1. Pomnik powstańców 1863 r.
Pomnik znajduje się przy szosie przechodzącej przez wieś, naprzeciw Zakładów Przetwórstwa Owocowego (od kościoła - w kier. Sandomierza).
Bezpośrednio przy szosie, w wygrodzeniu, na wznoszącym się stoku, pośród kilku drzew, na cokole obudowanym płytami z czerwonego piaskowca, postawiono pomnik z płyt kamiennych. W ostatnich latach okazałe drzewa sąsiadujące z pomnikiem, zostały usunięte.
Na pomniku postawiona jest rzeźba orła. Na ścianie frontowej, na tablicy wykonanej z czerwonej kamionki, znajduje się duży napis:
POWSTAŃCOM / POLEGŁYM W 1863 R. / DWIKOZY
Pomnik upamiętnia bitwę w Słupczy i Dwikozach stoczoną w dniu 8 lutego 1863 r. przez oddział "puławiaków" Leona Frankowskiego. Powstańcy, prowadzeni przez A. Zdanowicza, zmuszeni zostali do przyjęcia bitwy na wzgórzach w Słupczy. Po krótkim oporze, gdy Zdanowicz uciekł z pola bitwy, oddział poszedł w rozsypkę a walka zakończyła się całkowitą klęską powstańców.
Rozbitków, wśród których był Adam Chmielowski - późniejszy święty Brat Albert, wyprowadził Ulatowski do Sandomierza.
W wyniku potyczki odnotowano 66 zgonów powstańców. Ksiądz Julian Woźniakowski, proboszcz parafii Góry Wysokie, w akcie zgonu nr 15/1863 zapisał:
... dnia dziesiątego Miesiąca i roku bieżącego znaleziono w terytoryum wsi Dwiekozy trzydzieści ośm ciał ludzi zabitych wszystkich mężczyzn wieku mniej więcej średniego o ile wiedzieć można pochodzenie mających z Guberni Lubelskiej z Imienia i nazwiska niewiadomych, po większej części żołnierzy obranych, rozkaz zaś natychmiastowego ich pochowania niepozwolił możności przekonania się o bliższych szczegółach ich pochodzenia, Znaki też śledzić na pozostałej na nich odzierzy dla braku czasu było niepodobieństwem. Po przekonaniu się naocznie o śmierci w mowie będących ludzi i po dopełnieniu obrzędów religijnych ciała zabitych u stóp góry zwanej winnicą w Wsi Dwiekozy przy trakcie od Zawichosta do Sandomierza wiodocym pogrzebane zostały w liczbie trzydziestu osmiu a miejsce pochowania mogiłą oznaczono ...
Akt zgonu nr 15 Dwiekozy - dla 38 powstańców pochowanych w Dwikozach
(w tym okresie czasu obowiązywała w dokumentach nazwa "Dwiekozy".
Pomnik został postawiony na mogile powstańców pochowanych w Dwikozach. Druga mogiła zbiorowa powstańców poległych w tragicznej bitwie pod Słupczą została urządzona na cmentarzu parafialnym w Górach Wysokich.
Leon Frankowski (25.III.1843 - 16.IV.1863), syn Jana, ziemianina z Podlasia. Studiował w Instytucie Szlacheckim, później w Gimnazjum Realnym. Bierze udział w konspiracji przedpowstaniowej (w okresie XII.1860 - IX.1861 prowadził tajną drukarnię). Był działaczem lewicy narodowej. Organizował kółka młodzieży warszawskiej, od września 1862 r. został komisarzem woj. lubelskiego.
Był dowódcą oddziału powstańczego studentów z Instytutu Politechnicznego z Puław. Bezbronnych studentów z grupą włościan uzbrojonych w kosy prowadzi na Kazimierz n/ Wisłą, zakłada następnie obóz w Kurowie. Oddział, ścigany przez wojsko rosyjskie, doznaje klęski w bitwie pod Słupczą i Dwikozami. Ranny Leon Frankowski dostaje się do niewoli.
Dnia 16 kwietnia 1863 r. został powieszony w Lublinie (miejsce śmierci zostało obecnie upamiętnione).
Józef Broniewicz (2.IX.1806 - 22.IX.1890) urodził się w Rokitnie koło Lubartowa. Jego ojciec, Szymon, ze szlacheckiegp rodu herbu Radwan, walczył pod Maciejowicami, gdzie został ciężko ranny. Józef już w okresie przedpowstaniowym był związany z organizacją narodową. Gdy do Kazimierza Dolnego dotarł powstańczy oddział puławiaków, to w domu Józefa Broniewicza - na folwarku Walencja, kwaterował ze sztabem Leon Frankowski i Antoni Zdanowicz. Dwie córki Józefa: Walentyna Salomea i Franciszka, spełniały rolę łączniczek oddziału. Wraz z oddziałem Frankowskiego, 57-letni Broniewicz wyruszył do zbrojnej walki, do zmagań na polach Słupczy i Dwikoz w dn. 8.II.1863 r.
