Opatów od początku był areną istotnych wydarzeń powstania styczniowego. Już na początku powstania - przez okres dziesięciu dni, od 2 do 11 lutego 1863 r. władzę niepodzielnie pełnili pełnomocnicy rządu narodowego. W niedzielę, 8 lutego, po nabożeństwie, które odprawił bernardyn o. Inocenty Tygiński, dwaj komisarze rządowi: Ignacy Maciejowski i Walery Tomczyński, przepasani szarfami narodowymi, w urzędzie powiatowym odebrali od przybyłych ziemian, włościan i urzędników podpisy pod rotą przysięgi. Jednak z powodu nadciągających wojsk rosyjskich, władze powstańcze opuściły tegoż dnia Opatów.

   Opatów dwukrotnie był miejscem bezpośrednich starć oddziałów powstańczych z wojskami rosyjskimi. Dnia 25 listopada 1863 r. oddziały gen. Bosaka udanie uderzyły na miasto. Trzy szwadrony koni, dowodzone przez rtm. Jana Prędowskiego, mjr Stanisława Solbacha i rtm. Wojciecha Turskiego opanowały Opatów; z kasy powiatowej zarekwirowano 5 tys. rubli; zdobyto cenną broń i amunicję oraz wzięto kilku jeńców. W tej bitwie po polskiej stronie poległ tylko por. Tyszkiewicz.
W Księdze Zgonów za rok 1863 Parafii Opatów ksiądz sporządził tylko akt zgon nr 91 - ... w czasie boju poległo dwóch mężczyzn z których jeden bronet ma być z Miasta Cmielnika Władysław Rulikowski, obydwaj nie więcej jak po lat 21 liczący ...

   Klęska oddziałów powstańczych nastąpiła podczas drugiego ataku na Opatów w dniu 21 lutego 1864 r., gdy ponad 1000-osobowy oddział wojsk II korpusu pod dowództwem płk. L. Topora - Zwierzdowskiego i płk. A. Kurowskiego próbował opanować miasto.

   Krytyczną relację z tych zdarzeń przedstawił Kalita - Rębajło (Ze wspomnień krwawych walk):
... Topór stał z batalionami parę godzin bezczynnie pod miastem. Dopiero, gdy się zaczęło zmierzchać, kazał z czterech stron przypuścić stak na Opatów.
... bataliony szły mężnie i żwawo wyznaczonymi ulicami z podziwienia godną pogardą śmierci naprzód, zdobyli cmentarz obsadzony przez Moskali a wpadwszy w sąsiednią ulicę zdobywali jeden dom po drugim. Niefortunny rozkaz Kurowskiego, ażeby podpalać chałupy, okazał się dla naszych zgubnym, wprawdzie bowiem Moskale musieli z tych domów uciekać ku rynkowi, to łuna pożaru oświetlała pozycje naszych atakujących oddziałów.

   Moskale cofnęli się z płonących domów, zajęli magistrat i piętrowe domy w rynku a zatarasowawszy bramy, strzelali z okien do oświetlonych pożarem naszych żołnierzy. Kurowski dał rozkaz zdobycia szturmem magistratu, przypuszczony jednak kilkakrotnie atak, za każdym razem został z wielkimi stratami dla naszych przez nieprzyjaciela odparty.
... Z powodu przemęczenia żołnierzy, głodu, braku amunicji ... Topór i Kurowski widząc bezowocność tego pomysłu, nad ranem dali rozkaz opuszczenia miasta ...
   Tak się zakończyła owa nieszczęsna wyprawa na Opatów ...

góra strony

---

2. Ludwik Bukowiecki

   Od bramy cmentarza po prawej, ok. 30 m (blisko ogrodzenia) mogiła ziemna wygrodzona łańcuchem na kamiennych słupkach. W środku kamienny pomnik zwieńczony dużym kamiennym krzyżem.

   Na pomniku wykuty napis:
LUDWIK / BUKOWIECKI / DOKTÓR / ŻYŁ LAT 33 / UMARŁ 15 GRUDNIA 1869 R. / ŻOŁNIERZ POWSTANIA / 1863 ROKU.


