STRONA ARCHIWALNA   
 opracowanie: śp. Jerzy Kowalczyk (1938 - 2015)    kontakt: 41 368 57 24,   jotka.1863@gmail.com

5 Październik 2024, imieniny dziś obchodzi: Igor, Placyd, Apolinary   
     Menu:  
Miejscowości
 K I E L C E
 A - B
 C - F
 G - J
 K
 L - M
 N - O
 Nakło (S)
 Nawarzyce
 Niedabyl (W)
 Niegowa (S)
 Niegowonice (S)
 Niekłań
 Nowa Słupia
 Nowy Korczyn
 Oblas (W)
 Obóz Langiewicza
 Ociesęki
 Ojców (K)
 Oksa
 Olbierzowice
 Oleksów (W)
 Oleszno
 Oleszki
 Olkusz (K)
 Opatów
 Opoczno (E)
 Osiek
 Ossa (W)
 Ostrowiec Św.
 P - R
 S
 Ś - Ż
 Uroczystości
 Wyszukiwarka
 Literatura
 Indeksy
 Aktualizacja
 O autorze
 
     Ważne daty z powstania:  
9 pazdziernika 1863 r. - Neuman i Junosza walczą pod Stawami
20 pazdziernika 1863 r. - Bitwa Z. Chmieleńskiego pod Oksą
20 pazdziernika 1863 r. - Bitwa Rosnera-Róży pod Rybnicą
21 pazdziernika 1863 r. - Bitwa Rosnera-Róży pod Jurkowicami
21 pazdziernika 1863 r. - Potyczka Chmieleńskiego pod Kwiliną
29 pazdziernika 1862 r. - Świętomarz - zjazd księży sandomierskich
29 pazdziernika 1863 r. - Bitwa Bosaka i oddziału Rębajły pod Jeziorkiem
4 listopada 1863 r. - Potyczka Bosaka i Chmieleńskiego pod Strojnowem
 
  Zapraszam do współpracy
Posiadasz dodatkowe informacje lub zdjęcia
     albo
chcesz otrzymywać informację o uzupełnieniach niniejszej prezentacji ?
 
     Zaproszenie do:  
Muzeum Historii
Kielc
 
     gmina : NOWA SŁUPIA powiat: KIELCE     

NOWA SŁUPIA

1. Pomnik powstańców 1863 r. - przy kościele



   W narożniku cmentarza przykościelnego w Nowej Słupi znajduje się pomnik w kształcie stożka zwieńczonego żeliwnym krucyfiksem.

   U podstawy krzyża znajdują się odlewy żeliwne: orzeł trzymający krzyż i koronę cierniową oraz obok tarcza herbowa zawierająca herby Polski, Litwy i Rusi oraz napis:
WOLNOŚĆ RÓWNOŚĆ NIEPODLEGŁOŚĆ.

   W ścianie frontowej pomnika umieszczona tablica z marmuru z napisem:
DYKTATOR POWSTANIA / GEN. MARIAN LANGIEWICZ / i PŁK DIONIZY CZACHOWSKI / STOCZYLI BITWĘ Z WOJSKIEM CARSKIM 11 LUTEGO / 1863 R / W NOWEJ SŁUPI POD SKAŁKĄ / POLEGLI ZA POLSKĘ i WIARĘ / A SPOCZYWAJĄ NA CMENTARZU W SŁUPI / KS. POŻYCZYŃSKI KRAŚNIK / KS. WIETUCHA CYPRIAN CHEŁM / KPT MORO / WÓJCICKI JÓZEF ĆMIELÓW / WÓJCICKI JAN ĆMIELÓW / MYŚLIWSKI JÓZEF ĆMIELÓW / BODNARSKI JAN ĆMIELÓW / GRANAT PAWEŁ ĆMIELÓW / DOBRYCZ ALEKS. WARSZAWA / KACZOROWSKI WOJCIECH KLIMONTÓW / JAKUBOWSKI DOMINIK RADOM / ĆWIK ADAM CHYBICE / 4 NIEZNANYCH POWSTAŃCÓW / WAŚKIEWICZ JÓZEF BASZOWICE / AKT ZM. 66 1863 R. / NAJLEPSZYM SYNOM OJCZYZNY / KS. MJR MGR WALENTY ŚLUSARCZYK / PROB. NOWEJ SŁUPI 1973 R.


