1. Pomnik powstańców 1863 r.
Na narożniku ulic Partyzantów i Piotrkowskiej znajduje się pomnik poświęcony powstańcom 1863 roku.
Na kamiennym kopcu położony prosty krzyż wykonany z szyny stalowej. U podnóża krzyża wmurowana tablica kamienna zawierająca wykuty napis:
MIEJSCE EGZEKUCJI / POWSTAŃCÓW / STYCZNIOWYCH / W LATACH 1863 - 64 / RODACY 1990 r.
W miejscu, gdzie dawniej, już poza miastem, "Gościniec Piotrkowski" (dziś ul. Piotrkowska) przecinał się ze "Ściegnami Bukowskimi" (dziś ul. Partyzantów) w okresie powstania narodowego 1863 r. ustawiony był pal drewniany, przy którym rozstrzeliwano schwytanych powstańców. Po przeciwnej stronie krzyżówki dróg znajdowała się karczma. Ustne przekazy mieszkańców podają, że własnie w tej karczmie zostali schwytani dwaj powstańcy, których rozstrzelano przy palu. Po egzekucji powstańców ktoś w nocy dołożył w górnej części pala poprzeczkę - i tak powstał krzyż, symbol bohaterstwa i cierpienia. Ten prosty krzyż zachowany był przez ludność miejscową.
W roku 1913, gdy władza zaborcy nieco złagodziła rygory, górnicy z kopalni kamienia wapiennego Jana Rozemblata ufundowali nowy, bardziej okazały krzyż drewniany, na którym wyryto datę - 1913. Data ta była zachowana przy kolejnych wymianach elementów drewnianego krzyża.
W roku 1967, gdy uroczyście otwierano nowy budynek szpitala w Opocznie, ówczesne władze, z przyczyn politycznych, wymusiły wyprowadzenie krzyża z tego eksponowanego dotychczasowego miejsca - został przyjęty na sąsiadującą posesję przy ul. Partyzantów 25. Później krzyż został przeniesiony na teren posesji kościelnej, gdzie miał być poddany zabiegom konserwatorskim.
Po zaistniałych przemianach politycznych w kraju, w roku 1990, prawie dokładnie w pierwotnym miejscu usytuowania krzyża, został wystawiony obecny okazały pomnik. Planowano nawet w roku 1993, aby 11 listopada, na Święto Niepodległości, za kamiennym pomnikiem ponowne postawić drewniany krzyż - ale koncepcja ta nie została zrealizowana.
góra strony
2. Więzienie przy ul. Szpitalnej
Od początku powstania narodowego 1863 roku Opoczno było świadkiem zmagań powstańczych.
Dnia 4 lutego 1863 r. miasto zostało zajęte przez powstańczy oddział Józefa Łakińskiego. Później w rejonie Opoczna gen. Antoni Jeziorański przeprowadzał koncentrację ponad 800 powstańców. W okolicy Opoczna przemieszczały się i walczyły oddziały Dionizego Czachowskiego, Kazimierza Wiśniewskiego, Kazimierza Błaszczyńskiego "Bończy", Ludwika Żychlińskiego czy też Jana Rudowskiego - dowódcy pułku opoczyńskiego w korpusie wojsk powstańczych gen. Józefa Hauke Bosaka. Opis zdarzeń 1863 r. w Opocznie znaleźć można w opracowaniu J. P. Dekowskiego (Powstanie styczniowe ...), jest publikacja L. Światek (Z dziejów Powstania Styczniowego nz Ziemi Opoczyńskiej; http://opoczno,republika.pl/ ...)
W powiatowym mieście Opocznie stacjonowało rosyjskie wojsko, pracował doraźny sąd wojskowy. W budynku przy ul. Szpitalnej nr. 12 znajdowało się carskie więzienie, gdzie w celi śmierci, na haku zamocowanym do sufitu, wieszano powstańców.
Budynek przy ul. Szpitalnej, w którym było więzienie w okresie pawtania 1863 r.
Również na ul. Szpitalnej, zachował się budynek, w którym był szpital, do którego trafiali powstańcy z pola bitew oraz
z pobliskiego więzienia. Budynek zachował swój pierwotny charakter - obecnie znajduje się w nim przychodnia zdrowia.
Budynek przychodni (stan z IV.2003 r.) w którym
w okresie powstania styczniowego mieścił się szpital.
góra strony
3. "Dom Esterki" - tablica pamiątkowa i krzyż z 1863 r.
W piwnicach "Domu Esterki" przy Pl. Kościuszki (obecnie siedziba Miejskiej Biblioteki) trzymano również więźniów powstania styczniowego. Do dnia dzisiejszego wiezienne kazamaty zachowały swój dawny charakter. Stąd pomysł, aby w tych piwnicach o pięknych sklepieniach kolebkowych, urządzić izbę pamiątek powstania 1863 roku.
