Daleszyce ("Obwodowego", o którym we wspomnieniach podaje Kalita-Rębajło).

   W dokumentach znajdujących się w kieleckim Archiwum Państwowym, w zespołach Naczelnika Powiatu Kieleckiego (z. 4), Naczelnika Wojennego Powiatu Kieleckiego (z. 21) i Naczelnika Wojennego Rewiru Kieleckiego (z. 22) znajduje się szereg raportów dotyczących Daleszyc. Stanowią one cenne źródło informacji o przebiegu lat powstania 1863 - 1864 i w znacznym stopniu dają obraz przebiegu wydarzeń w mieście.

   Dnia 21 Marca/ 5 Kwietnia 1863 Burmistrz M. Daleszyc do Naczelnika Powiatu Kieleckiego podaje imienną listę osób, które się podobno do powstańczych wydaliły.
1. Kozub Marcin l.33 bardzo niebezpieczny
2. Kozub Piotr l.35 bardzo niebezpieczny
3. Grzywaczewski Jan l.20 podobno mocniejszy ale spokojniejszy
4. Golimento Michał l.17
5. Grzegorczyk Jakób
6. Grzegorczyk Paweł
7. Cedro Wawrzyniec podżegacz do zbiegania
8. Kułaga Wawrzeniec podżegacz do zbiegania
9. Abram Ludwik
10. Abram Wawrzeniec
11. Dziurski Leon na ten raz zwolniony od poboru
     lecz bardzo niebezpieczny
12. Golimento Michał
13. Teliga Jakob
14. Białek Piotr
15. Lubczyński Franciszek spokojny lecz podmuszczony

   W okresie późniejszym (r. 1864 i 1866) burmistrz Daleszyc przekazywał na polecenie władz rosyjskich imienne wykazy mieszkańców Daleszyc, którzy dobrowolnie powrócili do miasta, zastrzagając, że oni: ... w porach nocnych kilkakrotnie gwałtem przez powstańców poborowani, za stawiany zaś opór dwóch z Miasta powieszonych zostało. Listy te zawierały ponad 40 nazwisk.

   Miasto często odwiedzane było przez powstańców, o czym składano kolejne raporty do władz:
18/ 30 Marca 1863 r. Burmistrz Miasta Daleszyc donosi że przez Miasto tutejsze przeszedł "oddział zbrojnych, tak konnych jak i pieszych ludzi, składający się mniej więcej z 150 ... z rozkazem zdjęcia tak portretu Najjaśniejszego Pana, jak i herbu Cesarstwa biuro Magistratu oznaczającego ... zatrzymawszy się przez parę godzin na dziedzińcu plebańskim i Wójtostwa Daleszyc, udała się następnie w dalszym przemarszu w kierunku ku Śmu Krzyżowi"
Daleszyce, dnia 4/16 lipca 1863 Nr 310 Do Naczelnika Wojennego Oddziału Kieleckiego od Burmistrza miasta Daleszyc Raport
W dniu 16 b.m. i r. o godzinie 3ej z południa przybyło do miasta Daleszyc kilkadziesiąt ludzi konno, uzbrojonych, z których jeden mianujący się dowódcą, przeprezentował mnie Zastępcą Burmistrza - a po krótkim pobycie w mieście uwolniwszy mnie z pod straży - zaraz wydalili się w kierunku Staszowa - do pobliskich lasów ...    Piechowski

