1. Mogiła powstańców 1863 r.
Na cmentarzu parafialnym ziemna mogiła, wygrodzona betonowym murkiem, z pionową płytą czołowa z czerwonego piaskowca. Pod znakiem krzyża, wykuty napis:
Ś. P. / MOGIŁA / ZBIOROWA / POWSTAŃCÓW / 1863 R.
Dojscie do mogiły: od bramy wejściowej główną alejka w górę cmentarza 60 m, następnie 12 m w prawo.
Po bitwie oddziału D. Czachowskiego pod Bobrzą w dniu 10 czerwca 1863 r. na cmentarzu w Ćmińsku zostali pochowani powstańcy. Miejscowy proboszcz ks. Julian Woroniecki sporządził akty zgonu:
... umarł czyli poległ Stanisław Siwek w Ćmińsku - kolonista - lat trzydzieści pięć mający - zostawiwszy po sobie owdowiałą żonę - Jadwigę Siwkowa - w Belnie - parafii Zagnańsk zamieszkałą [akt nr 21],
... umarł w Ćmińsku Karol Ząbek - kawaler- trębacz z Piekoszowa - lat dwadzieścia mający [akt nr 22],
... umarł czyli poległ w Ćmińsku czyli w Barakach - Stanisław Świtkowski - lat dwadzieścia pięć mający - syn owczarza - z wsi Różanki - dóbr Zamojskich [akt nr 23],
... w Wykieniu umarł czyli poległ Franciszek Jurgielowicz lat pięćdziesiąt mający z zarostem na brodzie i wąsami, dzierżawca i obywatel z Błotnicy [akt nr 24],
... poległo czyli umarło pod nowymi zakładami w Barakach cztery osoby - z których jeden miał około lat czterdzieści pięć z brodą i wąsami - a reszta troje po lat trzydzieści mogli mieć z imienia i nazwiska i pochodzenia niewiadomi [akt nr 25].
Miejscowa tradycja głosi, że:
... podczas pogrzebu wyjechał z lasu samotny jeździec - komendant poległych, przed cmentarzem zsiadł z konia, nad otwartą mogiła, gdy poczęto sypać na nią grudy piasku, wystrzelił kilkakrotnie - i skrył się w lasach.
Nad wspólną mogiłą ... usypano kopiec i postawiono znak męki Pańskiej ...
(W.S. Wspomnienia z powstania 1863 r.
[w:] Ziemia Kielecka z 15.VII.1916 r.)
Przez dłuższy okres czasu po powstaniu pozostawiono mogiłę w spokoju, ale gdy zwrócił na nia uwagę gubernator Kielc Iwanienko, wówczas tę oznakę buntu zrównano z ziemią.
Wzmianki o odbudowie mogiły w Ćmińsku znajdujemy w kieleckiej prasie z roku 1916. W nr. 14 z dnia 1 kwietnia 1916 roku Ziemia Kielecka donosiła, że pogrzeb Józefa Jedynaka, włościanina z Ćmińska, uczestnika walk powstania 1863 - 1864, przerodził się w patriotyczną manifestację: w kondukcie były sztandary, śpiewano "Boże coś Polskę" i "Jeszcze Polska nie zginęła".
Po pogrzebie powstała myśl, aby ustawić krzyż na cmentarzu na mogile powstańców poległych w bitwie pod Bobrzą. Pomysł został szybko zrealizowany: w nr. 25 Ziemi Kieleckiej z dnia 17 czerwca 1916 r. znajdujemy sprawozdanie:
Z ĆMIŃSKA. W niedzielę dn. 10 bm., jako w rocznicę bitwy powstańców 1863 r. z Moskalami, odbyło się tutaj uroczyste poświęcenie krzyża, ustawionego na mogile poległych powstańców, pochowanych na cmentarzu miejscowym. Zaraz po sumie wyruszył z kościoła pochód. Poprzedzony krzyżem. Tuż za krzyżem posunął się sztandar narodowy, otoczony przez pluton honorowy skautów, dalej szła szkoła miejscowa, bractwa z chorągwiami, duchowieństwo, liczne rzesze ludu wiejskiego ...
... na cmentarzu po złożeniu wieńców na mogile i dopełnieniu obrzędu religijnego, nastąpiły kolejno trzy przemówienia ...
W okresie późniejszym drewniany krzyż zastąpiono niedużym krzyżem betonowym.
Po II Wojnie powstańcza mogiła nie posiadała już żadnej tablicy informacyjnej, dla wielu mieszkańców stała się mogiłą bezimienną.
Po 1945 r. na cmentarzu w Ćmińsku urządzono również mogiłę zbiorową żołnierzy polskich poległych w roku 1939 (niedaleko od bramy wejściowej, po lewej stronie głównej alei). Po roku 1980 wykonano na tej mogile prace remontowe i w miejsce krzyża betonowego z emaliowaną tabliczką, postawiono nagrobek z płyty czerwonego piaskowca z napisem:
Ś. P. / TU LEŻĄ ŻOŁNIERZE POLSCY / POLEGLI PODCZAS / II-GIEJ WOJNY/ ŚWIATOWEJ.
I przy tej okazji - kopia nagrobka mogiły żołnierzy 1939 roku (całkowita zgodność materiału i kształtu nagrobka oraz treści napisu) została postawiona również na mogile powstańców 1863 r. Taki stan utrzymywał się ponad 20 lat.
W roku 2002 wykonano prace remontowe i przywrócono pierwotny charakter mogiły zbiorowej. Na bloku czerwonego piaskowca wykuty został właściwy napis dotyczący powstańców 1863 r.
Zmiany wyglądu płyty nagrobka na mogile powstańców 1863 r. w Ćmińsku
góra strony
ostatnia aktualizacja:
3-01-2015 , 09:21
