NOWA SŁUPIA

1. Pomnik powstańców 1863 r. - przy kościele

   W narożniku cmentarza przykościelnego w Nowej Słupi znajduje się pomnik w kształcie stożka zwieńczonego żeliwnym krucyfiksem.

   U podstawy krzyża znajdują się odlewy żeliwne: orzeł trzymający krzyż i koronę cierniową oraz obok tarcza herbowa zawierająca herby Polski, Litwy i Rusi oraz napis:
WOLNOŚĆ RÓWNOŚĆ NIEPODLEGŁOŚĆ.

   W ścianie frontowej pomnika umieszczona tablica z marmuru z napisem:
DYKTATOR POWSTANIA / GEN. MARIAN LANGIEWICZ / i PŁK DIONIZY CZACHOWSKI / STOCZYLI BITWĘ Z WOJSKIEM CARSKIM 11 LUTEGO / 1863 R / W NOWEJ SŁUPI POD SKAŁKĄ / POLEGLI ZA POLSKĘ i WIARĘ / A SPOCZYWAJĄ NA CMENTARZU W SŁUPI / KS. POŻYCZYŃSKI KRAŚNIK / KS. WIETUCHA CYPRIAN CHEŁM / KPT MORO / WÓJCICKI JÓZEF ĆMIELÓW / WÓJCICKI JAN ĆMIELÓW / MYŚLIWSKI JÓZEF ĆMIELÓW / BODNARSKI JAN ĆMIELÓW / GRANAT PAWEŁ ĆMIELÓW / DOBRYCZ ALEKS. WARSZAWA / KACZOROWSKI WOJCIECH KLIMONTÓW / JAKUBOWSKI DOMINIK RADOM / ĆWIK ADAM CHYBICE / 4 NIEZNANYCH POWSTAŃCÓW / WAŚKIEWICZ JÓZEF BASZOWICE / AKT ZM. 66 1863 R. / NAJLEPSZYM SYNOM OJCZYZNY / KS. MJR MGR WALENTY ŚLUSARCZYK / PROB. NOWEJ SŁUPI 1973 R.

   Pomnik został wzniesiony w 110 rocznicę powstania styczniowego staraniem ks. W. Ślusarczyka, proboszcza parafii Nowa Słupia w latach 1960 - 1978.

   Ksiądz proboszcz zgromadził na plebanii pamiątki związane z walką narodowo-wyzwoleńczą w regionie świętokrzyskim, zwłaszcza dotyczące okresu powstania styczniowego. Bogate zbiory ks. Ślusarczyka zostały przekazane do klasztoru w Wąchocku, gdzie utworzono Muzeum. Zbiory te obecnie są udostępnione, ale w końcowym okresie życia sędziwego wówczas proboszcza - zostały jednak zubożone. Prezentowane zdjęcie proboszcza, ze zbiorów rodziny ks. W. Stolarczyka, udostępnił Tomasz Szczygieł.

   Na miejsce koncentracji rozproszonych oddziałów powstańczych pod Wąchockiem wyznaczył Langiewicz rejon Nowej Słupi i Świętego Krzyża. Początkowo oddziały gromadziły się w miasteczku, główna kwatera była w budynku miejscowej apteki.

   Aby nie narażać mieszkańców na represje wojska rosyjskiego, jak to miało miejsce w Wąchocku, powstańczy obóz został założony już ponad miasteczkiem.

   J. Prendowska (Moje wspomnienia) tak ją opisuje:
... wybrano miejsce na stoku góry, przy kapliczkach. Sklecono szałasy z gałęzi i tam się obóz przeniósł ...
   Tam również znajdowała się kwatera M. Langiewicza:
... Jenerał miał szałas z gałęzi, raczej altankę na jedną osobę, z garstką barłogu. Tam mi przygotowano siedzenie na kamieniu i derę, wilgoć wielkimi kroplami spływała i moczyła, a przed szałasem sute ognisko, podniecane przez ordynansa, piekło należycie. ...

   Do obozu docierały liczne drobne grupy powstańcze. Formowano ponownie oddziały powstańcze, zbrojono, ubierano i szkolono napływających ochotników.

   Działania powstańcze w rejonie Nowej Słupi przedstawiane były w Wiadomościach z Pola Bitwy (Nr 3 z 26 II 1863 r.)