Ludwik Bukowiecki (1836 - 1869), syn Walentego i Franciszki z Głogowskich, pochodził z poznańskiego. Urodził się w r. 1836 w Podgaju, ukończył gimnazjum w Trzemesznie. Odbył uniwersyteckie studia medyczne we Wrocławiu i Berlinie. Uzyskał stopień doktora medycyny we Wrocławiu.
   W roku 1863 przystąpił do powstania - pod Wąchockiem w obozie Langiewicza zorganizował i prowadził szpital polowy. Równocześnie, jako szeregowiec, bierze udział w potyczkach pod Wąchockiem i na Świętym Krzyżu, gdzie został ranny.
   Po wyleczeniu ran, występuje dr Bukowiecki jako organizator służby medycznej w korpusie wojsk Langiewicza: organizuje szpital polowy w Goszczy oraz polową aptekę, przydziela lekarzy do poszczególnych oddziałów powstańczych, organizuje walkę z chorobami wenerycznymi.

   Szef sztabu wojsk gen. M. Langiewicza tak opisuje (Notatki osobiste Władysława Bentkowskiego z roku 1863) obozową służbę zdrowia:
... Młodych lekarzy przy pułkach nie brakło; sztabs-lekarzem był dr. Bukowiecki, młody doktór z uniwersytetu wrocławskiego. Materiały apteczne były na furgonie, a nawet świeżo przywiózł był Chrzanowski kompletne aparaty do amputacji i.t.p. ...

   Po wyjeździe Langiewicza, służy pod komendą Czachowskiego, organizuje powstańcze lazarety w rejonie sandomierskim, niesie pomoc rannym powstańcom w szpitalu św. Ducha w Sandomierzu.
   Po upadku powstania nie był ścigany, wg. późniejszych relacji syna, wyleczył jakiegoś wysokiego dostojnika rosyjskiego, który go później chronił.
   W okresie powstania istniało ciche porozumienie i współpraca lekarzy polskich i rosyjskich (nawet wzajemne konsultacje lekarskie przy leczeniu chorych w szpitalach!).
   Po powstaniu dr L. Bukowiecki krótko praktykował w Iłży, a następnie przenosi się do Opatowa, gdzie został naczelnym lekarzem szpitala powiatowego.
   Zmarł na dur plamisty 15 grudnia 1869 r. - w 33. roku życia.
   Był żonaty z Zofią z Konarskich, autorką książek dla młodzieży i działaczką tajnego Towarzystwa Oświaty Ludowej. Mieli jedynego syna, Stanisława, który w niepodległej Polsce był pierwszym ministrem sprawiedliwości.

góra strony

---

3. Jan Czerwiński

   Od cmentarnej bramy wejściowej idziemy aleją nieco w prawo, skos, i po ok. 150 m, po lewej stronie położony jest grobowiec z płyt lastryko.

   Na nagrobku mogiły dwie pionowe płyty lastryko, rozdzielone krzyżem. Na płycie po lewej, jest tablica z napisem:
Ś. P. / JAN CZERWIŃSKI 1840 - 1931 / POWSTANIEC 1863 / TEOFILA ZE ŚWIESTOWSKICH / CZERWIŃSKA 1853 - 1926 / ...

   Nazwisko weterana powstania styczniowego Jana Czerwińskiego znajduje się pod pozycją 324 w Imiennym Wykazie Weteranów Powstań Narodowych 1831, 1848 i 1863 roku opublikowanym w roku 1921 (Dodatek do Dziennika Personalmego Nr 10).



góra strony

---

4. Ilja Klewcow

   Od bramy cmentarza rzymsko-katolickiego w Opatowie aleją w lewo ok. 80 m. Blisko ogrodzenia cmentarnego znajduje się kwatera ziemna wygrodzona żeliwnym płotkiem. Wewnątrz znajduje się kamienny pomnik zwieńczony duża kamienną urną.
   Na ścianie bocznej pomnika tablica z białego marmuru z rosyjskim napisem (w tłumaczeniu):
TU SPOCZYWAJĄ PROCHY / MAJORA JEKATERYNOSŁAWSKIEGO / PUŁKU DRAGONÓW / ILJI FILIPOWICZA / KLEWCOWA / POLEGŁEGO POD JEZIOR- / KIEM 23go kwietnia/5 maja 1863 roku

Mjr Klewcow, posiadający duże doświadczenie w walkach na Kaukazie, został przysłany przez władze carskie dla wprowadzenia nowych form zwalczania powstańczych oddziałów.
   Jego misja nie trwała jednak długo - poległ w dniu 5 maja 1863 r. w starciu w oddziałem D. Czachowskiego pod Sudołem (k/ Ostrowca).
   Rosyjskie władze wojskowe urządziły mu uroczysty pogrzeb na cmentarzu w Opatowie. Niedługo później wystawiono okazały pomnik.