"Dom Esterki" w Opocznie, w którym było więzienie w okresie powstania
- rycina z poł. XIX w. oraz stan z r. 2003.
Jak podaje J. P. Dekowski (Opoczno i okolice, 1977) - w piwnicach "Domu Esterki" więziony był Julian Pryliński. pochodzący z Sienna k/ Iłży. Do powstania narodowego 1863 r. wyruszył jako alum seminarium duchownego w Sandomierzu. Gdy został schwytany i osadzony w więzieniu w Opocznie, za radą życzliwych ludzi, podał, że nazywa się Józef Wiśniewski i dotarł z Galicji Austriackiej. To ochroniło go przed otrzymaniem wyroku śmierci, jaki przypadał poddanym rosyjskim za udział w powstaniu z bronią w ręku.
Dzięki staraniom rodziny, za zgodą biskupa Józefa Juszyńskiego oraz za łaskawym przyzwoleniem naczelnika wojennego powiatu opoczyńskiego, 24- letni Julian Pryliński (jako Józef Wiśniewski) podczas pobytu w więzieniu wziął ślub z Sabiną Filipską, 28-letnią panną z Opoczna. Ślub udzielony został 5.10.1864 r. w miejscowym kościele parafialnym, do którego pan młody został doprowadzony z wojskową eskortą z więzienia. Skazany przez sąd wojenny na Sybir, na zesłanie udał się już razem z małżonką. Gdy kilka lat później objęła go carska amnestia, sam wyjaśnił zamianę nazwiska.
Jak ustalił to Wł. Koperkiewicz, w aktach metrykalnych parafii opoczyńskiej jest sporządzony przez ks. Wojciecha Drążkiewicza akt ślubu (nr. 44 z 1864 r. ) Józefa Wiśniewskiego i Sabiny Filipskiej. Na dokumencie tym, na marginesie, został wprowadzony zapis: "Związek małżeński aktem tym poświadczony rzeczywiście został zawarty między Julianem - Klemensem dwóch imion Prylińskim synem Jana i Elżbiety Kotlińskich vel Kotlarskich małżonków Prylińskich a Sabiną Filipską poprawiony na mocy wyroku Trybunału Cywilnego Guberni Radomskiej z dnia 20.05.1867 r. nr. 204/476 k wys ks. Wojciech Drążkiewicz".
Piwnice, gdzie więziono powstańców 1863 r. oraz tablica i krzyż umieszczone na frontonie "Domu Esterki" w r. 2005.
Z inicjatywy i staraniem Włodzimierza Koperkiewicza, społecznego opiekuna zabytków i opiekuna miejsc pamięci narodowej, Urząd Wojewódzki w Łodzi w r. 2005 zlecił wykonanie tablicy upamiętniającej na "Domu Esterki" zdarzenia okresu powstania narodowego 1863 roku, ale z zastrzeżeniem, że na tablicy nie mogą być umieszczone żadne emblematy religijne.
W dniu 6.10.2005 r. z udziałem pocztów sztandarowych uroczyście odsłonięto i poświęcono granitową tablicę zawierającą wyryty tekst:
PAMIĘCI / POWSTAŃCÓW STYCZNIOWYCH / WIĘZIONYCH W TYM GMACHU / W LATACH 1863 - 1865 / STRACONYCH NA SZUBIENICY / ZESŁANYCH NA SYBERIĘ / PRZEZ ZABORCÓW ROSYJSKICH / W HOŁDZIE - RODACY
Obok tablicy został umieszczony zabytkowy krzyż z okaleczoną sylwetką Chrystusa ukrzyżowanego. Przytwierdzony na ścianie krzyż z powstania styczniowego pochodzi ze zbiorów Włodzimierza Koperkiewicza.
Uzupełniono dnia 12.07.2008 r. korzystając
z opracowania Włodzimierza Koperkiewicza -
dokumentacja Muzeum Regionalnego w Opocznie
góra strony
4. Kapliczka z 1862 r. - ul. Piotrkowska
Od pomnika powstańców idąc ok. 100 m. dalej ul. Piotrkowską, w kierunku wyjazdu z miasta, na chodniku ulicy znajduje się murowana kapliczka domkowa zwieńczona stalowym krzyżem.
Kapliczka jest wygrodzona metalowym płotkiem.
Została ona wystawiona w okresie religjno - patriotycznych manifestacji przed wybuchem powstania 1863 r.