Broniewiczowi, który pełnił funkcję skarbnika oddziału, udało się nawet po tej przegranej bitwie, przekazać Langiewiczowi znaczną część z kwoty 48 tys. rubli, które w udanej zasadzce w dn. 24.I.1863 r. na rządowy konwój pocztowy pod Kurowem zdobyli powstańcy. Pisze o tym J. Prendowska we wspomnieniach, zniekształcając nieco nazwisko: ... przybył oddziałek kilkunastu ludzi z Lubelskiego, prowadzony przez starego już Bronicza z synem. Oddał on jenerałowi 15 000 rubli. Była to połowa sumy zdobytej pod Żyrzynen, głównie przez młodzież Instytutu Rolniczego w Puławach. Był to zasiłek kasy narodowej arcypożądany ...
Nie wiemy obecnie, jaki był dalszy udział Broniewicza w powstaniu. Później był uwięziony, zaś jego folwark Walencja został niemal doszczętnie spalony przez Moskali. W dokumentach magistratu Kazimierza, w aktach osób znajdujących się pod nadzorem policyjnym w latach 1862 - 1867, na liście imiennej osób wyszłych po powstania, występuje:
1. Józef Broniewicz lat 56, szlachcic h. Radwan w oddziale Zdanowicza i Langiewicza.
Zmarł 22.IX.1890 r. i został pochowany na cmentarzu w Kazimierzu Dolnym, gdzie do obecnych czasów zachowana jest jego mogiła. Potomkowie Józefa Broniewicza przywracają pamięć minionych dni - na historycznym miejscu został wybudowany obecnie pensjonat Folwark Walencja.
Informacje i zdjęcia udostępnił pra prawnuk
Józefa Broniewicza - Marek Michniewski z Kielc
Wprowadzono 10 października 2012 r.
Ks. Aleksander Bastrzykowski w opracowaniu Monografja historyczna parafji Góry Wysokie Sandomierskie podaje:
... W Dwikozach u stóp góry zwanej "winnicą" przy drodze bitej z Zawichosta do Sandomierza znajduje się mogiła powstańców, którzy po straszliwej porażce pod Słupczą 8 lutego 1863 r. przeważnie rannizdołali uciec chowając się po domach i budynkach dworskich; nie ocaliła ich ta kryjówka, żołnierze rosyjscy pod dowództwem pułkownika Miednikowa bagnetami dobijali bezbronnych rannych ociekających krwią. Wszystkich zabitych w Dwikozach powstańców w liczbie trzydziestu ośmiu, obdartych z obuwia i odzieży przez miejscowych i okolicznych chłopów, z rozkazu władz wojskowych rosyjskich obsypano obwicie wapnem i pochowano we wspólnym grobie. ...
Z rozbitego oddziału Frankowskiego część powstańców dotarła do zgrupowania Langiewicza w Nowej Słupi. Znaczna grupa powstańców - studentów z Puław, przeszła do Galicji i wyemigrowała do Francji, gdzie w Paryżu w wyższej szkole technicznej na Montparnasse dokończyli studia. Zebrała się tam grupa 100 polskich powstańców wywodzących się z różnych szkół, z bardzo różnym stopniem przygotowania: od 16-latków po ludzi czterdzieści kilka lat liczących, od szeregowców po pułkownika.
Pomnik powstańców 1863 r.w Dwikozach (jeszcze w otoczeniu drzew)
Zostały podjęte skuteczne próby, aby corocznie, w rocznicę wybuchu powstania styczniowego, w Dwikozach przeprowadzać patriotyczne uroczystości upamiętniające zdarzenia 1863 roku - przedstawiane w niniejszej prezentacji w wyodrębnionym rozdziale -
UROCZYSTOŚCI
W roku 2010 odbył się już VI MARSZ SZLAKIEM PUŁAWIAKÓW - POWSTAŃCÓW STYCZNIOWYCH 1863 ROKU na historycznej trasie: SŁUPCZA - GÓRY WYSOKIE - DWIKOZY - SANDOMIERZ.
Jerzy Binek, prezes OSP w Dwikozach, udostępnił zdjęcia z udziału strażaków w I Marszu Szlakiem Puławiaków, jaki odbył się w roku 2005.
Zdjęcia z 2005 r. z I Marszu Szlakiem Puławiaków
Uzupełnienie z maja 2010 r.
Ślady bitwy na polach Słupczy i Dwikoz znajdujemy również w aktach metrykalnych katedry w Sandomierzu. W Księdze Zgonów w roku 1863 spisano cztery kolejne akty zgonu, od nr 22 do nr 25: na polach do teritorium wsi Dwikozy należących znaleziono NN zmarłych mężczyzn. Zgłoszenia dokonali Szymon Galara Sołtys lat 54 i Wawrzyniec Gromek także sołtys lat 36 liczący we wsi Dwikozy. Z opisu wynika jednoznacznie, że są to powstańcy polegli w starciu w dniu 8 lutego 1863 r.:
Akt zgonu nr 22 N. N.