   Pomnik nagrobny mjr. Klewcowa (niedawno odnowiony), który gwałtownie przechylał się, otrzymał wzmocniony fundament i został wyprostowany .

góra strony

---

5. Pomnik Topora - Zwierzdowskiego


   Na opatowskim rynku, na kamiennym schodkowym postumencie przy skwerku, ustawiony jest okazały kamienny obelisk.

   Na pomniku umieszczono płaskorzeźbę sylwetki orła w koronie. Poniżej, już w cokole pomnika, wykuto napis:
MAJOROWI TOPOROWI- / -ZWIERZDOWSKIEMU / STRACONEMU NA RYNKU / w OPATOWIE / i POWSTAŃCOM 1863-4 R. / ZIEMIA OPATOWSKA / 1924 R.

   Przed obeliskiem ułożona ukośnie płyta kamienna z metalową tabliczką:
SYNOWIE ZIEMI OPATOWSKIEJ / POLEGLI NA POLU CHWAŁY / W WOJNIE POLSKO-BOLSZEWICKIEJ / 1920 r.

   Niżej, w płycie kamiennej, wyryto w 2-ch kolumnach 28 nazwisk i imion poległych (mało czytelne):
BEŁCZEWSKI MICHAŁ / ĆWIKŁA STANISŁAW / DROŻDŻYŃSKI WŁADYSŁAW / GRANAT WINCENTY / GRABOWSKI ANTONI / GWÓŹDŹ STANISŁAW / HEBA JÓZEF / HYNEK FELIKS / KASPRZYCKI STANISŁAW / KLEPARDA KAZIMIERZ / KUCHARSKI JAN / ŁUKASIK WINCENTY / RÓŻALSKI WINCENTY / RADOSIŃSKI JAN / PARKA STANISŁAW / PARKA FRANCISZEK / PĘKALSKI STANISŁAW / SOKÓŁ ALFONS / SZCZEKOCKI BRONISŁAW / STEFAŃSKI MARIAN / SKRZYPCZYŃSKI STANISŁAW / TROJANOWSKI BRONISŁAW / WOSZCZYCKI FRANCISZEK / WĄS STEFAN / WITKOWSKI MARIAN / ZARĘBA FILIP / ŻEBROWSKI WŁADYSŁAW / ŻARDECKI JAN


   Dzieje pomnika przedstawione są w przewodniku turystycznym T. Ginalska, A. Osiecki Powiat Opatów.

   Z inicjatywy Jana Słomki, dyrektora Gimnazjum w Opatowie, w roku 1924 został postawiony na rynku pomnik upamiętniający postać mjr. Ludwika Topora - Zwierzdowskiego, dowodzącego powstańczym atakiem na Opatów.
   Widok pomnika w roku 1929 przedstawił H. Mościcki (Pomniki bojowników).
   W roku 1939 hitlerowcy rozkazali wyburzenie pomnika. Udało się jednak burmistrzowi, Stanisławowi Kulakowi, zachować elementy obelisku (zakopano je na placu targowym).
   Po wyzwoleniu, pomnik "nie pasował" na centralne miejsce Opatowa (na rynku postawiono pomnik wdzięczności). Pomnik Topora, zmontowany z ocalałych elementów, ustawiono na skwerku przy narożniku ul. 1 Maja i Sienkiewicza.

   Gdy w roku 1991 zlikwidowano na rynku opatowskim pomnik wdzięczności dla Armii Czerwonej, to fundament tego zlikwidowanego pomnika wykorzystano, gdy z końcem lat dziewięćdziesiątych pomnik Topora powrócił na swe pierwotne miejsce - na rynek (zaś na skwerku obecnie stoi pomnik Witolda Gombrowicza).