Na bocznej ścianie kapliczki jest data:
1862
góra strony
5. Kapliczka z 1862 r. - ul. Staszica
Na terenie posesji przy ul. Staszica 3, w pobliżu kładki prowadzącej nad torami od ul. Piotrkowskiej, w wygrodzonym, ukwieconym ogródku postawiona jest murowana kapliczka słupowa, na której pod blaszynym daszkiem, umieszczono żeliwny odlew Chrystusa. W kolumnie kapliczki, w utworzonym wgłębieniu, umieszczona jest tabliczka. Po wielokrotnych malowaniach obecnie można odczytać część wyrytego pierwotnie napisu:
FONDATOROWIE JAN I / MARYIANNA . M. ZALEG / PROSOM O POBOSNE / WESTCHNIENIE DO / BOGA / R. P. 1862
Kapliczka została wystawiona w okresie religijno - patriotycznych manifestacji, poprzedzających wybuch powstania narodowego 1863 roku.
góra strony
6. Krzyż - ul. Staromiejska
Przy narożniku ulic Staromiejskiej i Libiszewskiej, za ogrodzeniem siatkowym, postawiony jest stalowy krzyż, wystawiony w m-cu czerwcu 1985 r. Zastąpił on stary krzyż drewniany.
Jak podaje W. Koperkiewicz, w miejscowej tradycji określa się, że krzyż został wzniesiony dla upamiętnienia powstańców 1863 roku, rozstrzeliwanych przez Moskali i grzebanych w tym miejscu.
Przy wykonywanych pracach ziemnych w tym rejonie były odkopywane kości ludzkie. Ich ilość i ułożenie wskazywały na masowe pochówki. Z oględzin wynikało też, że byli to młodzi ludzie, a w ich czaszkach znajdowano otwory po kulach. Stanowiło by to potwierdzenie dla ustnych przekazów mieszkańców.
góra strony
7. Adam Chmielowski - św. Brat Albert
W nawie głównej kościoła parafialnego p.w. św. Bartłomieja, na łuku przysklepiennym znajduje się malowidło ścienne przedstawiające św. Brata Alberta, kanonizowanego w r. 1989 przez Jana Pawła II.
Św. Brat Albert, jeszcze jako student Adam Chmielowski, poszedł do powstania styczniowego wraz z grupą studentów Instytutu Politechnicznego w Puławach. Przeszedł cały szlak bojowy z gen. M. Langiewiczem od Świętego Krzyża po Grochowiska. Później walczy jeszcze pod komendą Z. Chmieleńskiego. Dnia 1 października 1863 roku, w bitwie pod Mełchowem, został ciężko rany, wskutek czego utracił nogę. Po krótkim pobycie w szpitalu w Szczekocinach, udało mu się przedostać do Galicji.
Późniejsze życie przeznacza Bogu oraz służbie ludziom biednym.
Więcej informacji o Adamie Chmielowskim - zob. hasła: Igołomia, Mełchów, Koniecpol, Grochowiska, Kielce.
góra strony
CMENTARZ PARAFIALNY - przy ul. Moniuszki
Do powiatowego miasta Opoczna dostarczani byli schwytani i ranni powstańcy. Wielu z nich w więzieniu lub w szpitalu kończyło swój żywot. Zmarli powstańcy, zgodnie z wymogami rosyjskimi, grzebani byłi poza murem cmentarza. Jest bardzo prawdopodobne, że część z nich pochowana została jednak na cmentarzu parafialnym przy ul. Moniuszki. Ale ich mogiły nie dotrwały do czasów obecnych.
Korzystając z opracowań Włodzimierza Koperkiewicza, znajdujących się w zbiorach Muzeum Regionalnego w Opocznie, można na cmentarzu odnaleźć szereg mogił uczestników powstania - weteranów 1863 r., którzy zmarli już po powstaniu, w okresie późniejszym. Opracowania te zawierają również notki biograficzne z informacją o udziale w powstaniu styczniowym. Jest to istotne, gdyż tylko na części tablic nagrobnych wprowadzono dumne określenia: "powstaniec 1863 r." lub "weteran 63 r." Taki napis był możliwy dopiero po odzyskaniu niepodległości przez Polskę.
W notkach biograficznych zmarłych uczestników zmagań 1863 roku korzystałem z opracowań Włodzimierza Koperkiewicza, znajdujących się w Muzeum Regionalnym w Opocznie - za ich udostępnienie składam serdeczne podziękowania.
8. Andrzej Kozerawski
Bezpośrednio przy kościele św. Marii Magdaleny, od strony płd. znajduje się mogiła zawierająca prochy Andrzeja Kozerawskiego, uczestnika walk zbrojnych powstania styczniowego.
W okrawężnikowanej mogile ziemnej postawiony jest metalowy krzyz, na którym zamocowana blaszana tabliczka nagrobna. W obecnym stanie zachowały się tylko fragmenty napisu:
Ś. P. / AGNIESZKA / KOZERAWSKA / ...