   Dowódca oddziału powstańczej żandarmerii, Junosza w swoim Pamiętniku zapisał:
... otrzymałem polecenie od naczelnika wojewódzkiego ... aby rekrutować według zrobionych list młodych ludzi do wojska i tych odstawiać Rębajle, natenczas organizującemu się w Lasach Szczeceńskich. ...
   Jak z początku wszyscy szli głównie do Langiewicza z własnej woli i chęci, tak później przeciwnie, ochłodli. Szczególnie klasy ludzi mieszczan, a nawet nasza szlachta potrzebowała nakazu i rekrutacji. Jak tylko rozeszła się wieść, że, przeznaczony do rekrutowania, gdzie tylko przyszedłem, prawie wszyscy młodzi przede mną kryli się ...
   Opisał też, jak przeprowadził pobór w Daleszycach, gdzie miał problemy - ... jak tylko zbliżyłem się, to wszyscy mieszczanie w pola i lasy uciekli; ... a najpiękniejsi byli i najwięcej młodych wykazanych przez naczelnika okręgu do wzięcia.
   Ale wziąłem się na sposób. Przyszedłem wieczorem o 6; było już w październiku 1863 r. Wielki tam rynek. Rozłożyłem ognisko. Było cicho i pogodnie. Naokoło kawaleria. Kazałem przynieść wódki, chleba etc. Rozpoczęły się śpiewy żołnierzy. Coraz więcej przybywało ciekawych. Trwało to do 12. Kiedym już widział masy ludzi młodych i starych, wydałem rozkaz do wymarszu, na koń, w prawo front etc. Kiedy już wszyscy na koniach we froncie, wtenczas zakomenderowałem: "Otoczyć lud!" W jednej chwili otoczyli. Krzyki i pisk powstał. Ledwo ich uspokoiłem przemową. Wypuściłem starych i kobiety, a samych młodych zostawiłem. Znowu komisję złożyłem jak w Pińczowie i z tych wziąłem 60 tęgich chłopów. Furmanki podjechały umówione i dalej w pochód.
   Tym sposobem dostawiłem podpułkownikowi Rębajło, natenczas kapitanowi, przeszło 349 ludzi. Z tych prawie żaden nie uciekł. ...

   O przeprowadzeniu kolejnego poboru jest informacja z 12 listopada 1863 r., w Raporcie Magistratu M. Daleszyce:
do Naczelnika Wojennego Oddziału Kielecko-Opatowskiego
W dniu dzisiejszym o godzinie czwartej rano przybyło do miasta Daleszyc kilkadziesiąt ludzi uzbrojonych w karabiny z bagnetami - postawili straż około mieszkania Burmistrza i niedozwolili nikomu wyjść, - sami zaś zebrawszy w mieście ludzi młodych amianowicie: 1. Andrzeja Grzegorczyka, 2. Jacka Rychla, 3. Łosaka Jana, 4. Jakóba Wojciechowskiego, 5. Abrama Wawrzeńca, 6. Krzywickiego Jana, 7. Zdanowskiego Antoniego, zebrali się wszyscy przed Magistrat i zapowiedziawszy mi pod karą smierci, aby żadnych doniesień nieczynił - wyszli z miasta w kierunku wsi i Gminy Szczecno - o czem mam honor Jaśnie Wielmoznemu Generałowi donieść ... Piechowski

   Mieszkańcy Daleszyc byli w powstańczych oddziałach, brali udział w walkach (m.in. w bitwach pod Jeziorkiem 29.X.63, pod Ociesękami 28.XI.63, pod Hutą Szczeceńską 9.XII.63, w nocnym ataku na Opatów 21.II.64 i w potyczkach po klęsce opatowskiej), byli ranni, trafiali do kieleckiego więzienia, z którego niektórzy byli zwalniani, o czym informował np. dnia 8/ 20 listopada 1863 r. w Raporcie Nr 506 Burmistrz Daleszyc: ... mam honor donieść iż 19cie osób zwolnionych z więzienia politycznego w Kielcach wszyscy bez wyjatku znajdują się obecnie w swoich domach.   Piechowski

Ale część powstańców, decyzją sądu wojennego, została skazana na zesłanie lub trafiła do rot aresztanckich, a nastepnie na wieczyste osiedlenie na Syberii. I tylko nielicznym udało się później powrócić do Daleszyc.

