OSSA

1. Pomnik powstańców 1863 roku w Ossie

   Obok przystanku PKS, w grupie pojedynczych drzew, znajduje się cmentarz powstańców 1863 roku. Z dawnego wystroju pozostał duży drewniany krzyż.

   Po II Wojnie Światowej wykonano tu okazały pomnik powstańców 1863 roku. Składa się on z kilku bloków czerwonego piaskowca rozmieszczonych na terenie cmentarza. Całość jest ogrodzona kamiennym murkiem wykonanym z otoczaków. Za bramką wejściową duży drewniany krzyż z napisem wyrzeżbionym na poprzecznym ramieniu:
WDZIĘCZNI ZA WASZĄ OFIARĘ

   Obok ustawiony kamienny blok, na którym, na płycie z czerwonego piaskowca, postawiono kamienną urnę.
   W piaskowcu wykuty napis:
CZEŚĆ ICH PAMIĘCI

   Od wejścia, nieco po lewej, na dwóch kamiennych blokach, położono ukośnie dwie duże tablice z czerwonego piaskowca. Na tablicach tych wykuto napisy:

1) POLEGŁYM / I POMORDOWANYM / W TYM MIEJSCU / POWSTAŃCOM / STYCZNIOWYM 1863 / I ŻOŁNIERZOM WRZEŚNIA 1939 / MIESZKAŃCY / GMINY ODRZYWOŁ

2) JEŚLI ZAPOMNĘ O NICH / TY BOŻE NA NIEBIE / ZAPOMNIJ O MNIE / A. MICKIEWICZ

Nieco dalej na kamiennym postumencie ustawiony blok czerwonego piaskowca. Na płaszczyźnie bocznej bloku wyrzeźbiono sylwetkę żołnierza. Na sąsiadującej ścianie pomnika (po lewej) umieszczono kamienną tablicę z napisem:
PAMIĘCI POWSTAŃCÓW / STYCZNIOWYCH / BOHATERÓW ZWYCIĘSKIEJ / BITWY STOCZONEJ W OSSIE / DNIA 10 LIPCA 1863 ROKU / PRZEZ PUŁK / "DZIECI WARSZAWY" / POD DOWÓDZTWEM/ MJR. LUDWIKA / ŻYCHLIŃSKIEGO

Oddział "Dzieci Warszawy" mjr Ludwika Żychlińskiego, liczący 300 strzelców, 200 żuawów, 600 kosynierów oraz 200 ludzi nieuzbrojonych, zaatakowany został w Ossie przez silny oddział wojsk moskiewskich dowodzony przez mjr Szukalskiego.
Powstańcy, wsparci dodatkowo przez powstańczą jazdę przybyłą ze Studziannej pod dowództwem Władysława Grabowskiego, odnieśli cenne zwycięstwo.

   W "DONIESIENIACH Z POLA BITWY" z 16 VII 1863 r. mjr Żychliński tak przedstawił bitwę pod Ossą:
    W d. 10 VII o godz. 51/2 po południu stoczyłem szczęśliwą bitwę pod wsią Ossą w pow. Opoczyńskim. Nieprzyjaciela mającego 2 ¹/₂ roty piechoty i 100 kozaków zmusiłem do odwrotu.
   Otrzymałem plac boju, na którym znalazłem 28 moskiewskich trupów; do niewoli wziąłem 5, między nimi 1 oficera. Sam mam 4 zabitych i 16 rannych. Młody, bo zaledwie czterodniowy, mój żołnierz bił się dzielnie.

   Na miejscu bitwy został utworzony cmentarzyk, na którym pochowano blisko 50 poległych. Wzniesiono duży drewniany krzyż. Widok cmentarzyka powstańczego z drewnianym krzyżem - przedstawiony został w roku 1929 w Pomnikach bojowników - H. Mościckiego.

   Wygląd powstańczego cmentarzyka uległ ostatnio zmianie, gdyż została wycięta grupa drzew.