W pamięci rodziny, zamieszkałej nadal w Opocznie, zachowały się ustne przekazy, że
Andrzej Kozerawski, syna Wincentego i Maryanny z Klimeckich, czynnie uczestniczył w walkach powstania narodowego 1863 roku. W boju odniósł ciężkie obrażenia, był leczony przez opoczyńskiego lekarza - Hilarego Suffczyńskiego. Moskale tylko czekali, kiedy będą mogli przesłuchać powstańca i wymierzyć mu stosone kary. Nie uzyskali takiej możliwości - młody organizm nie przezwyciążył choroby. Zmarł i został pochowany na miejscowym cmentarzu.
W powstańczym oddziale był również brat Andrzeja -
Stanisław Kozerawski, ur. 18.VI.1838 r. w Opocznie. Wg. zapisów w "Księdze Ludności Stałej" miasta Opoczna - żonaty, katolik, właściciel domu i gruntu w Opocznie. Za udział w powstaniu został skazany na 10 lat ciężkich robót na Syberii.
góra strony
9. Franciszek Budzyński
Na chodniku głównej alei (na narożniku kwatery C), obok drewnianego kościoła św. Marii Magdaleny, na niewielkim postumencie, eksponowana jest obecnie płyta nagrobna na mogile Franciszka Budzyńskiego, weterana walk 63 r.
Odreataurowana niedawno kamienna płyta zawiera wykuty napis:
† / Ś. P / FRANCISZEK BUDZYŃSKI / Umarł dnia 20 Lipca 1897 r. / Żył lat 65 / pozostała rodzina prosi o / westchnienie do Boga / POWSTANIEC 1863 R. // † / Ś. P / FELICJA DĘBOWSKA / ŻYŁA LAT 50 / ZM. 27.V.1946
Franciszek "Dąbrowa" Budzyński (1831 - 1897) wywodził się ze szlachty ciechanowskiej. Jak podaje W. Koperkiewicz, Budzyńscy osiedlili się w Opocznie od roku 1779. Franciszek "Dąbrowa" brał czynny udział w powstaniu styczniowym. Później zajmował się rolnictwem. Zmarł w dniu 20 lipca 1897 r. w wieku 65 lat, gdy nieszczęśliwie kopnął go własny koń.
góra strony
10. Tomasz Skarżyński
Przy głównej alei cmentarza, nieco dalej za płytą Budzyńskiego (już w kwaterze D), zachowała się mogiła Tomasza Skarżyńskiego, weterana walk 63 r.
Na betonowej płycie postawiony kamienny krzyż. W podstawie krzyża, na ścianie cokołu, tablica z białego marmuru zawierająca dwa zdjęcia oraz napis:
† / Ś. P / FLORENTYNA z MIROWSKICH / SKARŻYŃSKA / ŻYŁA LAT 75 ZM. D. 26 I 1922 R. //
Ś. P. / TOMASZ / SKARŻYŃSKI / WETERAN 63 R. / ŻYŁ LAT 83 ZM. D. 4 III 1925 R. / POKÓJ ICH CIENIOM / UKOCHANYM RODZICOM DZIECI
Tomasz Skarżyński (1845 - 1918), syn Pawła i Wiktorii z Sucheckich, urodził się w r. 1842 w parafii Chojnata w woj. warszawskim. W powstaniu styczniowym brał udział na terenie woj. krakowskiego. Po upadku powstania, szukając schronienia, przybył do Tomaszowa Mazowieckiego, gdzie pracował w młynie wodnym "Kaczka". Został młynarzem. Później przenosi się do pracy w młynie wodnym w Trzeszkowicach, a następnie do Opoczna, do młyna wodnego "Grobla". Tu, przy obsłudze pasa transmisyjnego uległ groźnemu wypadkowi. Doznał bardzo poważnych obrażeń - liczne złamania kości oraz trwałe uszkodzenie jednej nogi.
W ostatnich latach życia zamieszkał u swego syna Antoniego, który również został młynarzem, a jego młyn motorowy znajdujący się na dawnym "Targowisku Końskim" (obecnie Plac Kilińskiego) funkcjonował do wybuchu II Wojny Światowej, aż do momentu, kiedy to Niemcy zagrabili urządzenia i wywieźli je do Rzeszy.
góra strony
11. Michał Makarewicz
Już po minięciu nagrobka Skarżyńskiego, po drugiej stronie alei, w kwaterze G, usytuowana jest mogiła Michała Makarewicza, uczestnika walk 1863 roku.
Na obmurowanej mogile, przykrytej płytą lastryko, postawiony jest kamienny nagrobek zwieńczony krzyżem. Na ścianie bocznej nagrobka w kamieniu wykuto tablicę z napisem:
Ś. P. / MICHAŁ / MAKAREWICZ / ŻYŁ LAT 73 / ZM. D. 23 GRUD. 1918 R. / PROSI O WESTCHNIENIE / DO BOGA / POWSTANIEC 1863 R. / NAJLEPSZEMU MĘŻOWI I OJCU / WETERANOWI 63 R.