   Miasto Daleszyce zaopatrywało powstańcze obozy w lasach szczeceńskich i lasach cisowskich (m.in. znane obozowisko na polanie Kwarta), a jego mieszkańcy wykonywali szereg prac przy urządzeniu tych obozów, m.in. żywe są opowieści, jak Wawrzyniec Cedro, Michał Sajecki wykonali obudowaną studzienkę na Kwarcie. Jeżeli uświadomimy sobie, że w okresie jesienno-zimowym w lasach cisowskich obozowało 450 - 800 powstańców, to wykonanie szałasów, zaopatrzenie obozów w wodę, jedzenie, ubranie, leki, broń i amunicję - stanowiły olbrzymie wyzwanie, zwłaszcza, że realizowano to w pełnej konspiracji.

   W Daleszycach był dom schronienia dla starców i kalek, który mógł pełnić rolę lazaretu. Dlatego po bitwie w nieodległych Ociesękach w dn.28.XI.63, przywieziono tutaj grupę rannych powstańców, o czym raportował Piechowski:
dnia 23 Listopada/ 10 grudnia 1863 r. Nr 526 Raport Burmistrza M. Daleszyc
W dniu dzisiejszym przywieziono do miasta Daleszyc z pola bitwy zaszłej pomiędzy Wojskami Cesarsko - Rossyjskimi a powstańcami w lesie do dóbr prywatnych Szczecno należących ośmiu bardzo ciężko rannych powstańców, którzy na pierwszy widok mają się być bliskimi śmierci, - tych więc złożono w domu prywatnym na opiece i utrzymaniu miasta do dalszej dyspozycji Wysokich Władz, nadmieniając, że jak poprzedni sześciu o których rapportem tutejszym z dnia 23 listopada/ 5 grudnia rb. Nr 525 doniesiono - tak i obecni których dla zbytniego osłabienia nie można zaraz zbadać o ich Nazwiska - i pochodzenie, - znajdują się w stanie niemożebnym do przewiezienia ich do szpitala, gdziekolwiek bądź na ten cel urządzonego, - i dla tego pozostawieni zostali - do czasu, dopóki pierwszych przynajmniej sił fizycznych nie nabędą, jeżeli który z nich przy życiu pozostanie - o czem mam honor Jaśnie Wielmożnemu Generałowi zarapportować    Piechowski

   Następna grupa ciężko rannych powstańców została dowieziona po bitwie pod Hutą Szczeceńską, o czym informacje podaje raport z dnia 28 Listopada/ 10 grudnia 1863 r. Nr 526 Burmistrza M. Daleszyc
: W dniu dzisiejszym przywieziono do miasta Daleszyc z pola bitwy zaszłej pomiędzy Wojskami Cesarsko - Rossyjskimi a powstańcami w lesie do dóbr prywatnych Szczecno należących ośmiu bardzo ciężko rannych powstańców, którzy na pierwszy widok mają się być bliskimi śmierci, - tych więc złożono w domu prywatnym na opiece i utrzymaniu miasta do dalszej dyspozycji Wysokich Władz, nadmieniając, że jak poprzedni sześciu o których rapportem tutejszym z dnia 23 listopada/ 5 grudnia rb. Nr 525 doniesiono - tak i obecni których dla zbytniego osłabienia nie można zaraz zbadać o ich Nazwiska - i pochodzenie, - znajdują się w stanie niemożebnym do przewiezienia ich do szpitala, gdziekolwiek bądź na ten cel urządzonego, - i dla tego pozostawieni zostali - do czasu, dopóki pierwszych przynajmniej sił fizycznych nie nabędą, jeżeli który z nich przy życiu pozostanie - o czem mam honor Jaśnie Wielmożnemu Generałowi zarapportować    Piechowski

   Księgi Zgonów parafii Daleszyce z lat 1863 i 1864 zawierają akta poległych powstańców, jak np. - [dnia 23.XI.1863] w Lasach Rządowych Leśnictwa Łagów Straży Cisów Obrębu Włóży po bitwie Wojsk Rosyjskich z powstańcami znaleziono zostało ciało Wawrzeńca Kułagi [akt nr 197].