   Uroczystości ponownego odsłonięcia pomnika odbyły się 22 lutego 1999 roku - w 135 rocznicę bitwy opatowskiej.


góra strony

---

6. Tablica pamiątkowa

   Na budynku dawnej siedziby urzędu powiatowego (ul. Kilińskiego 4) umieszczona jest tablica:
W DOBIE POWSTANIA STYCZNIOWEGO / W TYM DOMU MIEŚCIŁ SIĘ URZĄD POWIATU / DN. 25.XI.1863 GEN. JÓZEF HAUKE- / BOSAK NA CZELE KAWALERII / ZDOBYŁ OPATÓW / I STĄD ZABRAŁ KASĘ 5000 RB. / W ATAKU BRALI UDZIAŁ / PŁK. ZYGMUNT CHMIELEŃSKI / RTM. S. SOLBACH RTM. W. TURSKI RTM. J. PRĘDOWSKI / ZBOWiD 1985 R .



   Tablica upamiętnia udany atak powstańczy na Opatów w dniu 25 listopada 1863 r, o którym to gen. Bosak złożył raport do Rządu Narodowego:

Raport gen. Bosaka dla RN o okupowaniu Opatowa

27 XI 1863

Do Rządu Narodowego

   Dowiedziawszy się 20 b.m. że Moskwa w znacznych siłach wystąpiła z Radomia i Opatowa w okolicy ku Iłżeckim lasom, gdzie znajdowały się nasze nowoformujące się oddziały, natychmiast z dnia 21 na 23 skoncentrowałem 210 koni około Wierzchowisk, Lipy i Krępy, tak dla dywersji ruchom moskiewskim, jak i dla atakowania nieprzyjacielskiej kawalerii, która znajdowała się około Ostrowca.
   Dnia 24 b.m. otrzymawszy raporta, że Moskwa podciągnęła ku Wierzbnikowi, i gdy nasze piesze oddziały przedwczesnym rozporządzeniem podsunęły się ku Bałtowowi, ja z kawalerią forsownym nocnym marszem stanąłem o 1 po północy w Bodzechowie w celu atakowania Opatowa, w którym według wiadomości znajdowała się 1 kompania piechoty z małą liczbą kozaków i żandarmów.
   Zapewniwszy się o prawdziwości tego doniesienia - dnia 25 b.m. o godz. 5 z rana przybyłem pod Opatów, gdzie dowiedziawszy się, że piechota nieprzyjacielska zajmowała ratusz znajdujący się w środku miasta, wydałem następujące rozporządzenia co do atakowania. Hufiec rtm. Turskiego, przy którym znajdował się płk Chmieliński, miał polecenie objechać miasto z lewej strony i zabrać kasę powiatową. Oddział rtm. Prędowskiego miał rozkaz atakować komendę żandarmów. Trzeci hufiec mjr. Rudowskiego, w jego nieobecności dowodzony przez rtm. Solbacha, w którym się sam znajdowałem, był przeznaczony dla alarmowania miasta z prawej strony. Atak powiódł się zupełnie pomyślnie. Kasa powiatowa w ilości 35 000 zł polskich została zabraną; 5 żandarmów wzięto do niewoli. Oprócz tego przy wejściu do miasta zniesiono pieszą pikietę składającą się z 4 ludzi i konną z 3 kozaków - przy tym zabrano 5 koni i 5 karabinów, pałasze i rewolwery.
   Z naszej strony zabity dzielny ppor. Tyszkiewicz i ranny ppor. Morze.
   Najwięcej odznaczyli się: rtm. Prędowski i czasowo zostający pod jego komendą ppor. Bromirski.
   Rtm. Prędowski dzielnym i szybkim atakiem wykonał trudne dane mu polecenie bez najmniejszej straty. Sam na czele oddziału pierwszy wpadł do koszar żandarmerii i 5 wziął do niewoli. Z szeregowców odznaczył się Wojcicki i 2 wachmistrzów: Strzelbicki i Józef Wysocki.
   Przy tym mam honor zawiadomić, że od czasu powstania, pierwszy raz w tym mieście znajdował się oddział narodowy.