Michał Makarewicz (1844 - 1918), syn Andrzeja i Franciszki Pawlikowskiej, urodził się w Opocznie. Jego ojciec Andrzej, który był litografem, do Opoczna dotarł z Litwy. Michał razem z ojcem podjął pracę litografa w biurze naczelnika powiatu opoczyńskiego. Gdy nadszedł czas powstania 1863 roku, wraz z Antonim Pidantym i Wawrzyńcem Lasotą, razem wyruszyli z Opoczna i znaleźli się w jednej "partii" powstańczej.
Gdy powstanie chyliło się ku upadkowi, a ich oddział uległ rozbiciu, razem też powracali do Opoczna. Był z nimi jeszcze jeden powstaniec - płatnik oddziału, któremu powstańcze władze powierzyły na przechowanie kasę - "skarb narodowy", który miał być wykorzystany w przyszłych walkach narodowo - wyzwoleńczych. Tą właśnie kasą "zaopiekował się" Michał, a za uzyskanie pieniądze zakupił dworek i 96 mórg ziemi w Ogonowicach, pod Opocznem. Nie przyniosło to mu szczęścia - w r. 1905, podczas pożaru spłonęły zabudowania gospodarcze i Makarewicz przeniósł się do Opoczna. Informacje o tym zdarzeniu zachowały się w przekazach rodzinnych powstańców oraz mieszkańców Ogonowic, a spisał je Wł. Koperkiewicz.
Michał Makarewicz ożenił się z Ludwiką Skarżyńską (siostra Tomasza, również powstańca 1863 r). Zmarł w Opocznie w dn. 5 grudnia 1918 r., co potwierdza sporządzony akt zgonu nr 283/1918, i został pochowany na miejscowym cmentarzu (na płycie nagrobnej wyryto błędnie datę śmierci - "23 GRUD. 1918 R."
góra strony
12. Wawrzyniec Lasota
Niedaleko drewnianego kościoła św. Marii Magdaleny, nieco wtłoczona między innymi grobami kwatery H, przed trzema dorodnymi tujami, znajduje się mogiła Wawrzyńca Lasoty, weterana walk w 1863 roku.
Na mogile położona jest duża płyta kamienna, na której postawiono krzyż i tablicę nagrobną, wykonane z czarnego granitu. Na tablicy dobrze widoczne współczesne pochówki: Kazimierz Kozerawski, Zofia Kozerawska z Gawinów.
Na leżącej płycie kamiennej z trudem można odczytać pierwotny pochówek:
WAWRZYNIEC / LASOTA / ŻYŁ LAT 76 / ZM. 1.V.1921 R.
Wawrzyniec Lasota v. Lassota (1842 - 1921), syn Wojciecha i Agnieszki z Deków, ożeniony był z z Marianną Wosek. W powstaniu narodowym 1863 roku brał udział w jednej "partii" wraz z innymi mieszkańcami Opoczna: Michałem Makarewiczem i Antonim Pidantym.
Po upadku powstania powrócił do Opoczna i zajmował się rolnictwem, posiadał swoje gospodarstwo w rejonie ulic Dworcowej i Piotrkowskiej. Udało mu się ukryć powstańczą działalność, uniknął rosyjskich restrykcji.
Doczekał niepodległej Polski, ale nie zabiegał o przeprowadzenie postępowania kwalifikacyjnego i wprowadzenie do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 i 1863 ROKU.
Zmarł dn. 1 maja 1921 r. i został pochowany na miejscowym cmentarzu parafialnym.
góra strony
13. Piotr Kulis
Również w kwaterze H, niedaleko drewnianego kościoła św. Marii Magdaleny (w trzecim rzędzie mogił po stronie płn.) nieco wtłoczony między katakumbami, jest nagrobek kamienny zwieńczony krzyżem, postawiony na płycie betonowej.
Na bocznej ścianie nagrobka, pod znakiem krzyża, wykuto napis:
Ś. P. / PIOTR / KULIS / POWSTANIEC / 1863 R. / ŻYŁ LAT 90 / ZM. 10.II.1932 R. / PROSI O ZDROWAŚ / MARIA
Piotr Kulis (1842 - 1932), syn Ignacego i Urszuli Zaczkiewicz, urodził się w r. 1842 w Imbramowicach, w pow. Olkuskim. Uczestniczył w walkach powstania styczniowego. Ożenił się z Teresą Faliszewską, która po śmierci męża w dn. 10.II.1932 r. wystawiła mu pomnik nagrobny. Ich syn w okresie międzywojennym pracował w Policji Państwowej.
