GÓRY (PIŃCZOWSKIE)
W dniu 18 czerwca 1863 r. na terenie wioski Góry oddział płk. Bończy wpadł w zasadzkę przygotowaną przez majora Pleskaczewskiego. Potyczka w Górach została przedstawiona w kilku opisach.
Uczestnikiem walki był rtm. Jan Mazaraki, który opisał później (Pamiętnik i wspomnienia) przebieg potyczki:
... Sądziłem, że już moja ostatnia godzina wybiła; broniłem się okropnie, ciąłem wokoło siebie tak, że z ich pik trzaski odlatywały ...
Uciekam do swoich, którzy wraz z ułanami na wzgórku stali, widzę przed sobą leżącego Węgra z dragonów naszych (Aleksander Szumodi), którego kozak piką w piersi kłuje. Wstrzymałem konia, wstanę w strzemionach, by ciąć, wznoszę rękę fo góry, wtem czuję, że się ze mną coś dzieje: ręka mi opadła, cugle wypadły, słabo mi, czuję, że spadam z konia, i tracę przytomność - kulą dostałem w lewy bok! ....
Ojciec rtm. Jana Mazarakiego, mieszkający w nieodległej Przecławce, aktywnie działał w organizacji narodowej. Na wieść o potyczce natychmiast znalazł się na polu bitwy:
Naprzód znalazł mój ojciec leżącego w kałuży krwi wachmistrza Kickiego, który był tak porąbany ... żył jeszcze ... i nawet się wyleczył ...
Dalej znalazł Bończę, żyjącego jeszcze; był przeszyty przez piersi dwiema kulami, Natychmiast skoczył do dworu, przyprowadził czterech ludzi ... zanieśli nieszczęśliwego rycerza do chaty leśnego, a potem do dworu ... gdzie skończył drugiego dnia waleczny ten oficer i patriota. ...
Gdy w roku 1928 Referat Grobów Wojennych Urzędu Wojewódzkiego w Kielcach prowadził poszukiwania pamiątek po powstaniach, w miejscowości Góry sporządzono taką relację:
... Mieszkaniec wsi Góry gm. Góry pow. Pińczów Kiesielewski, starzec osiemdziesięciopięcio letni zeznał, że w czasie powstania 1863 r. w Górach była potyczka Moskali z oddziałem powstańców pod dowództwem Bończy. Powstańcy obwarowali się w cegielni, a moskale ukryci w parku dworskim ostrzeliwali nieliczny oddział powstańczy. Podczas tej utarczki poległo 3 (trzech) powstańców, których pochowano na cmentarzu parafjalnym w Górach.
Starzec ów opowiadał dalej, że widział krew wyciekającą z trumny zbitej naprędce z desek, w której leżały zwłoki poległych, ustawionej przed kaplicą cmentarną.
(zbiory Muzeum Narodowego w Kielcach, sygn. H/2380)
Istnieje też zapis w pamiętnikach Stefana Wielowieyskiego z Lubczy:
Krótki opis potyczki oddziału powstańców z 1863 r. pod dowództwem Bończy w Górach gm. Góry pow. Pińczów.
W bitwie pod Górami miał Bończa przeszło 100 koni. Z ganku Lubeckiego było widać jak się Kozacy gonili z powstańcami koło folwarku Węchadłowskiego i łapali konie poległych - do Lubczy przywieźli przeszło 15 rannych powstańców, przewaznie ranionych w plecy pałaszami, których Dr. Zawrański opatrywał i plecy zszywał igłą, a oni siedzieli okrakiem na krzesłach i tylko zęby zaciskali paląc papierosy. Rannego Bończę ukryły dziewczyny dworskie w słomie czy grochowiskach w stodołach Górskich, gdzie go jeszcze szukając kłuli bagnetami - w nocy go w ciężkim stanie przewieźli do Lubczy, a że dali znać, że idą Kozaki, wręcz go ojciec mój odesłał do gajówki Przeworskiej na granicy Stępockiego lasu, gdzie w nocy umarł. Rannych powstańców przewieźli zaraz w nocy do Zaryszyna, żeby ich Moskale tu nie dobili.
(zbiory Muzeum Narodowego w Kielcach, sygn. H/2380)
1. Mogiła powstańców 1863 r.
Na cmentarzu parafialnym, niedaleko kaplicy, okrawężnikowana, skromna mogiła ziemna. Na grobie stoi zniszczony niski krzyż drewniany (wysok. 1,2 m). Na krzyżu jest wycięty (obecnie mało czytelny) napis:
POLEGŁYM ZA OJCZYZNĘ / 1863
Mogiła powstańców 1863 r. w Górach - stan w r. 1929 oraz z 2007 r.
Grób ten jest miejscem pochówku 3-ch powstańców z oddziału Bończy poległych w potyczce w dniu 18.VI.1863 r. w Górach.
Wspominał później J. N. Mazaraki (Pamiętnik i wspomnienia ), który był uczestnikiem bitwy: ... widzą moich dragonów goniących kozaków, którzy do dworu uciekali, wtem ze stodoły sypnął się na nich rotowy ogień piechoty, od którego kilku ich spadło z koni - nasi cofają się nazad, a za nimi gonią znów kozacy ... słyszę, jak Bończa komenderuje: Pierwszy szwadron za mną - marsz, marsz! ...
Walczyliśmy pięknie, jak na polskie dzieci przystało, nie bacząc na to, że druga rota sypie na nas od stodoły nie ustającym ani na chwilę ogniem, nadto spomiędzy budynków dworskich wyskoczyli kozacy i z wielkim ogłuszającym wrzaskiem wpadli na nas ...
