IMBRAMOWICE

1. Mogiła powstańców 1863 r.

   Na starym cmentarzu (przy wyjeździe z Imbramowic do Glanowa) znajduje się zbiorowa mogiła powstańców 1863 r. Dojście od bramy cmentarnej - na wprost, aż pod mur ogradzający teren cmentarza.

   Mogiła ziemna z dużym drewnianym krzyżem, wygrodzona jest niskim murkiem z płyt z czerwonego piaskowca, na którym na metalowych rurkach zamocowano łańcuch. Wewnątrz, na postumencie z płyt z czerwonego piaskowca, postawiono nieobrobiony blok granitowy zwieńczony małym metalowym krzyżem.

   Do podstawy bloku granitowego przymurowano płytę stalową zawierajacą mało czytelny napis:
PAMIĘCI / 42 NIEZNANYCH POLAKÓW / POWSTAŃCÓW POLEGŁYCH / W DNIU 15 SIERPNIA 1863 / W WALCE Z CARATEM // W 100 ROCZNICĘ POWSTANIA / STYCZNIOWEGO / SPOŁECZEŃSTWO

Mogiła powstańców 63 r. w Imbramowicach - zdjęcie z 1929 r. i widok obecnej tablicy.

   Zachowały się dokumenty potwierdzające, że w okresie miedzywojennym Dyr. Robót Publicznych w Kielcach sprawowała opiekę nad zbiorowa mogiłą powstańców w Imbramowicach, oraz nad mogiłą L. Rutkowskiego (poz. 2 w prezentowanym opisie). Wg. pisma 716/G.W. z 28 V 1925 r. Min. Robót Publicznych, w mogile mieli być pochowani: Walenty Łysakowski l. 21 z Krakowa, Józef Czajkowski l. 22 z Krakowa, Wiktoryn Czajkowski l. 24 z Krakowa, Kisiela z Miechowa oraz 37 nieznanych (AP Kielce, zesp.100/I).
   Fotografia mogiły zbiorowej w Imbramowicach została w r. 1929 przedstawiona w albumie Pomniki bojowników ... pod red. H. Mościckiego.

   W mogile tej zostali pochowani powstańcy polegli w boju na terenie Imbramowic oraz Glanowa (zob. hasło: GLANÓW)

   Dnia 15 sierpnia 1863 r. przybyły z Galicji 300-osobowy oddział hr. Krukowieckiego, dowodzony przez Edwarda i Gustawa Habichów stoczył na wzgórzach nad Imbramowicami walkę z kolumną wojsk moskiewskich ks. Szachowskoja. Po 3-godzinnym boju płk. Gustaw Habich przedarł się z częścią oddziału w rejon Lelowa i połączył z oddziałem Chmieleńskiego . Zaś jego brat - płk. Edward Habich poprowadził pozostałych powstańców w lasy obok Pieskowej Skały, przebijając się pomiędzy Zagórową i Zadrożem i powrócił do Krakowa. Po obu stronach walczących straty były znaczne.

   Dla 41 powstańców poległych w walkach pod Imbramowicami i przy obronie dworu w Glanowie ks. Ignacy Włódzikowski sporządził jeden zbiorowy akt zgonu nr. 20 / 1863. Dodatkowo tylko był wyodrębniony akt zgonu nr. 18/1863 dla Teresy z Szurmów Pawlikowej, która zginęła podczas wyprowadzania kobiet i dzieci z płonącego dworu w Glanowie oraz akt nr. 19/1863 sporządzony dla Leona Rutkowskiego, który jest przedstawiony w dalszej części.

   Tylko trzem poległym powstańcom przypisano nazwiska: ślusarz Józef Czajkowski z Krakowa, Walenty Łysakowski z Krakowa oraz Kisiel z okolic Miechowa. Pozostali byli nieznani (lub ich nazwisk nie ujawniono w obawie przed represjami dla pozostawionych rodzin). Poniżej zaprezentowano fragmenty tegoż aktu zgonu.

Na ostatnim fragmencie Aktu Zgonu, w poz. 33 jest zapis "zupełnie spalony" - co tylko potwierdza relacje uczestnika tych zdarzeń - Konstantego Novaka, o czym pisał jego wnuk Zygmunt:
... z opowiadań mego dziadka Konstantego wiem ... że jeden, który kazał się zamknąć w stajence trzody - dziewczynie, spalił się tak, że w nawozie zostały tylko dłonie z resztkami rękawów munduru akademika z Warszawy ...