góra strony
14. Walenty Firkowski
W kwaterze H, bezpośrednio przy alejce obok kw. G, wybudowana jest katakumba z płyt lastryko, na której postawiono płytę nagrobną z czarnego granitu. Na płycie, obok znaku krzyża, wykuty jest napis:
Ś. P. / MAZURKIEWICZ / LUDWIK / 1923 - 1983 / MARIANNA / 1926 - 1991 / MATEUSZ / 1960 - 2003 / BARBARA I WALENTY / FIRKOWSCY / AVE MARIA
Walenty Firkowski , syn Stanisława (1795 - 1861) i Kunegundy Szwabskiej (1796 - 1863), urodził się w Opocznie 19.II.1842 r. Jego ojciec był mieszczaninem, ok. r. 1820 przybył do Opoczna z Żarnowa. W powstaniu styczniowym Walenty bierze czynny udział wraz ze swym starszym bratem, Konstantym (ur. 12.III.1828 r.). Nie zostało to odnotowane przez władze rosyjskie, tak że po upadku powstania 1863 roku mógł nadal prowadzić zakład kołodziejski w Opocznie.
Założył rodzinę z Barbarą z Wyporkiewiczów. Z tego związku urodziła się gromadka dziecj: Marceli (1862), Józef (1864), Stanisław (1867), Franciszek Antoni (1870), Hipolit (1872), Antonina (1875), Cecylia (1877), Feliks (1878), Józef (1881) oraz Marianna (1882). Część dzieci w młodym wieku zmarła. Zakład kołodziejski Walentego przy ul. Piotrkowskiej w Opocznie przejął później jego syn Hipolit. A rodzinne tradycje rzemieślnicze w rodzinie Firkowskich były dalej kontynuowane w usługach stolarskich.
Walenty zmarł w Opocznie 24.XI.1882 r. i został pochowany w grobie ziemnym wraz ze swą małżonką Barbarą. Gdy w roku 1983 zmarł Ludwik Mazurkiewicz, mąż Marii z Firkowskich, wnuczki Walentego, w tym miejscu wybudowano katakumbę, do której składano nowe pochówki, obok szczątków małżonków Firkowskich. Na wykonanej wówczas tablicy nagrobnej, po jej lewej stronie, wykonany był napis:
Barbara i Walenty Firkowscy Powstańcy Styczniowi.
Po kolejnych pochówkach (w latach 1991 i 2003) zmieniona tablica nagrobna nie zawierała już informacji o udziale małżonków Firkowskich w powstaniu styczniowym.
góra strony
15. Antoni Pidanty
Prawie na narożniku kwatery H przy kw. F, bezpośrednio przy alejce oddzialającej od kwatery J, znajduje się mogiła rodziny Pidantych.
Na grobowcu, wykonanym z płyt lastryko, postawiona jest płyta nagrobna z czarnego granitu. Na nagrobku, obok znaku krzyża, wyryty jest napis:
GRÓB RODZINY PIDANTYCH / Ś. P. / KRYSTYNA ŻYŁA LAT 17 . ZM. 12.IV.1942 / ANTONI ŻYŁ LAT 76 . ZM. 2.IV.1973 / KAZIMIERA ŻYŁA LAT 83 . ZM. 29.IV.1976 / ZOFIA ŻYŁA LAT 66. ZM. 28.VIII.2000 / POKÓJ ICH DUSZOM
Wcześniej znajdowała się tu mogiła ziemna, w której został pochowany
Antoni Pidanty (1835 - 1914), syn Franciszka. Brał bezpośredni udział w powstaniu narodowym 1863 roku. Razem z kolegami z Opoczna: Michałem Makarewiczem i Wawrzyńcem Lasotą przystąpili do jednej "partii", razem też, po upadku powstania, powrócili do miasta. Udało się ukryć przed władzą powstańczą przeszłość, nie dotknęły go moskiewskie represje.
Założył rodzinę z Antoniną Krzysztofik, był robotnikiem w Opocznie. Zmarł w dniu 14 stycznia 1914 r. w wieku 80 lat. Jego rodzina żyje do dziś w Opocznie.
Na ziemnej mogile z prochami Antoniego, powstał grobowiec rodziny Pidantych. Ale na tablicy nagrobnej nie uwzględniono pochowanego tu Antoniego.
góra strony
16. Franciszek Wawnikiewicz
W kwaterze H, naprzeciw grupy starych nagrobków prawosławnych położonych w kwaterze J, bezpośrednio przy alei, znajduje się okazała katakumba Liziniewicza..
Na postawionej płycie nagrobnej z czarnego granitu, obok znaku krzyża, umieszczono napis:
Ś. P. / LIZINIEWICZ / JAN / *1896 †1979 / WALERIA / *1902 †1987
Wcześniej był tu pochowany FRANCISZEK MICHAŁ WAWNIKIEWICZ w murowanej mogile, przykrytej dużą płytą z białego piaskowca, na której postawiony był żeliwny pomnik. Na bocznej płycie nagrobka był napis:
Franciszek Wawnikiewicz / Lekarz Ptu Opoczyńskiego / żył 79 lat / zmarł 6.9.1886 r.