Nacz[elnik] sił zbr[ojnych] woj. krakowskiego] i sand[omierskiego]

Bosak

Szef sztabu i nacz[elnik] sił zbr[ojnych] woj. krak[owskiego]

płk Chmieleński

Adiutant nacz[elnika] sił zbr[ojnych] woj. krakow[skie]go i sandom[ierskie]go

Władysław

Stanisław Solbach (Zollbach), wachmistrz w oddziale Grabowskiego w Mazowieckiem, odznaczył się w bitwie pod Ossą 10.VII.1863 r., potem w listopadzie występuje jako rtm. w oddziale J. Rudowskiego i jako p.o. dcy szwadronu rezerwowego w pułku opoczyńskim II korpusu Bosaka. U Rudowskiego walczy do końca swych dni.
   W "Bitwach i potyczkach 1863 - 1864" Stanisław Zieliński, pod datą 10.3.64 Wąchock podaje zapis zdarzeń pod Wąchockiem, gdzie: ... znajdował się silny oddział jazdy dowodzonej przez rotmistrza Solbacha i garść piechoty Szemiota. Na powstańców napadł znienacka partyzant Medyanow i po dłuższej walce, w której Solbach poległ, rozproszył powstańców. Trzydziestu ujęto, a 60 miało podobno poledz. ...
   W aktach zgonów parafii Wąchock z roku 1864 nie ma wpisu poległych z tej bitwy, jak również brak jest jakiejkolwiek informacji, aby byli pochowani na cmentarzu parafialnym. Brak jest informacji gdzie była mogiła Stanisława Solbacha i innych poległych powstańców.


góra strony

---

7. Obelisk Topora-Zwierzdowskiego

   Za dworcem PKS, na narożniku ul. Mickiewicza, w wygrodzeniu metalowym płotkiem, na betonowym cokole, postawiono narzutowy głaz granitowy z granitową tablicą:
TU ZOSTAŁ POCHOWANY / MJR. LUDWIK TOPÓR / -ZWIERZDOWSKI / DCA. DYW. KRAKOWSKIEJ / STRACONY / 23.II.1864 NA RYNKU / W OPATOWIE / ZBOWID 1982.



Ludwik Zwierzdowski, pseud. Topór (1825 - 1864) podczas służby wojskowej w Wilnie rozpoczął pracę spiskową wśród oficerów.

   Po wybuchu powstania został mianowany naczelnikiem wojennym woj. mohylewskiego. Dokonał głośnego napadu na miasteczko Hory-Horki, ale nie znalazł oparcia w miejscowej ludności. Ścigany, rozpuścił oddział i wyjechał do Paryża.

   Z początkiem roku 1864 powrócił do Królestwa, obejmując funkcję naczelnika dywizji krakowskiej.
   Gdy duża obława wojsk rosyjskich miała unicestwić zgrupowanie powstańcze w lasach cisowskich, wraz z płk. A. Kurowskim, opracował plan napadu na Opatów. Ale realizacja planu zakończyła się klęską dywizji krakowskiej.

   W raporcie A. Kurowskiego dla gen. Bosaka o bitwie opatowskiej (Dokumenty terenowych władz wojskowych powstania styczniowego 1863 - 1864) zawarta jest informacja o bezpośrednim udziale płk. Topora w walce:
... który z karabinem w ręku poszedł na czele jednej kompanii na bagnety i tam głębokie pchnięcie bagnetu otrzymał ...

   Po opatrzeniu rany, płk. Topór schronił się na nocleg w majątku Kosowice. Następnego dnia udawał się polami, w chłopskim przebraniu, na spotkanie do gen. Bosaka (według innej wersji - udawał się do Galicji), został schwytany przez Kozaków i doprowadzony do Opatowa.

   Został rozpoznany i skazany na karę śmierci. Stracony został na opatowskim rynku 23 II 1864 roku, zaś ciało jego rzucono do przydrożnego rowu za miastem.
   Podobno w nocy mieszkańcy Opatowa przenieśli zwłoki Topora do jednego z grobowców na cmentarzu parafialnym (ale przeprowadzone poszukiwania zwłok płk. Topora w roku 1917 nie dały jednak rezultatu).

   W miejscu pierwotnego pochówku Topora, w roku 1982 postawiono obecny obelisk.

góra strony

---

8. Krzyż przy klasztorze bernardynów

   Na terenie zespołu klasztornego bernardynów, obok kościoła, w wygrodzeniu metalowym płotkiem, stoi krzyż z rur metalowych.