   Do Daleszyc zwożono też rannych powstańców, leczono ich w Domu Schronienia dla Starców i Kalek, który pełnił funkcję lazaretu.

   Daleszycki Burmistrz Piechowski w składanych raportach (akta Naczelnik Wojenny Powiatu Kieleckiego) - w raporcie nr. 525 z dnia 5.XII.1863 r, podaje:
... W dniu 1 grudnia rb. z pola bitwy zaszłej w okolicy wsi Ociesęki - przywieziono do miasta Daleszyc sześciu rannych powstańców, - po udzieleniu którym pomocy lekarskiej powzięto przekonanie iż Ci są tak ciężko ranni, iż dalej odesłanymi być nie mogą bez narażenia ich na oczywistą śmierć w drodze, - Imiona i Nazwiska onych są następujące: 1. Tomasz Fligiel, 2. Adamczyk Józef, 3. Kowalski Józef, 4. Ignacy Mazurkiewicz, 5. Mateusz Kwiatkowski, 6. Koziało Józef - wszyscy Krajowi, - i Ci umieszczeni zostali w Domu prywatnym, na utrzymaniu z ofiar dobrowolnych, o czem mam honor donieść Jaśnie Wielmożnemu Generałowi;

   W następnym raporcie, nr. 526 z 10.XII.1863 r, powiadamia:
... W dniu dzisiejszym przywieziono do miasta Daleszyc z pola bitwy zaszłej pomiędzy Wojskami Cesarsko - Rosyjskimi a powstańcami w lesie do dóbr prywatnych Szczecno należących ośmiu bardzo ciężko rannych powstańców, którzy na pierwszy widok mają się być bliskimi śmierci, - tych więc złożono w domu prywatnym na opiece i utrzymaniu miasta do dalszej dyspozycji Wysokich Władz, nadmieniając, że jak poprzedni sześciu o których rapportem tutejszym z dnia 5 grudnia rb. Nr 525 doniesiono - tak i obecni których dla zbytniego osłabienia nie można zaraz zbadać o ich Nazwiska - i pochodzenie, - znajdują się w stanie niemożebnym do przewiezienia ich do szpitala, gdziekolwiek bądź na ten cel urządzonego, - i dla tego pozostawieni zostali - do czasu, dopóki pierwszych przynajmniej sił fizycznych nie nabędą, jeżeli który z nich przy życiu pozostanie - o czem mam honor Jaśnie Wielmożnemu Generałowi zarapportować
Piechowski

   Jest pięć aktów zgonów zawierających zapisy: ... ranny w powstaniu na kuracji w Daleszycach przebywający , jak np.
- w Daleszycach dnia 15.XII. ... umarł Ignacy Mazurkiewicz kawaler z Małych Bronowic Okręgu Krakowskiego pochodzący lat 23 mający a jako ranny w powstaniu na kuracji w Daleszycach zostający [akt nr 204/1863];
... umarł Stachurski kawaler lat dwadzieścia dwa mający ... jako ranny powstaniec
... umarł Trzciński kawaler lat dwadzieścia pięć mający ... jako ranny w powstaniu

Księga Zgonów Parafii Daleszyce zawiera zapisy poległych w walce, jak np.: - w dniu 23.XI.1863 r. ... w Lasach Rządowych Leśnictwa Łagów Straży Cisów Obrębu Włóży po bitwie Wojsk Cesarsko Rossyjskich z powstańcami znalezione zostało ciało nieżywego około lat dziewietnaście z niewiadomego Imienia i Nazwiska ...
- w dniu 23.XI.1863 r. ... w Lasach Rządowych Leśnictwa Łagów Straży Cisów Obrębu Włochy po bitwie Wojsk Rossyjskich z powstańcami znalezione zostało ciało Wawrzeńca Kułagi kawalera lat dwadzieścia trzy, z Daleszyc pochodzącego ...