   Pomnik został wzniesiony w 110 rocznicę powstania styczniowego staraniem ks. W. Ślusarczyka, proboszcza parafii Nowa Słupia w latach 1960 - 1978.

   Ksiądz proboszcz zgromadził na plebanii pamiątki związane z walką narodowo-wyzwoleńczą w regionie świętokrzyskim, zwłaszcza dotyczące okresu powstania styczniowego. Bogate zbiory ks. Ślusarczyka zostały przekazane do klasztoru w Wąchocku, gdzie utworzono Muzeum. Zbiory te obecnie są udostępnione, ale w końcowym okresie życia sędziwego wówczas proboszcza - zostały jednak zubożone. Prezentowane zdjęcie proboszcza, ze zbiorów rodziny ks. W. Stolarczyka, udostępnił Tomasz Szczygieł.


   Na miejsce koncentracji rozproszonych oddziałów powstańczych pod Wąchockiem wyznaczył Langiewicz rejon Nowej Słupi i Świętego Krzyża. Początkowo oddziały gromadziły się w miasteczku, główna kwatera była w budynku miejscowej apteki.

   Aby nie narażać mieszkańców na represje wojska rosyjskiego, jak to miało miejsce w Wąchocku, powstańczy obóz został założony już ponad miasteczkiem.

   J. Prendowska (Moje wspomnienia) tak ją opisuje:
... wybrano miejsce na stoku góry, przy kapliczkach. Sklecono szałasy z gałęzi i tam się obóz przeniósł ...
   Tam również znajdowała się kwatera M. Langiewicza:
... Jenerał miał szałas z gałęzi, raczej altankę na jedną osobę, z garstką barłogu. Tam mi przygotowano siedzenie na kamieniu i derę, wilgoć wielkimi kroplami spływała i moczyła, a przed szałasem sute ognisko, podniecane przez ordynansa, piekło należycie. ...

   Do obozu docierały liczne drobne grupy powstańcze. Formowano ponownie oddziały powstańcze, zbrojono, ubierano i szkolono napływających ochotników.

   Działania powstańcze w rejonie Nowej Słupi przedstawiane były w Wiadomościach z Pola Bitwy (Nr 3 z 26 II 1863 r.)
... Po wyjściu z Wąchocka jen. Langiewicz zajął stanowisko z wojskiem mu powierzonym pod górą Świętego Krzyża, czyli Łysą, w miasteczku Słupia Nowa, na wysokiej zaś górze w klasztorze poumieszczał chorych, składy, a na ich obronę pozostawił 50 kosynierów i 30 strzelców.
   D. 11 II o godz. 9 rano wojsko nasze nagle napadnięte zostało przez Moskali w liczbie 2000 piechoty, 100 kozaków i 4 działa. ...
   Nasi strzelcy kozaków atakujących dopuściwszy z bliska palnęli do nich; kapitan z kilkunastu kozakami spadli z koni, reszta uciekła; wówczas jen. Langiewicz zajął pozycję dogodną pod lasem, skąd strzelcy zza drzew, zza sągów, dobrze osłonięci, skutecznie bardzo razili nieprzyjaciela ...
   Walka trwała 4 godziny, szczególniej zaś zacięta była na górze, gdzie Moskale w lesie zostawili 80 trupów swoich i amunicją. ...
   Po tym zwycięstwie jen. Langiewicz opuścił nazajutrz Św. Krzyż i udał się przez Raków do Staszowa ...


góra strony





2. Pomnik - mogiła powstańców 1863 r. na cmentarzu w Nowej Słupi



   W części wsch. cmentarza, przy obetonowanej mogile ziemnej na kamiennym postumencie postawiony blok z czerwonego piaskowca.

   Na obelisku znajduje się, wykuty z granitu, orzeł w koronie, poniżej zamocowano tablicę pamiątkową. Jeszcze kilka lat temu na pomniku nagrobnym był stylizowany orzeł wykonany z metalowych prętów, na którym umieszczono metalowy krzyż z Chrystusem ukrzyżowanym - ta pierwotna wersja jest przedstawiona na zdjęciu. Tablica z czarnego granitu zawiera napis:
POLEGŁYM / ZA WOLNOŚĆ OJCZYZNY / POWSTAŃCOM 1863 RO / KU, PARTYZANTOM Z LAT II-EJ WOJNY ŚWIATOWEJ / 1939 - 1945 / POR. J. KOSIŃSKI JACEK / SIERŻ. ZB. DUŚ "SIERPIEŃ" / SIERŻ. K. RYBCZYŃSKI "SOKÓŁ" / BOHATEROM / SPOŁECZEŃSTWO / SŁUPI NOWEJ - 1972 R.