   Na krzyżu umieszczono dwie skrzyżowane szable, a na nich, wykonany z pręta stalowego napis:   1863

   W betonowej podstawie krzyża umieszczona tabliczka granitowa z napisem:
TU POCHOWANI / SĄ OFICEROWIE / ZMARLI Z RAN / OTRZYMANYCH / W BITWIE 21. II. 1864 / KAP. ALFONS / POR. MARKSEN / POR. GÓRSKI / POR. B. LAUSZKA / POR L. STARZYŃSKI / PP K. KRYNICKI

Wystrój mogiły - do listopada 2006 r.

Uzupełnienie - 12.XI.2006 r.

   W roku 2006 wykonano nowy wystrój mogiły. W wygrodzeniu stalowym łańcuchem, zamocowanym na czterech metalowych słupkach, znajduje się blok kamienny. Przed nim postawiono wykonany ze stalowych rur krzyż o wysokości 3 m. Na krzyżu zamocowano stalowe elementy: dwie skrzyżowane szable, umieszczone pod cyfrą 1863.
   Poniżej stalowa tabliczka z nieco zmodyfikowanym napisem:
POLEGLI ZA OJCZYZNĘ / TU POCHOWANI SĄ OFICEROWIE / ZMARLI Z RAN OTRZYMANYCH W BITWIE / 21.02.1864 / KAP. ALFONS    POR. B. LAUSZKA / POR. MARKSEM     POR. L. STARZYŃSKI / POR. GÓRSKI    PP. Z. KRYNICKI / CZEŚĆ ICH PAMIĘCI
STAROSTA OPATOWSKI / KAZIMIERZ KOTOWSKI / OPATÓW, 5.11.2006

   W dniu 5 listopada 2006 r. uroczyście poświęcono nowy krzyż. Wszystkie elementy metalowe wykonano ze stali nierdzewnej.

Nowy wystrój mogiły (od listopada 2006 r.)

---

   Dyspozycje, wydane przez płk. Topora-Zwierzdowskiego przed bitwą opatowską (Dokumenty terenowych władz wojskowych powstania styczniowego 1863 - 1864) określały:
... kosynierzy staną w rezerwie w klasztorze i mają dozór nad mostami przyległymi. ...
2. kompanie olkuskiego pułku zajmą klasztor Bernardynów pod czerwonym dachem rezerwą,
... rannych znosić do klasztoru, dla opatrzenia ich przeznacza się ob. doktora Szmidta. ...

   W sporządzonym później raporcie dla gen. Bosaka o bitwie opatowskiej w dniu 22.II.1864, płk. A. Kurowskiego podawał:
... ubytki w szeregach naszych obliczone zostały na 106. Z tych 62 było rannych, którzy wszyscy przez kompanie sanitarne, pełniące swój obowiązek ze wzorową gorliwością i poświęceniem w czasie boju, do klasztoru Bernardynów na ambulansach wyniesieni i tam zaraz na miejscu przez naszych lekarzy opatrzeni byli. Reszta 44 ubyłych ze szeregów nie wiadomo, czy wszyscy zabici, czyli też w tej liczbie byli uciekinierzy. Broni zaś tylko 9 szt. się nie doliczono.

   Postawiony krzyż na powstańczej mogile upamiętnia rannych powstańców znoszonych do polowego lazaretu w klasztorze, którzy tu zmarli i zostali pochowani podczas bitwy opatowskiej.

   W roku 1864, za zaangażowanie się zakonników w powstanie styczniowe, udzielanie powstańcom wsparcia i ochrony, władze carskie dokonały kasaty zakonu Bernardynów w Opatowie.

góra strony

---

9. Mogiła powstańców 1863 r. obok szpitala

   Obok nowego budynku szpitala, w obniżeniu przepływającej niedaleko Opatówki, w kępie drzew, położona jest mogiła powstańców 1863 r..

   Mogiła wygrodzona jest metalowym płotkiem. W środku kwatery stoi wykonany z prętów stalowych krzyż, który na krótszym ramieniu posiada wykonany z pręta stalowego napis:   1863 - 1920 .