... Po wyjściu z Wąchocka jen. Langiewicz zajął stanowisko z wojskiem mu powierzonym pod górą Świętego Krzyża, czyli Łysą, w miasteczku Słupia Nowa, na wysokiej zaś górze w klasztorze poumieszczał chorych, składy, a na ich obronę pozostawił 50 kosynierów i 30 strzelców.
   D. 11 II o godz. 9 rano wojsko nasze nagle napadnięte zostało przez Moskali w liczbie 2000 piechoty, 100 kozaków i 4 działa. ...
   Nasi strzelcy kozaków atakujących dopuściwszy z bliska palnęli do nich; kapitan z kilkunastu kozakami spadli z koni, reszta uciekła; wówczas jen. Langiewicz zajął pozycję dogodną pod lasem, skąd strzelcy zza drzew, zza sągów, dobrze osłonięci, skutecznie bardzo razili nieprzyjaciela ...
   Walka trwała 4 godziny, szczególniej zaś zacięta była na górze, gdzie Moskale w lesie zostawili 80 trupów swoich i amunicją. ...
   Po tym zwycięstwie jen. Langiewicz opuścił nazajutrz Św. Krzyż i udał się przez Raków do Staszowa ...

góra strony

2. Pomnik - mogiła powstańców 1863 r. na cmentarzu w Nowej Słupi

W części wsch. cmentarza, przy obetonowanej mogile ziemnej na kamiennym postumencie postawiony blok z czerwonego piaskowca.

Na obelisku znajduje się, wykuty z granitu, orzeł w koronie, poniżej zamocowano tablicę pamiątkową. Jeszcze kilka lat temu na pomniku nagrobnym był stylizowany orzeł wykonany z metalowych prętów, na którym umieszczono metalowy krzyż z Chrystusem ukrzyżowanym - ta pierwotna wersja jest przedstawiona na zdjęciu. Tablica z czarnego granitu zawiera napis:
POLEGŁYM / ZA WOLNOŚĆ OJCZYZNY / POWSTAŃCOM 1863 RO / KU, PARTYZANTOM Z LAT II-EJ WOJNY ŚWIATOWEJ / 1939 - 1945 / POR. J. KOSIŃSKI JACEK / SIERŻ. ZB. DUŚ "SIERPIEŃ" / SIERŻ. K. RYBCZYŃSKI "SOKÓŁ" / BOHATEROM / SPOŁECZEŃSTWO / SŁUPI NOWEJ - 1972 R.

Pierwotna (z 1972 r.) oraz aktualna wersja pomnika nagrobnego
powstańców 1863 r. oraz partyzantów z lat 1939-45.

   Wcześniej w tym miejscu był drewniany krzyż z napisem:
POLEGŁYM ZA OJCZYZNĘ 1863 r.

   Gdy Dyrekcja Robót Publicznych w Kielcach zbierała materiały na temat powstańczych mogił, jej delegat drogomistrz J. Koch 30 V 1927 roku zapisał:
... na cmentarzu parafialnym w Słupi Nowej znajdują się dwa groby pochadzące z czasów powstania 1863 r., o których tożsamości stwierdza wójt gminy Słupi Nowej oraz mieszkaniec Słupi Mierzejewski Stanisław. (AP Kielce, zesp. 100/I, sygn. 15214). Do tego protokołu załączone były dwa zdjęcia mogił na cmentarzu parafialny.
   Nieco później (1.VII.1927 r.) drogomistrz J. Koch robił rozeznanie na temat powstańczych mogił na Świętym Krzyżu oraz w Sosnówce (gm. Nowa Słupia) - ... według zeznania weterana Raczyńskiego Józefa, zamieszkałego we wsi Huta Podłysica, poległych zabrano na cmentarz w Słupi Nowej.

   W Księdze Zgonów parafii Słupia Nowa, w akcie zgonu nr 66 (na marginesie - Polegli dnia 11 lutego 1863 r.) znajdujemy ślady stoczonej bitwy z dnia 11 lutego 1863 r.:
... 1 października 1863 r. ... stawili się Franciszek Smoliński lat 50 i Ignacy Pawlikiewicz lat 36 mający oba obywatele mieszczanie w Słupi Nowej zamieszkali, jak również i w obecności prawie całego miasta Słupi Nowej mieszkańców jak i włościan z Parafii NowoSłupińskiej zgromadzonych na pogrzeb poległych.
Akt ten był spisany opóźnienie jego nastąpiło z tej przyczyny iż wiele osób poległych było nieznanych dla wyjaśnienia i wykrycia Imion i Nazwisk odroczony został - powyższe więc świadkowie oświadczyli iż w dniu jedenastego lutego roku bieżącego w godzinach rannych przy starciu się Wojsk Rosyjskich z oddziałem powstańczym poległo osób piętnaście jak następnie:
1. Xiądz Pożyczyński przełożony Kanoników Regularnych w mieście Kraśniku w Lubelskiem przypadkowo będący na Łysej Górze lat 40 mający,
2. Xiądz Cypryan Wietucha ze Zgromadzenia XX Reformatów z Chełma lat 45 mający,
3. Kapitan Moreau lat 30 niewiadomo skąd,
4. Adam Ćwik ze wsi Włochy z parafii Chybice lat 28 mający,
5. Wójcicki Paweł
6. Myśliński Józef
7. Bednarski Jan
8. Granat Paweł - ludzie młodzi od 22 do 30 lat mający obywatele miasta Ćmielowa
9. Dobrycza Aleksander z miasta Warszawy lat 20 mający
10. Kaczorowski Wojciech z miasta Klimontowa lat 25
i pięciu nieznanych ani z imion ani nazwiska ...
16. i 17 oba z ran odniesionych pomarli i tak:
16. Jakubowski Dominik z Radomia lat 28
17. Wójcicki Jan z Ćmielowa lat 23 ...
Wszyscy ci pochowani zostali na Cmentarzu Parafialnym w Słupi Nowej. ...