   Dowódca powstańczego pułku Stopnickiego, Karol Kalita-Rębajło bardzo pozytywnie oceniał wspólpracę z ludnością miejscową, we Wspomnieniach pisał: ... mieszkańcy wiosek, jak i hutnicy węglarze w lasach Szczecińskich i Cisowskich byli powstaniu duszą i ciałem oddani - nie tylko, iż dostarczali żywności dla żołnierzy, ale jak tylko w której ukazali się kozacy, natychmiast wysyłali sprytnego gospodarza bocznymi ścieżynami do obozu i ostrzegali dowódcę o nadciąganiu wojsk nieprzyjacielskich. ...

   Ostatnia akcja powstańcza na terenie Daleszyc odbyła się nocą 18 na 19 lutego 1864 r, gdy rtm. Uragan niepokoił Rosjan, aby odciągać kolumnę wojsk Moskali idących na Cisów. Jeszcze 10 marca gen. Hauke-Bosak, dowódca II Korpusu Wojsk Narodowych przybył w lasy cisowskie. Ale po zupełnie nieudanym nocnym ataku na Opatów 21.II.1864 r. oddziały polskie zostały rozbite i rozproszone. W czasie walk odwrotowych wielu zostało pojmanych do niewoli, wielu powstańców powróciło do swych domów lub udawało się na emigrację.Nieliczni jeszcze szukali schronienia po lasach. Powstanie dogasało.

   Praktycznie, w rejonie maja 1864 r. w rejonie Daleszyc nie odnotowano już żadnych potyczek lub wystąpowania grup powstańczych. Dlatego, jako zupełnie niewiarygodny należy traktować, spisany dnia 5/17 sierpnia 1864 r. w Kancelarii Naczelnika Wojennego Oddziału Daleszyce, protokół co do przechodu powstańców w dniu 2/14 czerwca 1864 r. w godzinach popołudniowych w Lasy Cisowskie. Marcin Kułaga, lat 44, mieszkaniec Daleszyc, zeznał, że wysłany z listem do Bilczy, widział wyjeżdżających z Lasu Jabłonne ludzi z bronią konno. A miało ich być 100, a może i więcej, i skierowali się w Lasy Cisowskie.

góra strony

IV. Daleszyce - uczestnicy wydarzeń powstania 1863 - 1864

1. Piechowski Stanisław
powstańczy naczelnik (okręgowy), współpracował z powstańcami, zabezpieczał rekruta, zaopatrzenie powstańczych obozów, pomoc medyczną, informację. Potrafił to połączyć z pełnieniem obowiązów burmistrza Daleszyc i wójta Szczecna. Pomimo składanych donosów do władz rosyjskich, udało mu się przetrwać przez cały okres powstania.

2. Mochocki Tomasz
żołnierz oddz. Rębajły. Zginął w bitwie dn. 29.X.1863 r. pod Jeziorkiem.

3. Kułaga Wawrzyniec
żołnierz oddz. Rębajły. Zginął w bitwie dn. 23.XI.1863 r. w lasach cisowskich.

4. Ostrowski Stanisław
żołnierz oddz. Rębajły. Ranny w bitwie dn. 29.X.1863 r. pod Jeziorkiem, więziony w Kielcach, skazany na roty aresztanckie i zesłanie. Powrócił do Daleszyc

5. Smołuchowski Jan
ranny w potyczce, został ujęty do niewoli i osadzony w więzieniu w Kielcach. W czasie leczenia - uciekł ze szpitala w VI.63 i wrócił do powstania. Zmarł z ran w lipcu 1863 r.

6. Kwiatkowski Antoni
żołnierz oddz. Rębajły. Ranny dn. 29.X.1863 r. pod Jeziorkiem, więziony w Kielcach.

7. Tatarski Wincenty
zabity przez Kozaków w potyczce pod Kranowem 24.VII.1863 r., będąc przewodnikiem powstańczego oddziału.

8. Cedro Wawrzyniec
żołnierz oddz. Rębajły, po ataku na Opatów ujęty do niewoli w Piotrowie. Zesłaniec syberyjski, powrócił do Daleszyc. Wprowadzony do Imiennego Wykazu Weteranów Powstań Narodowych. Jego Imię nosi plac w Daleszycach.