Poprzedni i obecny wygląd cmentarzyka w Ossie

Ludwik Żychliński (1837 - 1891) urodził się w Wielkopolsce w starym rodzie szlacheckim herbu Szeliga, w którym żywe były tradycje powstania z 1830 roku i Wiosny Ludów.

   Kiedy skończył 20 lat czekała go służba w pruskiej armii. Dezerteruje jednak z wojska pruskiego, bierze udział w walkach Garibaldiego, bierze udział w słynnym marszu "czerwonych koszul". Do kraju nie może powrócić, wyjeżdża do krewnych w Anglii, a następnie do Stanów Zjednoczonych, gdzie w marcu 1862 r. jest oficerem w Armii Potomaku. W czasie walk, w czerwcu zostaje ranny, podczas leczenia nabawił się dodatkowo żółtej febry. W stopniu kapitana, ze względów zdrowotnych, został zwolniony ze służby wojskowej.

   Na wieść o wybuchu powstania styczniowego 1863 roku powraca do kraju. Powierzono mu dowództwo oddziału powstańczego "Dzieci Warszawskich" utworzonego z młodzieży, która uciekła przed branką. Latem 1863 roku wkroczył w rejon Opoczna. W Ossie, w dniu 10 lipca, stoczył zwycięską bitwę z kolumną wojsk rosyjskich. Na polu bitwy zostało 198 zabitych Rosjan, 11 rannych i 2 jeńców. Po stronie polskiej poległo ok. 50 powstańców.

   Po zwycięstwie pod Ossą Żychliński został mianowany pułkownikiem. Powrócił z oddziałem do woj. Mazowieckiego. Jego dalsze walki były mniej udane - 14 lipca pod Lubochnią k/ Tomaszowa został otoczony przez przeważające siły wojsk carskich we wsi Brenica. Zaskoczeni powstańcy zostali całkowicie rozbici. W bitwie tej zginęło ich wówczas 115, w tym 5 spłonęło żywcem w stodole. Poległych powstańców pogrzebano na cmentarzach w Lubochni i Czerniewicach. Wskutek zdrady Żychliński zostaje pojmany przez władze rosyjskie i zesłany na Sybir. Bierze udział w Powstaniu Zabajkalskim.

   Do kraju powrócił w roku 1868 i osiedlił się na terenie Galicji. Zajął się pisaniem pamiętników ze swego bogatego życia (m.in. "Pamiętniki byłego dowódcy dzieci warszawskich i byłego naczelnika sił zbrojnych powiatów warszawskiego i rawskiego" ).

   Zmarł w roku 1891.

góra strony

2. Tablica Brykczyńskich

Na budynku kaplicy w Ossie znajduje się pamiątkowa tablica związana z okresem powstania styczniowego.

Na zewnętrznej ścianie kaplicy, poniżej tablicy poświęconej pamięci ks. Jana Zieji, umieszczona jest mało zauważalna tablica z czarnego marmuru. Nieco z trudem można odczytać napis:

PAMIĘCI MIESZKAŃCÓW OSSY, / KTÓRZY NIE DOPUŚCILI DO ZNISZCZENIA / TEJ KAPLICY PO POWSTANIU 1863 // PAMIĘCI POWSTAŃCÓW / STANISŁAWA, ANTONIEGO, STEFANA i JÓZEFA / BRYKCZYŃSKICH z OSSY

Stefan Brykczyński (1847 - 1934), urodzony w Ossie, poszedł do powstania z liceum w Lublinie. Walczył w Lubelskiem, ranny w bitwie pod Mozołowem, później zostaje adiutantem Ćwieka - Teodora Cieszkowskiego, bierze m.in. udział w bitwie pod Kowalą 21 sierpnia 1863 r., pod Wirem oraz pod Puławami.