   Pod okrawężnikowaniem ziemnej mogiły, na małym cokole położona marmurowa tabliczka z napisem (słabo czytelnym):
POWSTAŃCY / STRACENI / 30.IV.1864 R. / A. BIELSKI - L. 20 / J. GRDEŃ - L. 20 / ST. JAGIEŁO - L. 20 / A. WAŻYCKI - L. 20 / J. WĄSIKIEWICZ - L. 18 / L. WYSZOMIRSKI - / L. 26




Jak podaje Stefan Kotarski (Opatów w latach 1861 - 1864) - do Nieskurzowa w dniu 24 kwietnia 1864 r. przebył 7-osobowy oddział z sandomierskiego szwadronu żandarmerii narodowej w celu dokonania egzekucji. Powiadomieni donosem Tomasza Błaszkiewicza, rosyjscy dragoni schwytali w karczmie w Nieskurzowie jednego z żandarmów - Butrymowicza, który zdradził miejsce pobytu pozostałych powstańców. Po przeprowadzonym postępowaniu przez Wojenną Komisję Śledczą, decyzją naczelnika woj. gen. Bellegarda, cała grupa żandarmów (z wyjątkiem Butrymowicza) została skazana na karę śmierci.

   Na wzgórzu, obok szpitala św. Leona, w dniu 30 kwietnia 1864 r. o godzinie 6 rano na szubienicy zawisło sześciu powstańców:
Alfons Bielski lat 25 ze wsi Konopiska,
Jacek Grdeń lat 20 ze wsi Brzustowa,
Stefan Jagieło lat 20 ze wsi Olszowica,
Józef Wąsikiewicz lat 18 ze wsi Olszowica,
Adam Ważycki lat 20 syn obywatela ze wsi Bardo k/ Rakowa,
Lucjan Wyszomirski lat 26 syn aptekarza z miasta Zawichostu.

   Podczas uroczystości poświęcenia krzyża 25 stycznia 1920 r. ks. kanonik Szymo Pióro mówił:
... Krzyż ten, ilekroć nań spojrzymy, nich nam mówi, że powstańcom, bohaterom polskim, należy się od nas cześć, wdzięczna pamięć i modlitwa do Boga o wieczną dla nich nagrodę ...
(informacja T. Cieszkowskiego [w:] Mimoza. Miesięcznik. Nr 1 marzec, 2002).

   Przeprowadzony ostatnio remont mogiły przyrócił jej widok pierwotny, przedstawiony w Pomnikach bojowników ... prof. H. Mościckiego.

   Z powodu prowadzonych prac budowlanych przy szpitalu w Opatowie - dojście do mogiły jest bardzo utrudnione, teren sąsiadujący jest nadal nieuporządkowany. Prezentowane zdjęcie przedstawia stan z listopada 2009 r.

poprawiono i uzupełniono 7.07.2009 r.

góra strony

---

10. Ks. Franciszek Przybyłowski

   W pobliży Bramy Warszawskiej, przy ul.Kilińskiego (szosa Kielce - Sandomierz) stoi okazały kamienny krzyż z Chrystusem ukrzyżowanym.

   W podstawie tablica z białego marmuru z napisem:
1864 R / W POWSTANIE / ZA OJCZYZNĘ / NA BLISKIM TU MOŚCIE POLEGŁ / Ś. P. / X. FRANCISZEK / PRZYBYŁOWSKI / CZEŚĆ JEGO PAMIĘCI

   Krzyż odgrodzony od chodnika stylową kratą z tarczą herbowa, na tle pik i kos na sztorc. Na tarczy data:    1863

   Krzyż wzniósł w roku 1930 ks. Szymon Pióro. Insygnia z kraty, usunięte przez Niemców podczas okupacji, przywrócił w roku 1980 nauczyciel Cieszkowski.


Ks. Franciszek Przybyłowski (1831 - 1863), wikary w Szydłowcu, następnie profesor Seminarium sandomierskiego, za udział w uroczystościach religijno - patriotycznych w 1861 r. został aresztowany, wywieziony do więzienia w Radomiu i skazany na osiedlenie w Rosji.
   Dzięki staraniom biskupa ks. J. Juszyńskiego uniknął kary i powrócił do Sandomierza. W roku 1862 został przeniesiony na probostwo w Modliborzycach.
   Gdy powstańcy koncentrują się przed atakiem na Opatów, żegna się z matką i wybiera się również do Opatowa ze słowami:
... matuchno! Tam, gdzie będzie się krew serdeczna lała, powinienem i ja tam być (P. Kubicki Bojownicy kapłani).