Pierwotna (z 1972 r.) oraz aktualna wersja pomnika nagrobnego
powstańców 1863 r. oraz partyzantów z lat 1939-45.

   Wcześniej w tym miejscu był drewniany krzyż z napisem:
POLEGŁYM ZA OJCZYZNĘ 1863 r.

   Gdy Dyrekcja Robót Publicznych w Kielcach zbierała materiały na temat powstańczych mogił, jej delegat drogomistrz J. Koch 30 V 1927 roku zapisał:
... na cmentarzu parafialnym w Słupi Nowej znajdują się dwa groby pochadzące z czasów powstania 1863 r., o których tożsamości stwierdza wójt gminy Słupi Nowej oraz mieszkaniec Słupi Mierzejewski Stanisław. (AP Kielce, zesp. 100/I, sygn. 15214). Do tego protokołu załączone były dwa zdjęcia mogił na cmentarzu parafialny.
   Nieco później (1.VII.1927 r.) drogomistrz J. Koch robił rozeznanie na temat powstańczych mogił na Świętym Krzyżu oraz w Sosnówce (gm. Nowa Słupia) - ... według zeznania weterana Raczyńskiego Józefa, zamieszkałego we wsi Huta Podłysica, poległych zabrano na cmentarz w Słupi Nowej.

   W Księdze Zgonów parafii Słupia Nowa, w akcie zgonu nr 66 (na marginesie - Polegli dnia 11 lutego 1863 r.) znajdujemy ślady stoczonej bitwy z dnia 11 lutego 1863 r.:
... 1 października 1863 r. ... stawili się Franciszek Smoliński lat 50 i Ignacy Pawlikiewicz lat 36 mający oba obywatele mieszczanie w Słupi Nowej zamieszkali, jak również i w obecności prawie całego miasta Słupi Nowej mieszkańców jak i włościan z Parafii NowoSłupińskiej zgromadzonych na pogrzeb poległych.
Akt ten był spisany opóźnienie jego nastąpiło z tej przyczyny iż wiele osób poległych było nieznanych dla wyjaśnienia i wykrycia Imion i Nazwisk odroczony został - powyższe więc świadkowie oświadczyli iż w dniu jedenastego lutego roku bieżącego w godzinach rannych przy starciu się Wojsk Rosyjskich z oddziałem powstańczym poległo osób piętnaście jak następnie:
1. Xiądz Pożyczyński przełożony Kanoników Regularnych w mieście Kraśniku w Lubelskiem przypadkowo będący na Łysej Górze lat 40 mający,
2. Xiądz Cypryan Wietucha ze Zgromadzenia XX Reformatów z Chełma lat 45 mający,
3. Kapitan Moreau lat 30 niewiadomo skąd,
4. Adam Ćwik ze wsi Włochy z parafii Chybice lat 28 mający,
5. Wójcicki Paweł
6. Myśliński Józef
7. Bednarski Jan
8. Granat Paweł - ludzie młodzi od 22 do 30 lat mający obywatele miasta Ćmielowa
9. Dobrycza Aleksander z miasta Warszawy lat 20 mający
10. Kaczorowski Wojciech z miasta Klimontowa lat 25
i pięciu nieznanych ani z imion ani nazwiska ...
16. i 17 oba z ran odniesionych pomarli i tak:
16. Jakubowski Dominik z Radomia lat 28
17. Wójcicki Jan z Ćmielowa lat 23 ...
Wszyscy ci pochowani zostali na Cmentarzu Parafialnym w Słupi Nowej. ...
Ks. L. Krzemiński


   Okazuje się jednak, że powyższy akt zgonu, cytowany z Duplikatów Aktów z Archiwum Państwowego w Kielcach, został "wygładzony". Jak odnalazł to Jan Kulpiński, szczegółowo penetrujący materiał źródłowy, orginał aktu zgonu Nr 66 z 1863 roku zawiera wiele dodatkowych informacji. Archiwum Parafialne w Słupi Nowej posiada unikat Akt Zmarłych w Parafii Słupia Nowa od roku 1854 do 1873, gdzie w zapisie aktu zgonu nr 66 z roku 1863 możemy odczytać:
... cała więc prawie Parafia zaświadczyła iż na dzień jedenastym Lutego roku bieżącego w godzinach rannych to jest około siódmej rano wojska Moskiewskie napadły na obóz Langiewicza dowódcy oddziału Polskiego, stojącego na brzegu lasu od strony Miasta Słupi Nowej zwanego "pod Skałką" i wymordowali następujące osoby na śmierć:
1. Xiędza Pożyczyńskiego ...