   Ponownie ranny, zostaje zwolniony z oddziału. Po kuracji podejmuje naukę w Gimnazjum w Kielcach, a następnie w Lublinie.
   Jego trzej bracia: Stanisław, Antoni (kleryk) i Józef również brali czynny udział w powstaniu.

   Stefan Brykczyński w roku 1908 wydał Moje wspomnienia z r. 1863, gdzie barwnie przedstawił okres powstania styczniowego. Wspomina też, jak w czasie powstania zetknął się ze swymi przodkami w Ossie:
... Na nocleg stanęliśmy około wsi, jak się później dowiedziałem, Osy, a że dzień był wolny od dyżuru, więc poszedłem spać z żuawami, których postawiono na cmentarzu z poleceniem wytrzymania pierwszego ataku w razie nadciągnięcia nieprzyjaciela.
   Gawędziliśmy sobie z jednym z kolegów galopin - adiutantów i kilkoma żuawami, a potem wyciągnęliśmy się spać pod jakimś dużym nagrobkiem, układając sobie, że w razie ataku doskonale będzie spoza owych kamieni ostrzeliwać nieprzyjaciół. I z tym zasnęliśmy.
   Rano budzę się i widzę na owym nagrobku napisane moje nazwisko, to samo na drugim, i na trzecim. Okazało się, że nic o tym nie wiedząc, spędziłem noc między grobami ś.p. mego ojca, dziada i stryja. Przyszło mi zaraz na myśl, co by to było, gdyby w istocie nastąpiła bitwa i gdybym w tym samym miejscu zginął. ...

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Stefan Brykczyński, po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 i 1863 ROKU (Dz. Personalny Nr 10/1920 poz. 176) i otrzymał stopień ppor. weteran. W roku 1923 otrzymał Krzyż Walecznych, zaś w roku 1930 Krzyż Niepodległości z Mieczami (MP 260/30 poz. 19).
Ostatni okres życia spędził w Przytulisku Weteranów 1863 roku w Krakowie. Został pochowany w grobowcu weteranów na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Na tablicy umieszczonej na grobowcu wyryto napis:
† / Ś. P. / STEFAN BRYKCZYŃSKI / WETERAN POWSTANIA 1863 R. / ODZNACZONY KRZYŻEM NIEPODL. z MIECZAMI / i KRZYŻEM WALECZNYCH / UR. w 1847 R. w OSSIE / ZM. w 1934 R. w KRAKOWIE

góra strony

3. Krzyż i kapliczka na sosnie

Na sosnie - pomniku przyrody, umieszczono krzyż
i kapliczkę upamiętniające bitwę powstańców w 1863 r.

   Bezpośrednio przy szosie prowadzącej z Ossy w kierunku Tomaszowa Mazowieckiego, już przy wyjeździe z miejscowości, znajduje się dorodna sosna - pomnik przyrody. Na pniu wiekowego drzewa zawieszony jest prosty drewniany krzyż, obok niewielka drewniana kapliczka. Dodatkowo zawieszono jeszcze kilka obrazków MB.

   Umieszczone na sosnie emblematy religijne ludność miejscowa wiąże z wydarzeniami roku 1863. To właśnie w rejonie tej sosny, ćwiczący musztrę oddział powstańczy mjr. Ludwika Żychlińskiego, został wykryty przez oddział rosyjski prowadzony przez mjr. Szukalskiego i rozgorzała walka. Zwycięska bitwa oddziału "Dzieci Warszawy" została jednak okupiona krwią powstańców.

   Już w okresie późniejszym zawieszony na sośnie drewniany krzyż oraz skromna kapliczka utrwalały pamięć mieszkańców o miejscu rozpoczęcia bitwy pod Ossą. I pomimo upływu lat, te bezimienne emblematy religijne dla części mieszkańców nadal jednoznacznie przywołują wspomnienia powstania styczniowego 1863 roku.

góra strony

NA START

ostatnia aktualizacja: 4-01-2015 , 12:46