Ks. L. Krzemiński

   Okazuje się jednak, że powyższy akt zgonu, cytowany z Duplikatów Aktów z Archiwum Państwowego w Kielcach, został "wygładzony". Jak odnalazł to Jan Kulpiński, szczegółowo penetrujący materiał źródłowy, orginał aktu zgonu Nr 66 z 1863 roku zawiera wiele dodatkowych informacji. Archiwum Parafialne w Słupi Nowej posiada unikat Akt Zmarłych w Parafii Słupia Nowa od roku 1854 do 1873, gdzie w zapisie aktu zgonu nr 66 z roku 1863 możemy odczytać:
... cała więc prawie Parafia zaświadczyła iż na dzień jedenastym Lutego roku bieżącego w godzinach rannych to jest około siódmej rano wojska Moskiewskie napadły na obóz Langiewicza dowódcy oddziału Polskiego, stojącego na brzegu lasu od strony Miasta Słupi Nowej zwanego "pod Skałką" i wymordowali następujące osoby na śmierć:
1. Xiędza Pożyczyńskiego ...

   Ks. Krzemiński w orginale podawał więc dokładne miejsce i godzinę walki, kto dowodził oddziałem powstańczym. A w późniejszym zapisie zastąpiono również określenie "wymordowali" przez łagodne słowo "polegli".

góra strony

3. Kapliczka przy drodze na Święty Krzyż

Przy Drodze Królewskiej, z Nowej Słupi na Święty Krzyż, druga kapliczka na stoku góry znajduje się w miejscu bitwy wojska Langiewicza z oddziałem Czengierego w dniu 11 lutego 1863 r.

   Przy kapliczce znajdował się odwach, na którym Moskale wymordowali 8 osób bezbronnych, aresztowanych przez władze powstańcze.

   Ludmir Grzybowski, ochotnik z Chęcin, dotarł do oddziału Langiewicza w Nowej Słupi. Swoje spotkanie z powstańcami tak wspomina:
... Langiewicz stał obozem w lasach i tam nas przywieziono. Widok tego wojska wcale nie był imponujący.
   Dużo to tam tej zbieraniny było, ale Boże zmiłuj się. Zakopceni, posmoleni, przeważnie nędznie odziani; tam i ówdzie paliły się ogniska, stało kilka szałasów z chrustu i choiny.
   Konie przy drzewach powiązane, ale broni nigdzie dopatrzeć nie mogłem, i nie dziw, bo każdy, jaką miał broń, miał przy sobie i tak. Niektórzy dubeltówki przewieszone przez plecy, niektórzy jakieś liche pałasiny, niektórzy pistolety i krócice za pasem. Reszta bez broni, bo broń ich, kosy, stały poopierane o chojaki.

   Przeszedł koło nas personat, już szpakowaty dobrze, otyły, z wstęgą niebieską przez ramię przepasaną ... pułkownik Czachowski.

   Po niejakim czasie ukazał się i Langiewicz. Wzrostu niskiego, ciemny szatyn z brodą krótko przystrzyżoną, ubrany po cywilnemu, bez żadnych odznak. ...

(Opis powstania polskiego w roku 1863 i 1864)

   Obóz pod Świętym Krzyżem opisuje też uczestnik powstania - Jan Słowacki (Wspomnienia z czasów Langiewicza):
... Parę dni staliśmy na Świętym Krzyżu - obóz nasz był założony w lesie, u podnóża góry, w połowie mniej więcej drogi od miasta Słupi do klasztoru znajdującego się na szczycie góry. Rozłożeni w lesie, pobudowaliśmy sobie szałasy zabezpieczając się w tym sposobem od śniegu i spadającego z drzew szronu. Słomy do spania dostarczyli nam okoliczni mieszkańcy....

   Przekazuje również informację o wymordowaniu osób znajdujących się na odwachu:
... kolumna moskiewska od Słupi uderzyła na naszych ... lecz cały nasz oddział był już w marszu pod górę.
   W obozie zaś był tylko odwach złożony z plutonu strzelców i kosynierów, a mający pod strażą 9 osób aresztowanych. ...
   odwach ostrzeliwując się ... cofał się w górę ku klasztorowi.
Wówczas to Moskale śmielej nacierając na tę garstkę wpadli do obozu i wszystkich aresztowanych wykłuli bagnetami ... a następnie uczynili odwrót ...