9. Lubieniecki Jan
żołnierz Langiewicza. Ranny w bitwie dn. 24.II.1863 r. pod Małogoszczem, uwięziony, po 5 latach zesłania powrócił. Wprowadzony do Imiennego Wykazu Weteranów Powstań Narodowych i odznaczony Medalem Niepodległości.

10. Majewski Józef
żołnierz oddz. Rębajły. Udział w bitwie dn. 29.X.1863 r. pod Jeziorkiem, uwięziony w Kielcach, skazany na 4 lata rot aresztanckich, zmarł w 1865 r. w gub. wiackiej.

11. Golimento Antoni
żołnierz oddz. Kality-Rębajły. Po bitwie opatowskiej 21.02.1864 r. ujęty do niewoli. Zesłany na Sybir do gub. tomskiej. Dalszy los nieznany.

12. Kapela Jan
żołnierz oddz. Rębajły. Po bitwie opatowskiej 21.02.1864 r. pojmany do niewoli pod Piórkowem. Uwięziony i zesłany na Sybir do gub. tomskiej. Los nieznany.

13. Grzegorski (Grzegorczyk) Jędrzej (Andrzej)
żołnierz oddz. Kality. Po bitwie opatowskiej 21.02.1864 r. ujęty do niewoli pod Piórkowem. Uwięziony i zesłany na Sybir do gub. tomskiej. Los nieznany.

14. Łojkowski Tomasz
żołnierz oddz. Kality-Rębajły. Po bitwie opatowskiej 21.02.1864 r. ujęty do niewoli pod Piórkowem. Uwięziony i skazany na roty aresztanckie i osiedlenie na Sybirze.

15. Furmanek v. Furmankiewicz Józef
żołnierz oddz. Rębajły. Po bitwie opatowskiej 21.02.1864 r. ujęty do niewoli, zesłany na Sybir. Dalszy los nieznany.

16. Sajecki Michał
żołnierz oddz. Rębajły. Po bitwie opatowskiej 21.02.1864 r. ujęty do niewoli.i zesłany na Sybir. Powrócił z zesłania do Daleszyc.

17. Zabłocki (Zawłocki) Józef
żołnierz oddz. Rębajły. Po bitwie opatowskiej 21.02.1864 r. ujęty do niewoli pod wsią Pipały. Uwięziony i zesłany na Sybir do gub. tomskiej. Powrócił do Daleszyc.

18. Teliga Jakub
żołnierz oddz. Rębajły. Po bitwie opatowskiej 21.02.1864 r. ujęty do niewoli pod Piórkowem. Uwięziony i zesłany na Sybir do gub. tomskiej. Dalszy los nieznany.

19. Sieżawski Franciszek
żołnierz oddz. Rębajły. Po bitwie opatowskiej 21.02.1864 r. ujęty do niewoli w Lasach Świętokrzyskich. Uwięziony i zesłany na Sybir do gub. tomskiej. Dalszy los nieznany.

20. Marjański Stanisław
pełnił w Daleszycach funkcję kwatermistrza - zaopatrzeniowca powstańczych obozów w lasach Cisowskich i Szczeceńskich.

21. Oszczepalski Michał
pełnił funkcję zaopatrzeniowca i informatora dla obozujących powstańców, odniósł trwałe rany, gdy przeszukiwano bróg z sianem, gdzie się ukrył przed Moskalami.

Pełna lista uczestników wydarzeń okresu powstania styczniowego w Daleszycach oraz ich notki biograficzne (82 pozycje) oraz więcej informacji o przebiegu powstania w rejonie Daleszyc zawarto w opracowaniu: Jerzy Kowalczyk "Był rok 1863 w Daleszycach", wydanym przez Urząd Miasta i Gminy Daleszyce.

góra strony

NA START

ostatnia aktualizacja: 3-01-2015 , 09:30