W 145 rocznicę stoczonej bitwy powstańców gen. Józefa Hauke Bosaka z przeważającymi wojskami rosyjskimi, z inicjatywy mieszkańców Jeziorka, przy wparciu władz samorządowych Gminy Nowa Słupia, Powiatu Kieleckiego i Sejmiku Województwa Świętokrzyskiego, w uroczystościach w dniu 26 października 2008 roku, nastąpiło godne upamiętnienie zdarzeń powstania narodowego 1863 roku.


1. Pomnik powstańców 1863 r.

Obelisk upamiętniający powstańców walczących pod Jeziorkiem

   Przed budynkiem Szkoły Podstawowej w Jeziorku został wykonany obelisk z czerwonego piaskowca. Na czarnej tablicy granitowej, pod wyrytą tarczą herbową z wizerunkiem orła w koronie, umieszczono napis:
W HOŁDZIE / POWSTAŃCOM STYCZNIOWYM / POLEGŁYM 29.10.1863 R. / W BITWIE POD JEZIORKIEM / SPOŁECZEŃSTWO

   Dnia 29 października 1863 r. na polach Jeziorka i Dębna, poprzez teren Grabkowa, Świętomarzy, Tarczka, aż po Sieradowice, rozegrała się bitwa powstańczych oddziałów gen. Józefa Hauke Bosaka, z kolumną wojsk rosyjskich gen. Ksawerego Czengery.

   Siły rosyjskie, składające się z 6-ciu rot piechoty, 2-ch szwadronów dragonów, 50 kozaków oraz 2 dział, liczyły łącznie ok. 1200 piechoty i 400 konnych.

    Zatakowane powstańcze wojsko liczyło raptem ok. 400 żołnierzy: 300 piechurów oddziału mjr. Karola Kality Rębajły, których, w zastępstwie za chorego dowódcę, prowadził w bitwie kpt. Piotr Lewandowski; blisko 100 osobowy szwadron kawalerii pod dowództwem mjr. Mieczysława Szameita oraz 20-osobowy oddział strzelców konnych - powstańczej żandarmerii Władysława Nowackiego - Junoszy. Pomimo bohaterskiej postawy powstańców, wynik tego starcia zbrojnego był przesądzony.

   Wójt gminy Bodzentyn w raporcie w dniu 30.X.1863 r. zapisał:
Bodzentyn 18(30).10. 1863

Donosi o bójce stoczonej w dniu 17/29 października rb. na terytorium gminy Bodzentyn.

   W dniu wczorajszym z rana wojska cesarsko - rosyjskie pod dowództwem JW. Generała - majora Czengery - napotkawszy oddział powstańczy rozpoczęli bój na polach gminy Dębno i przechodząc przez terytorium gminy Tarczek ostatecznie zakończony został na terytorium gminy mej administracji powierzonej to jest w wsi Sieradowicach ... o czym WPanu mam zaszczyt donieść ... - ubici i ranni z rozkazu JW. Generała zwiezieni zostali z wsi Sieradowic do miasta Bodzentyna, skąd burmistrz stosownie do wydanych zarządzeń doniósł właściwemu sądowi i posłał po członków do spisania aktu zejścia. Ilu zaś zostało zabitych, ilu rannych i ilu wziętych do niewoli wójtowi gminy wiadomym nie jest. ...

   W wyniku aktualnie przeprowadzonych badań można przyjąć, że pod Jeziorkiem zginęło lub zmarło z ran 24 powstańców, którzy zostali pochowani na cmentarzach Dębna, Tarczka, Świętomarzy i Bodzentyna. Ok. 50 rannych zwieziono do lazaretu w Bodzentynie i szpitala w Kielcach. Do rosyjskiej niewoli dostało się 136 powstańców, z których zesłano 125. Na raporcie gen. Bosaka skierowanym do Rządu Narodowego widnieje odręczny dopisek: Klęska pod Jeziorkiem.