Zginęli wówczas: Majewski lat 26, Stanowski lat 35 oraz Węgier rtm. Aleksander Szumodi (Sandor Somogyi), który wcześniej służył w huzarach węgierskich w stopniu oficera.
W Księdze Zgonów parafii Góry zapisano (akta zgonu Nr 14, 15 i 18) śmierć trzech ofiar potyczki. Dla węgierskiego oficera, walczącego w powstańczych szeregach, ks. Melchior Rozwadowski zapisał:
... w Górach w polu za folwarkiem dworskim w wojnie zabity został Węgier,
nazwisko jako stanu i pochodzenia nie są wiadome, lat blisko czterdzieści liczący ...
W zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie zachowała się klepsydra z informacją
o śmierci Bohdana Bończy i Szandora Szumodi:
† / Za dusze s. p. / BOHDANA BOŃCZY / i / SZANDORA SZUMODY /
poległych w dniu 18 Czerwca 1863 r. w bitwie pod Górami, / odbędzie się / ŻAŁOBNE NABOŻEŃSTWO / w dniu 14 Lipca to jest w Piątek w kościele XX Pijarów o godzinie 10 z rana, na które Rodaków i Pobożną /
Publiczność zaprasza się
Z zachowanych dokumentów Dyrekcji Robót Publicznych w Kielcach wynika,
że po interwencji Min. Robót Publicznych (21 IX 1928 r.) - zbiorowa mogiła powstańców 1863 roku
w Górach została odtworzona, nadsypano ziemię, postawiono krzyż dębowy nowy 3 m. wys. z wyrzeźbionym napisem. Fotografia mogiły została przedstawiona w roku 1929 w Pomnikach bojowników H. Mościckiego.
Uzupełnienie z dn. 19.02.2007 r.
Z inicjatywy Janusza Głombińskiego z Pawłowic, pasjonata dziejów ojczystych i uczestnika rekonstrukcji historycznych bitew (występuje wraz z armatą !), dzięki życzliwym wsparciu Urzędu Gminy Michałów oraz pomocy finansowej Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, w m-cu październiku 2006 r. został wykonany nowy wystrój mogiły powstańczej.
Na katakumbie z płyt granitowych postawiono granitowy krzyż oraz tablicę z czarnego granitu, na której wykuty został napis:
POLEGŁYM / ZA OJCZYZNE / 1863
Mogiła powstańców 1863 r. na cmentarzu w Górach - stan z grudnia 2007 r.
góra strony
2. Jan Koenig
Na cmentarzu parafialnym, przy głównej alejce prowadzącej od kaplicy w kier. zach., za żeliwnym ogrodzeniem, położona płyta kamienna z mało czytelnym napisem:
D. O. M. / JAN KOENIG / RZĄDCA DÓBR GÓRY / UR. 24 CZERWCA 1803 R. / ZM. 11 WRZEŚNIA 1864 R. / PROSI O POBOŻNE / WESTCHNIENIE.
Jan Józef Koenig, pochodzący z Olkuskiego, w dn. 17 marca 1839 podpisał umowę z Anielą Dembińską z Gór, i został wieloletnim rządcą jej majątków w Jurkowie, Młodzawach, Kopernii i w Górach. Pełni też obowiązki zastępcy wójta gminy (AP Kielce, zesp. 290, sygn.13).
Jak podaje W. Śliwowska (Zesłańcy polscy ...) w roku 1846, gdy rozesłał ulotki do okolicznych wsi i kazał włościanom zbroić się - został aresztowany, więziony w warszawskiej Cytadeli i w Modlinie. Skazano go na 18 lat ciężkich robót w kopalniach syberyjskich. Na mocy manifestu koronacyjnego z 1856, powrócił do kraju w roku 1857.
W okresie powstania styczniowego kierował miejscową konspiracyjną organizacją cywilną.
góra strony
3. Krzyż w Bujnówce
Bezpośrednio przy szosie prowadzącej z Gór do Przecławki i Wolicy, w przysiółku Bujnówka, na kamiennym cokole postawiony jest żelazny krzyż.
Krzyż został postawiony w miejscu, gdzie w czasie potyczki oddziału Bończy 18.VI.1863 r. ponoć została ranna sanitariuszka, udzielająca pomocy powstańcom.
Była nią Teofila Waligórska, żona Feliksa Waligórskiego, dzierżawcy majątku Góry. Gdy jej mąż został aresztowany i zesłany na Sybir, zamieszkała u swojej siostry w pobliskiej Przecławce, pochowana później na cmentarzu w Wolicy (zob. hasło Wolica).
Żywe są nadal miejscowe przypowieści, jak to przy świetle księżyca słychać przy krzyżu na Bujnówce płacz i szlochanie rannej sanitariuszki.
Przydrożny krzyż w Bujnówce
Uzupełnienie z dn. 27.XII.2007 r.
W roku 2007, z inicjatywy i nakładem dr Marii Mazaraki, dotychczas bezimienny krzyż w Bujnówce, został odremontowany.
Na podstawę krzyża wprowadzono granitową tablicę, na której podano intencje postawienia krzyża:
Rannym i zabitym / 18.VI.1863 r. / w bitwie pod Górami
Przydrożny krzyż w Bujnówce - stan w XII.2007 r.
Przydrożny krzyż w Bujnówce - stan: IX.2012 r.
góra strony
ostatnia aktualizacja:
4-01-2015 , 09:47
|
|