   Ludomir Grzybowski (Opis powstania polskiego w roku 1863 i 1864) tak opisuje śmierć ks F. Przybyłowskiego:
... We wsi Modliborzyce, przez którąśmy przechodzili, proboszcz tamtejszy, ks. Przybyłowski, młody, wesoły i zagorzały patriota, nie wytrzymał, tylko siadł na konia i z oddziałem pojechał.
   Otóż pod Opatowem, kiedy tej bramy zdobyć nie było można, ksiądz zniecierpliwiony, ujęwszy w rękę krzyż zawołał: "Za mną bracia, w imię Boże zdobędziemy bramę" i ruszył pierwszy, a za nim tyle żołnierzy, ile mogło się pomieścić na moście.
   Wtedy ruscy dali ognia, ksiądz trafiony kilku kulami padł nieżywy. Paru powstańców tak samo. A reszta się cofnęła....

   Według relacji Marceli Fedorowicza, sadownika z Opatowa, który w okresie powstania był jedenastoletnim chłopcem (spisane w r. 1923, podał S. Kotarski Opatów w latach 1861 - 1864) ... Księdza Przybyłowskiego, co to w Modliborzycach do nich dołączył, a koło bramy zginął, pochowali w osobnej trumnie na cmentarzu. ... - pomimo podjętych wysiłków, nie udało się ani odnaleźć mogiły na cmentarzu, ani też uzyskać informacji o losach tej mogiły (a przecież mogiły księży są na cmentarzach otaczane szczególną opieką).

góra strony

---

11. Tablica - upamiętnienie Bitwy Opatowskiej 21.II.1864 r.




   W 150. rocznicę Bitwy Opatowskiej, w dniu 21 lutego 2014 r. przeprowadzona została uroczystość odsłonięcia tablicy upamiętniającej to ważne wydarzenie w historii Opatowa.

   Z udziałem władz samorządowych oraz miejscowej ludności i młodzieży śzkolnej, w pobliżu Bramy Warszawskiej oraz krzyża upamiętniającego miejsce śmierci ks. Franciszka Przybyłowskiego, została odsłonięta płyta zawierająca wykuty herb trójpolowy oraz napis:
W HOŁDZIE BOHATEROM / POWSTANIA STYCZNIOWEGO / W 150 ROCZNICĘ BITWY OPATOWSKIEJ / MIESZKACY / MIASTA I GMINY OPATÓW / Opatów, 21 luty 2014 r.

Wprowadzono w marcu 2014 r.

góra strony

---

12. Krzyż przy drodze do Kielc





   W pobliżu ostatnich zabudowań Opatowa, po lewej stronie drogi prowadzącej do Kielc, postawiony jest na skraju pól uprawnych krzyż wykonany z kształtowników stalowych, wygrodzony niską konstrukcją z rurek stalowych. Na krzyżu zamocowano postać Chrystusa ukrzyżowanego. Krzyż nie posiada żadnej tablicy wyrażającej intencje jego wystawienia.

   Jak podano w ZIEMI OPATOWSKIEJ (Nr 19 z lutego 2003 r.) - krzyż postawiony na polu rodziny Borzęckich upamiętnia miejsce mogiły powstańców poległych w bitwie opatowskiej 21 lutego 1864 roku.

   W przekazach rodziny Borzęckich - krzyż stał na ich polu "od zawsze". Z tym, że wcześniej był to drewniany krzyż, postawiony w polu, nieco dalej od drogi. Gdy drewniany krzyż uległ naturalnemu zniszczeniu, nowy krzyż metalowy wykonał we własnym warsztacie członek rodziny Wacław Piątkiewicz. Krzyż ustawiono na skraju pola ornego, nad przebiegającą obok drogą do Kielc. Rodzina Borzęckich otacza krzyż stałą opieką.

wprowadzono 9.05.2009 r.

---

góra strony