   Uczestnik bitwy pod Jeziorkiem - Kornel Zielonka z oddziału piechoty Kality - Rębajły we Wspomnieniach z powstania 1863 roku ... tak opisywał swoje przeżycia z tej walki:

   Kawalerya nasza po krótkim pościgu, poczęstowawszy na drogę niejednego dragona - powróciła do nas. Widzę konie luzem bez jeźdźców rozbiegłe ... Dowódca naszej kawaleryi (Mieczysław?) Szamejt, jeden z dzielniejszych oficerów armii austryackiej, zorganizował w Galicyi ten oddział. ...
... tam z pagórka paszcze armatnie zieją ogniem - padają kule i granaty. Tu granat ryje ziemię i z hukiem eksploduje - drugi niedaleko odemnie rozszarpał towarzysza, a odłamki jego przeleciały mi nad głową. Można zauważyć, że cały ogień artyleryi skierowany jest głównie na naszą konnicę ...
   ... Nasz oddział przedstawiał małą wysepkę, na którą gęsty ogień ze wszystkich stron skierowano, aby znieść nas do szczętu ... gdzie spojrzeć - tu zabity - tam ranny! Huk armat nie ustępuje, a z nim kule i granaty padają. Świst i furczenie kul karabinowych coraz gęstszy. Rannych i zabitych przybywa. ...
   Przechodzimy przez potok - a gdy w czwartą dobę znajduję się w dolegliwościach z pochodu, głodu, pragnienia, niewywczasu - takie znużenie i bezsilność owładnęły mną, że na przeciwny dość stromy brzeg tego potoku pomimo całego wysiłku wdrapać się nie mogę ... Musiałem się przeto cofnąć pod przeciwny brzeg i z rezygnacyą oczekuję końca swego. ...
... słyszę wrzawę coraz bliżej dochodzących Moskali, już są niedaleko, jeszcze kilka kroków, a ujrzą mnie ...

Kornel Zielonka wyruszył do powstania z Galicji, wraz z trzema braćmi. Pojmany w bitwie pod Jeziorkiem, przemierza typowy szlak polskich zesłańców: poprzez więzienia w Kielcach i Radomiu oraz warszawską Cytadelę, a następnie wyrokiem sądu wojennego w Pskowie został skazany na osiedlenie na Syberii w gubernii irkuckiej. Na mocy manifestu carskiego, jako poddany austriacki, został uwolniony z zesłania i w roku 1869 powrócił do Galicji. W roku 1913, we Lwowie, opublikował Wspomnienia z powstania 1863 roku i z życia na wygnaniu na Syberyi.


Mieczysław Szameit (ok.1832 - 1863), dowódca szwadronu przybocznego gen. Bosaka. Jako 16 - letni chłopak uczestniczył w powstaniu węgierskim (1849). Został ujęty do niewoli i wcielony do wojska austriackiego. Walczył w wojnie włoskiej (1859), gdzie uzyskał stopień oficera kawalerii. Do postania narodowego przystąpił biorąc udział w nieudanej wyprawie płk. A. Taniewskiego - Tetery, w wyniku której był uwięziony przez Austriaków. Uwolniony, z wydatną pomocą Kality - Rębajły, ponownie wyrusza na pole walki.
   Mianowany przez gen. Hauke - Bosaka majorem sformował oddział jazdy w okolicach Tarnowa, który został doskonale wyposażony, głównie dzięki wydatnej pomocy jego ojca Maksymiliana, dzierżawcy dóbr Niedomice w bocheńskiem. Oddział osiągnął liczbę 100 konnych. Byli to kawalerzyści wywodzący się z wojska austriackiego ( w tym około 20 Węgrów) i pruskiego. Dzięki temu w szwadronie utrzymywał się wzorowy porządek i dyscyplina. Oddział posiadał dobre konie, doskonałe uzbrojenie ( szable, pistolety, rewolwery i karabinki kawaleryjskie) oraz jednolite uniformy. Kawalerzyści tworzyli eskortę generała Bosaka. Podczas bitwy pod Jeziorkiem dowódca oddziału - Mieczysław Szameit otrzymał śmiertelną ranę.