W roku 1975 niszczejący pomnik został rozebrany i w tym miejscu wystawiono obecną katakumbę z płyt lastryko. Żeliwna płyta nagrobna została zachowana w Muzeum Regionalnym w Opocznie. Jest również, sporządzona przez W. Koperkiewicza, dokumentacja ażurowego krzyża żeliwnego, który zwieńczał ten nagrobek. Czynione są starania, aby na obecnej mogile przewrócić jednak pamięć o lekarzu - Franciszku Wawnikiewiczu.
Franciszek Michał Wawnikiewicz, syn Ignacego i Anieli Ungier, urodził się w 1807 r. w Kielcach. Brał udział w powstaniu listopadowym jako "podlekarz". Lista lekarzy i aptekarzy w Królestwie Polskim oraz chirurgów, felczerów i akuszerek na rok 1839 podaje, że Wawnikiewicz Franciszek w Opocznie jest "lekarzem z wyższym stopniem".
W latach 1839-1841 był miejskim lekarzem w Opocznie. Od roku 1843 do 1845 objął posadę lekarza fabrycznego w Cieklińsku koło Końskich. W roku 1847 przenosi się do Opoczna, gdzie pełnił funkcję lekarza powiatowego do końca życia. Gdy w 1848 wybuchła epidemia cholery - skutecznie z nią walczył. Napisał na ten temat relację, która spoczywa w Muzeum Medycyny w Warszawie.
Był również bezpośrednio zaangażowany w wydarzenia z 1863 roku - udzielał skutecznie lekarskiej pomocy powstańcom.
Mieszkał w nieistniejącym już dworku w narożu ul. Staromiejskiej i Szewskiej, w pobliżu studni zwanej "Studnią Doktora", gdyż w niej była najlepsza woda pitna w Opocznie.
Zmarł 6 września 1886 roku w Opocznie i spoczął na miejscowym cmentarzu. W kilka miesięcy po jego śmierci zmarła również jego żona - Katarzyna z Drzewieckich. Córka Wawnikiewicza, Julia, w roku 1860 wyszła za mąż za nauczyciela Juliusza Kurellę. Potomkowie ich dwóch synów - lekarzy żyją w Warszawie.
góra strony
17. Hilary Suffczyński
Niedaleko katakumby Liziniewiczów (nieco bliżej do kościoła, w drugim rządzie grobów) na ziemnej mogile położona jest, nieco ukośnie, kamienna płyta nagrobna Hilarego Suffczyńskiego.
W płycie wykuto napis:
Ś. P. / HILARY SUFFCZYŃSKI / ŻYŁ LAT 70 / ZM. D. 15 MAJA 1896 R. / SEWUCHA CÓRECZKA / ROMUALDA I JULII / ZM. D. 3 LUTEGO 1897 R. / FILIPINA SUFFCZYŃSKA / ZM. D. 12 MAJA 1897 R. / ŻYŁA LAT 62
Hilary Suffczyński (1825 - 1896), opoczyński lekarz, który niósł pomoc rannym powstańcom 1863 roku.
góra strony
18. Adolf Poraj Biernacki
Przy alei pomiędzy kwaterami H i J, blisko narożnika od strony kościoła, znajduje się duża katakumba wykonana z płyt kamiennych. Płyta nagrobna na grobowcu nie posada żadnych napisów. W kamiennej płycie, nakrywającej katakumbę, wyryty jest obecnie mało czytelny napis informujący o pochówku Bednarczyka. W obecnym wystroju mogiły brak jest informacji, że znajdują się tam prochy Adolfa Biernackiego h. Poraj.
Adolf Biernacki herbu
Poraj, urodz. ok. 1838 r., wywodzi się ze starej rodziny szlacheckiej zamieszkałej na Litwie. Brał czynny udział w działaniach powstańczych na wileńszczyźnie. C. Malewski (
Rody szlacheckie w powiecie lidzkim na Litwie w XIX wieku) podaje go w wykazie szlachty w 1863 roku prześladowanej przez carat. Wraz z małżonką - Joanną Józefą z Baranowskich, pochodzącą z Wołynia, przenosi się do Królestwa. Podjął pracę jako urzędnik w "Akcyzie Opoczyńskiej" (zajmującej się obrotem alkoholu). Później został pomocnikiem naczelnika powiatu opoczyńskiego.