   Wśród wymordowanych był również kapitan Moro, który po nieudolnym kierowaniu oddziałem powstańczym w walce w Suchedniowie, został aresztowany przez powstańców pod zarzutem nawet szpiegostwa na rzecz Moskali.

góra strony

4. Szkoła Podstawowa im. Bohaterów Powstania Styczniowego

   Dnia 29 czerwca 1972 r. Szkoła Podstawowa w Nowej Słupi otrzymała imię Bohaterów Powstania Styczniowego oraz sztandar.

   Na awersie sztandaru, wokół płonącego znicza, umieszczono napis:
SZKOŁA PODSTAWOWA/ IM. BOHATERÓW POWSTANIA STYCZNIOWEGO/ W NOWEJ SŁUPI - 1971

   Na rewersie sztandaru, na amarantowym tle, wyhaftowano godło państwowe - orzeł w koronie. Poniżej złotą nitką wykonano napis:
DLA CIEBIE DROGA OJCZYZNO / BIJĄ NASZE SERCA MŁODE

Awers i rewers sztandaru Szkoły Podstawowej
im. Bohaterów Powstania Styczniowego w Nowej Słupi - foto R. Domański

   W roku 2007, w dniu 27 lutego przeprowadzono uroczyste obchody 35-lecia nadania Szkole imienia. Po mszy św. w miejscowym kościele, zostały odsłonięte tablice pamiątkowe w budynku szkoły, na korytarzu na I p.

    Zostały zamocowane trzy płyty z szarego granitu. Na górnej płycie umieszczony został napis:
SZKOŁA PODSTAWOWA / im. BOHATERÓW POWSTANIA STYCZNIOWEGO / W NOWEJ SŁUPI

   Na środkowej płycie wyrażono intencje. Pod wyrytą grafiką A. Grottgera "Pożegnanie powstańca" umieszczono jedną zwrotkę szkolnego hymnu, którego autorem jest nieżyjący już, miejscowy nauczyciel Czesław Cieślik:
"Nieśliście wolność z otwartą raną / Dla Was śpiewamy wdzięczności pieśń / Za polską ziemię Waszą krwią zlaną / Niechaj Wam będzie chwała i cześć."
W hołdzie Bohaterom Powstania Styczniowego / Patronowi Szkoły Podstawowej w Nowej Słupi / w 35 rocznicę nadania szkole imienia. / Fundatorzy: / Dyrekcja, Nauczyciele, Uczniowie, Rodzice / i Przyjaciele Szkoły.
Nowa Słupia, 05.02.2007 r.

   Trzecia, dolna tablica zawiera zestawienie darczyńców. Wyryto następujący tekst:
FUNDATORZY TABLICY PAMIĄTKOWEJ: WIESŁAW GAŁKA WÓJT GMINY NOWA SŁUPIA, / LEOKADIA I RYSZARD TOKARCZYKOWIE, LUCYNA I WIESŁAW ROMAŃSCY, / MARTA I PAWEŁ TYCZYŃSCY, ANIELA IWAŃSKA, MARIAN MOCOŃ, / ELŻBIETA I TADEUSZ DUTKIEWICZOWIE, DANUTA I WIESŁAW TRZCIŃSCY, / ANDRZEJ ROJEK, GRONO PEDAGOGICZNE, UCZNIOWIE KLAS VIA, VIB / ROK SZKOLNY 2006/2007, ABSOLWENCI ROKU 2005/2006, / DYREKTORZY PLACÓWEK OŚWIATOWYCH Z TERENU GMINY NOWA SŁUPIA

Młodzież i nauczyciele, pod kierunkiem dyrektor Danuty Świątkiewicz - Trzcińskiej, bardzo starannie przygotowali się do tej podniosłej uroczystości. Przeprowadzono odpowiednie lekcje wychowawcze i historyczne, wykonano stosowne dekoracje, zorganizowano konkursy, wykonano okolicznościowe gazetki oraz opracowano program artystyczny. Przeprowadzone uroczystości, z udziałem władz samorządowych i wielu przyjaciół szkoły, stały się świętem dla szkolnej społeczności oraz dla wszystkich mieszkańców Nowej Słupi.

Uzupełnienie z lutego 2009 r.

Została podjęta próba corocznego upamiętniania bitwy pod Skałką - w formie rajdu młodzieży szkolnej. W roku 2009 został przeprowadzony I Rajd Powstańców 1863 r. w Nowej Słupi - informacje podano w dziale: UROCZYSTOŚCI

góra strony

NA START

ostatnia aktualizacja: 4-01-2015 , 12:02