   Monograficzny opis bitwy, oparty o bogate materiały źródłowe, opracował Jan Kulpiński - Bitwa pod Jeziorkiem (29.10.1863). Praca została opublikowana w wydaniu specjalnym "Kroniki Świętokrzyskiej" nr 5 / 2008, pisma wydawanego przez samorząd Gminy Nowa Słupia.

góra strony

---

2. Krzyż Powstańców 1863 r.

Krzyż upamiętniający miejsce bitwy pod Jeziorkiem

   Od krzyżówki dróg w Jeziorku kierujemy się szosą w kierunku Dębna (na zach.). Po ok. 600 m. odchodzi w kierunku płn. (w prawo) polna droga (obecnie o nawierzchni szutrowej), przy której został postawiony nowy krzyż dębowy. W dolnej części pionowej belki krzyża wyryto datę     2008 R
oraz umieszczono tabliczkę z napisem:
POLEGLI TU / POWSTAŃCY STYCZNIOWI / PROSZĄ O MODLITWĘ / JEZIORKO 1863 - 2008

   Wg. ustnych przekazów mieszkańców - krzyż ustawiony na skraju Jeziorka, miał upamiętniać miejsce, gdzie nastąpiło pierwsze starcie powstańców z wojskiem rosyjskim podczas bitwy pod Jeziorkiem. Możliwe, że właśnie tutaj poległ mjr. Szameit lub zostali śmiertlenie ranni: Ludwik Chico z Francji, Władysław Stadnicki z Galicji czy też Ślusarski z Chmielnika, których akty zgonu sporządził ks. Euzebiusz Pinakiewicz w kościele parafialnym w Dębnie.

   Jeszcze niedawno upadający ze starości, bezimienny krzyż, którego zdjęcie jest prezentowane, miał świadczyć o zdarzeniach roku 1863. Dzięki inicjatywie i wysiłkowi mieszkańców Jeziorka, został wykonany nowy krzyż, w godnym wystroju sąsiadującego otoczenia.

góra strony

---

Uroczystości w Jeziorku w dniu 26.X.2008 r.

   Wspólnym wysiłkiem Gminy Nowa Słupia, z wójtem Wiesławem Gałką, Gminnego Ośrodka Kultury w Rudkach, Szkoły Podstawowej w Jeziorku, radnych i sołtysów Jeziorka i Dębna oraz licznej grupy mieszkańców Jeziorka, w niedzielę 26 października 2008 r. przeprowadzono uroczyste obchody 145 rocznicy bitwy pod Jeziorkiem.

   Program uroczystości
- otwarcie i powitanie uczestników oraz gości zaproszonych
- polowa Msza Święta
- odsłonięcie i poświęcenie obelisku
- przemarsz zgromadzonych pod Krzyż Powstańców 1863 r.
- poświęcenie Krzyża Powstańców 1863 r.
- Apel Poległych i salwa honorowa
- okolicznościowe przemówienia
- przemarsz powrotny do Szkoły
- występ dzieci ze Szkoły Podstawowej w Jeziorku
- otwarcie okolicznościowej wystawy i prelekcja Jana Kulpińskiego
- gorący posiłek w sali szkolnej

   Przy bardzo licznym udziale mieszkańców Jeziorka, przy sprzyjającej słonecznej pogodzie, został w pełni zrealizowany program uroczystości. Mszę świętą odprawił ks. prof. Adam Kończak z Sandomierza, z udziałem ks. Stanisława Zapały, proboszcza Dębna oraz ks. Stanisława Prokuskiego, proboszcza Nowej Słupii. Oprawę uroczystości zapewniła kompania honorowa z Sandomierza oraz orkiestra garnizonowa wojsk lądowych z Lublina.

   Jan Kulpiński, historyk wywodzący się z Jeziorka, opracował monografię bitwy pod Jeziorkiem, przygotował materiały na okolicznościową wystawę oraz wygłosił prelekcje dla uczniów wszystkich szkół na terenie Gminy Nowa Słupia. W wydaniu specjalnym "Kroniki Świętokrzyskiej" nr 5 / 2008, pisma samorządu Gminy Nowa Słupia, została opublikowana praca J. Kulpińskiego - Bitwa pod Jeziorkiem (29.10.1863).

   Ogromnym nakładem społecznej pracy, nieomal wzorcowo przygotowano i przeprowadzono patriotyczną uroczystość, która z pewnością głęboko zapadnie w pamięci mieszkańców. Wszystkim inicjatorom, wykonawcom i organizatorom uroczystości należą się serdeczne słowa uznania i podziękowania.

---

Migawki z uroczystości w Jeziorku
niedziela 26 października 2008 r.