Pozostawił trzech synów (w tym dwóch uczonych, o światowym uznaniu):
- Edmund Faustyn Biernacki (19.12.1866 - 29.12.1911) - prof. Uniwersytety Kwowskiego, lekarz neurolog, hematolog, patolog; pierwszy zaobserwował związek między szybkością opadania krwinek w osoczu a stanem zdrowia, ew. stanem zapalnym - co znane jest jako OB (odczyn Biernackiego);
- Wiktor Biernacki (30.01.1869 - 27.01.1918), warszawski prof. fizyki, pionier polskiej radiotechniki i radiologii.
- Józef Biernacki (ur. 1871).
góra strony
19. Józef Hübner i
Jan Zarembski (Zarębski)
Po lewej stronie alei prowadzącej wzdłuż kwater H i J do nagrobków prawosławnych, znajduje się okazały nagrobek z czarnego granitu upamiętniający rejenta Hübnera.
Na dużej kamiennej płycie przykrywającej mogiłę, powstawiony został schodkowy postument zwieńczony krzyżem. Na cokole nagrobka wygrodzonego rurami żelaznymi na kamiennych słupkach, wykuto napis:
Ś. P. / JÓZEF HÜBNER / REJENT / ŻYŁ LAT 74 / UM. 17 MARCA 1909 R. / CZEŚĆ JEGO PAMIĘCI
Poniżej upamiętnioni zostali również: JÓZEF HÜBNER (1883 - 1918) oraz DR JÓZEF ZAREMBSKI (1861 - 1943) i KAZIMIERA z HÜBNERÓW ZAREMBSKA (1887 - 1967).
Józef Hübner, syn Karola, urodził się w r. 1835. Pochodził z rodziny prawniczej - jego ojciec w "Księstwie Warszawskim" był referendarzem stanu w Ministerstwie Wojny, zaś po upadku Napoleona zamieszkał w Krakowie, uzyskał stanowisko kuratora Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Józef brał bezpośredni udział w walkach powstańców. Schwytany, trafił do warszawskiej Cytadeli, skąd rodzinie udało się jednak go wydostać.
Podobnie jak ojciec - ukończył studia prawnicze. W latach 1876 - 1909 był notariuszem w Opocznie. Tu założył rodzinę. Miał dwie córki: Jadwigę (1874 - 1947) i Kazimierę Julię (1877 - 1967), która wyszła za wybitnego lekarza Józefa Symforiusza Zarembskiego (1861 - 1943), który po studiach w Wiedniu, jako pierwszy wykonał w Polsce zabieg "cesarskiego cięcia".
Z dwóch synów: starszy, Zygmunt (1879 - 1966) poszedł w ślady ojca i po studiach w Odessie został prawnikiem. W r. 1916 został wiceprezydentem Radomia. W roku 1924 był ministrem spraw wewnętrznych w rządzie Grabskiego, a od 1927 r. był notariuszem w Warszawie. Jego syn, również Zygmunt (1930 - 1989), był wybitnym polskim reżyserem, dyrektorem Teatru Starego w Krakowie. Młodszy syn opoczyńskiego notariusza otrzymał po ojcu imię Józef (1883 - 1918). Wykazywał bardzo duże zainteresowanie muzyką, został dyrygentem orkiestry ludowej w Spale, która szybko zyskała rozgłos i uznanie. Ale ojciec był wyraźnie przeciwny w rozwijaniu tych zainteresowań. Zmarł przedwcześnie, w 35 roku życia, w roku 1918.
Józef Symforiusz Zarembski, mąż Kazimiery Julii i zięć Józefa Hübnera, pochodził również z rodziny o tradycjach powstańczych. Jego ojciec - Jan Zarembski (Zarębski) brał czynny udział w powstaniu styczniowym 1863 r. Schwytany, został postawiony przed sądem wojskowym i skazany na zsyłkę. Po kilku latach odzyskał upragnioną wolność i piechotą powracał z Sybiru do żony i małego synka. Sił wystarczyło jednak tylko na przemarsz do Radomia. Tu zmarł z wycieńczenia. Rodzina sprowadziła zwłoki do Opoczna.
Jak ustalił W. Koperkiewicz - Jan Zarembski (Zarębski) obecnie spoczywa w mogile Hübnerów.
Wg. ustaleń W. Koperkiewicza, na cmentarzu parafialnym w Opocznie spoczywa jeszcze duża grupa innych uczestników powstania styczniowego, których mogiły bądź to nie zachowały się lub też są to obecnie groby rodzinne, na których nie zachowano upamiętnienia weteranów 1863 roku. Można tu przykładowo wymienić nazwiska:
- Adam Cieluch;
- Wojciech Szymański,
- Dominik Hipolit Bielkowski,
- Michał Michalski.
Uzupełniono w dniu 28.08.2008 r. na podstawie
opracowań Włodzimierza Koperkiewicza,
dokumentacji Muzeum Regionalnego w Opocznie
oraz http://opocznopowiat.pl/_portal/
góra strony
ostatnia aktualizacja:
4-01-2015 , 12:44