Działo się w Sandomierzu dnia 10.II.1863 r. o godz. 8 rano. Stawili się Szymon Galara Sołtys lat 54 i Wawrzyniec Gromek także sołtys lat 36 liczący we wsi Dwikozy, na polach do teritorium wsi Dwikozy należących znaleziono mężczyznę nieżywego mogącego mieć lat około 20 wieku, wzrostu dobrego, twarzy pociągłej, włosów ciemny blond, ubrany w bieliznę cienką na której wyszyte kolorowe litery dwie H.R. z liczbami 10, na ręce zaś lewej, powyżej łokcia miał na ciele wykłute wyraz: Ignacy D. prócz bielizny innego ubrania nie posiadał. Po przekonaniu się naocznem o jego zejściu Akt ten stawającym pisać nieumiejącym przeczytany Sami podpisaliśmy. ...
Akt zgonu nr 23 N. N.
... dnia 10.II.1863 r. o godz. 8 rano. Stawili się Szymon Galara Sołtys lat 54 i Wawrzyniec Gromek także sołtys lat 36 liczący we wsi Dwikozy, na polach do teritorium wsi Dwikozy należących znaleziono mężczyznę nieżywego mogącego mieć lat około 30 wzrostu dobrego, twarzy okrągłej, włosów czarnych ubrany w palton czarny podbity futerkiem zwanym kasztanami, spodnie czarne, bielizna średniej grubości, nic więcej ma uwagę zasługującego nie zanaleziono ...
Akt zgonu nr 24 N. N.
j.w. ... na polach do teritorium wsi Dwikozy należących znaleziono mężczyznę nieżywego mogącego mieć lat około 20 wzrostu średniego, twarzy okrągłej włosów ciemnych ubranego w bielizną średniej grubości, w surdut sukienny czarny i spodnie takież ...
Akt zgonu nr 25 N. N.
j.w. ... na polach do teritorium wsi Dwikozy należących znaleziono mężczyznę nieżywego mogącego mieć lat około 20 wzrostu średniego, tworzy okrągłej, włosów blond, ubranego w bielizną średniej grubości, w surdut sukienny granatowy, kaftan popielaty spodnie czarne ...
Akty Zgonu Nr 23 i 24 z 1863 r. w parafii katedralnej w Sandomierzu
W zbiorach archiwalnych Ochotniczej Straży Pożarnej w Dwikozach odnaleziono fotografie, które dokumentują dzieje mogiły - pomnika powstańców 1863 roku w Dwikozach.
Zdjęcie z wypisaną datą 22 maja 1923 roku przedstawia liczną grupę (62 osoby), w tym 33 strażaków w kaskach oraz m.in. księdza, policjantów, chorągiew.
Uczestnicy uroczystości w dn. 20.V.1923 r. przy mogile powstańców 1863 r.
Antoni Broda w opracowaniu DWIKOZY, przedstawia dzieje miejscowej Ochotniczej Strazy Pożarnej. Wielki pożar, który w czerwcu 1922 roku strawił ponad 20 gospodarstw w Dwikozach, był tym silnym impulsem do utworzenia miejscowej straży pożarnej. Podjęto skuteczne działania organizacyjne, powołano straż, wyposażono się w sprzęt, a już rok później, dnia 20 maja 1923 r. odbyła się duża uroczystość poświęcenia sztandaru straży. Później wszyscy członkowie ochotniczej straży pożarnej oraz przybyli goście, udali się do grobu powstańców 1863 r., gdzie złożono kwiaty oraz wykonano prezentowane pamiątkowe zdjęcie.
Uczestnicy uroczystości w dn. 20.V.1923 r. przy mogile powstańców 1863 r.
Na kolejnym zdjęciu wykonanym w dniu 20 maja 1923 r. widoczna jest dobrze ziemna mogiła powstańców 1863 r. wygrodzona ażurowym murkiem wykonanym z cegły.
Zarząd OSP w Dwikozach w r.1931 r. przy pomniku powstańców 1863 r.
Następne zdjęcie zostało wykonane w roku 1931 i przedstawia ówczesny zarząd OSP w Dwikozach: Stanisław Bidas, Józef Binek, Kazimierz Chmiel. Antoni Czerwiński, Józef Kukiełka, Jan Promowicz. Powstańcza mogiła została juz zabudowana. Postawiono pomnik o kształcie zachowanym do dni obecnych. Na pomniku umieszczono rzeźbę orła zrywającego się do lotu. Na płaszczyźnie frontowej znajdował się napis:
POLEGŁYM 1863 R. / WIEŚ DWIKOZY
Informacje i archiwalne zdjęcia udostępnił
Jerzy Binek, prezes OSP w Dwikozach
góra strony
ostatnia aktualizacja:
3-01-2015 , 09:43