   Ks. Krzemiński w orginale podawał więc dokładne miejsce i godzinę walki, kto dowodził oddziałem powstańczym. A w późniejszym zapisie zastąpiono również określenie "wymordowali" przez łagodne słowo "polegli".

góra strony




3. Kapliczka przy drodze na Święty Krzyż

Przy Drodze Królewskiej, z Nowej Słupi na Święty Krzyż, druga kapliczka na stoku góry znajduje się w miejscu bitwy wojska Langiewicza z oddziałem Czengierego w dniu 11 lutego 1863 r.

   Przy kapliczce znajdował się odwach, na którym Moskale wymordowali 8 osób bezbronnych, aresztowanych przez władze powstańcze.

   Ludmir Grzybowski, ochotnik z Chęcin, dotarł do oddziału Langiewicza w Nowej Słupi. Swoje spotkanie z powstańcami tak wspomina:
... Langiewicz stał obozem w lasach i tam nas przywieziono. Widok tego wojska wcale nie był imponujący.
   Dużo to tam tej zbieraniny było, ale Boże zmiłuj się. Zakopceni, posmoleni, przeważnie nędznie odziani; tam i ówdzie paliły się ogniska, stało kilka szałasów z chrustu i choiny.
   Konie przy drzewach powiązane, ale broni nigdzie dopatrzeć nie mogłem, i nie dziw, bo każdy, jaką miał broń, miał przy sobie i tak. Niektórzy dubeltówki przewieszone przez plecy, niektórzy jakieś liche pałasiny, niektórzy pistolety i krócice za pasem. Reszta bez broni, bo broń ich, kosy, stały poopierane o chojaki.

   Przeszedł koło nas personat, już szpakowaty dobrze, otyły, z wstęgą niebieską przez ramię przepasaną ... pułkownik Czachowski.

   Po niejakim czasie ukazał się i Langiewicz. Wzrostu niskiego, ciemny szatyn z brodą krótko przystrzyżoną, ubrany po cywilnemu, bez żadnych odznak. ...
(Opis powstania polskiego w roku 1863 i 1864)


   Obóz pod Świętym Krzyżem opisuje też uczestnik powstania - Jan Słowacki (Wspomnienia z czasów Langiewicza):
... Parę dni staliśmy na Świętym Krzyżu - obóz nasz był założony w lesie, u podnóża góry, w połowie mniej więcej drogi od miasta Słupi do klasztoru znajdującego się na szczycie góry. Rozłożeni w lesie, pobudowaliśmy sobie szałasy zabezpieczając się w tym sposobem od śniegu i spadającego z drzew szronu. Słomy do spania dostarczyli nam okoliczni mieszkańcy....

   Przekazuje również informację o wymordowaniu osób znajdujących się na odwachu:
... kolumna moskiewska od Słupi uderzyła na naszych ... lecz cały nasz oddział był już w marszu pod górę.
   W obozie zaś był tylko odwach złożony z plutonu strzelców i kosynierów, a mający pod strażą 9 osób aresztowanych. ...
   odwach ostrzeliwując się ... cofał się w górę ku klasztorowi.
Wówczas to Moskale śmielej nacierając na tę garstkę wpadli do obozu i wszystkich aresztowanych wykłuli bagnetami ... a następnie uczynili odwrót ...


   Wśród wymordowanych był również kapitan Moro, który po nieudolnym kierowaniu oddziałem powstańczym w walce w Suchedniowie, został aresztowany przez powstańców pod zarzutem nawet szpiegostwa na rzecz Moskali.


góra strony




4. Szkoła Podstawowa im. Bohaterów Powstania Styczniowego



   Dnia 29 czerwca 1972 r. Szkoła Podstawowa w Nowej Słupi otrzymała imię Bohaterów Powstania Styczniowego oraz sztandar.

   Na awersie sztandaru, wokół płonącego znicza, umieszczono napis:
SZKOŁA PODSTAWOWA/ IM. BOHATERÓW POWSTANIA STYCZNIOWEGO/ W NOWEJ SŁUPI - 1971

   Na rewersie sztandaru, na amarantowym tle, wyhaftowano godło państwowe - orzeł w koronie. Poniżej złotą nitką wykonano napis:
DLA CIEBIE DROGA OJCZYZNO / BIJĄ NASZE SERCA MŁODE

Awers i rewers sztandaru Szkoły Podstawowej
im. Bohaterów Powstania Styczniowego w Nowej Słupi - foto R. Domański

   W roku 2007, w dniu 27 lutego przeprowadzono uroczyste obchody 35-lecia nadania Szkole imienia. Po mszy św. w miejscowym kościele, zostały odsłonięte tablice pamiątkowe w budynku szkoły, na korytarzu na I p.

    Zostały zamocowane trzy płyty z szarego granitu. Na górnej płycie umieszczony został napis:
SZKOŁA PODSTAWOWA / im. BOHATERÓW POWSTANIA STYCZNIOWEGO / W NOWEJ SŁUPI

   Na środkowej płycie wyrażono intencje. Pod wyrytą grafiką A. Grottgera "Pożegnanie powstańca" umieszczono jedną zwrotkę szkolnego hymnu, którego autorem jest nieżyjący już, miejscowy nauczyciel Czesław Cieślik:
"Nieśliście wolność z otwartą raną / Dla Was śpiewamy wdzięczności pieśń / Za polską ziemię Waszą krwią zlaną / Niechaj Wam będzie chwała i cześć."
W hołdzie Bohaterom Powstania Styczniowego / Patronowi Szkoły Podstawowej w Nowej Słupi / w 35 rocznicę nadania szkole imienia. / Fundatorzy: / Dyrekcja, Nauczyciele, Uczniowie, Rodzice / i Przyjaciele Szkoły.
Nowa Słupia, 05.02.2007 r.

   Trzecia, dolna tablica zawiera zestawienie darczyńców. Wyryto następujący tekst:
FUNDATORZY TABLICY PAMIĄTKOWEJ: WIESŁAW GAŁKA WÓJT GMINY NOWA SŁUPIA, / LEOKADIA I RYSZARD TOKARCZYKOWIE, LUCYNA I WIESŁAW ROMAŃSCY, / MARTA I PAWEŁ TYCZYŃSCY, ANIELA IWAŃSKA, MARIAN MOCOŃ, / ELŻBIETA I TADEUSZ DUTKIEWICZOWIE, DANUTA I WIESŁAW TRZCIŃSCY, / ANDRZEJ ROJEK, GRONO PEDAGOGICZNE, UCZNIOWIE KLAS VIA, VIB / ROK SZKOLNY 2006/2007, ABSOLWENCI ROKU 2005/2006, / DYREKTORZY PLACÓWEK OŚWIATOWYCH Z TERENU GMINY NOWA SŁUPIA


    Młodzież i nauczyciele, pod kierunkiem dyrektor Danuty Świątkiewicz - Trzcińskiej, bardzo starannie przygotowali się do tej podniosłej uroczystości. Przeprowadzono odpowiednie lekcje wychowawcze i historyczne, wykonano stosowne dekoracje, zorganizowano konkursy, wykonano okolicznościowe gazetki oraz opracowano program artystyczny. Przeprowadzone uroczystości, z udziałem władz samorządowych i wielu przyjaciół szkoły, stały się świętem dla szkolnej społeczności oraz dla wszystkich mieszkańców Nowej Słupi.




Uzupełnienie z lutego 2009 r.

   Została podjęta próba corocznego upamiętniania bitwy pod Skałką - w formie rajdu młodzieży szkolnej. W roku 2009 został przeprowadzony I Rajd Powstańców 1863 r. w Nowej Słupi - informacje podano w dziale:    UROCZYSTOŚCI



góra strony

ostatnia aktualizacja: 4-01-2015 , 12:02

 

 



od 11 stycznia 2005 odwiedziło nas: 3 445.000 osób.

Stronę najlepiej oglądać w rozdzielczości 800x600 w przeglądarce Internet Explorer