W tych wspomnieniach rodzinnych Rutkowskich - Novaków wspomnina się również ... o pięknej roli Klasztoru, który narażając się na doraźne niebezpieczeństwo i srogie później represje, z prawdziwym bohaterstwem ocalił życie wielu powstańcom. Ranni leżeli pokotem w Kościele ...

góra strony

2. Leon Bończa Rutkowski   i   Stanisław Novak

   Od bramy cmentarnej nieco w lewo skos i w wygrodzeniu żeliwnym płotkiem, znajduje się ziemna mogiła z kamiennym okrągłym słupem zwieńczonym krzyżem.

   U podstawy kolumny położona granitowa płyta nagrobna. W płycie wykuto napisy w utworzonych 4-ch kwaterach:
kwatera 1 - 2:
Ś. P. / LEON BOŃCZA RUTKOWSKI / POR. 18 P.P. LINIOWEJ / ODZN. KRZYŻEM VIRTUTI MILITARI / W POWSTANIU 1863 POLEGŁ / W OBRONIE GLANOWA / 15 VIII 1863 //
kwatera 3:
† / Ś. P. / STANISŁAW NOVAK / OCHOTNIK 5 P. UŁANÓW / W POWSTANIU 1831 / † 1867 w PIESKOWEJ SKALE //
kwatera 4:
† / Ś. P. / JÓZEFA / z FILIPOWSKICH / RUTKOWSKA / † 1880 w GLANOWIE

Płyta nagrobna na mogile Leona Rutkowskiego i Stanisława Novaka.

W mogile spoczywa Leon Rutkowski, poległy 15 sierpnia 1863 roku podczas bohaterskiej obrony dworu w Glanowie oraz jego towarzysz walk z 1831 r. a również uczestnik powstania 1863 r. - Stanisław Novak.

Dla Leona h. Bończa Rutkowskiego, poległego podczas obrony dworu w Glanowie (zob. hasło - GLANÓW), ksiądz sporządził prezentowany tu akt zgonu nr. 19 / 1863:

góra strony

Rutkowscy herbu Bończa wywodzili się ze szlacheckiej rodziny z rejonu Słomnik, gdzie przed rokiem 1830 posiadali majątek dworski we wsi Wilków (obecnie: gmina Kocmyrzów - Luborzyca, pow. Krakowski). Walenty Rutkowski z żona Marianną z Wolnickich, mieli czterech synów: Leon służył w Wojsku Polskim, dwóch gospodarzyło: Leopold i Józef, najmłodszy Maksymilian jeszcze się uczył. Gdy nadszedł czas powstania listopadowego wszyscy wzięli w nim udział. Jak później spisał ich potomek Zygmunt Novak:
... Rutkowscy poszli wszyscy do powstania w 31 r. i przypłacili to ruiną i utratą rodzinnego Wilkowa w Miechowskiem - wskutek czego musieli pójść na liche dzierżawy ...

Józef Rutkowski
po upadku powstania listopadowego przeszedł granicę i pozostał już na emigracji.

Leopold Rutkowski
w czasie walk w powstaniu listopadowym był ranny w nogi. Został inwalidą, poruszał się tylko o kulach. Z powstania listopadowego, razem z bratem Leonem, powrócił do Wilkowa. Majątek rodzinny był już tak zniszczony, że pozostało go tylko sprzedać i pobrać dzierżawy. Z pomocą krewnej - Ewy Stobieckiej, która była przełożoną klasztoru w Imbramowicach, Leopold otrzymał dzierżawę w Kieleckiem.

Leon h. Bończa Rutkowski ( ? - 15 VIII 1863)
w roku 1830 był Wojsku Polskim starszym sierżantem w pułku grenadierów. W okresie powstania listopadowego dosłużył się stopnia porucznika w 13 pułku piechoty liniowej; wsławił się walecznością 25.II.1831 w bitwie pod Grochowem, za co był odznaczony Złotym Krzyżem Virtuti Militari. Ranny przebywał w szpitalu w Modlinie.
   Po leczeniu został zwolniony z wojska i powrócił w rodzinne strony miechowskie. Gdy zastał zniszczony majątek rodzinny, z pomocą przełożonej klasztoru w Imbramowicach, objął dzierżawę Braciejówki w pow. Olkuskim. Około r. 1859 zostaje dzierżawcą majątku Glanów, który wcześniej prowadził jego bliski przyjaciel z okresu walk w powstaniu listopadowym - Stanisław Novak, który wówczas został zarządcą majątku Pieskowa Skała.
   W związku małżeńskim z Józefa z Filipowskich miał Leon dwójkę dzieci: syn Teofil oraz córka Maria. Towarzysze walk 1831 r. postanowili swą przyjaźń dodatkowo związać małżeństwem dzieci: Maria Rutkowska wyszła za Konstantego Novaka (usynowiony bratanek Stanisława Novaka). Dodatkowo przyrzekli sobie, że spoczną we wspólnej mogile.
   Gdy wybuchło powstanie styczniowe Rutkowscy włączyli się do tej walki.
Mieczysław Novak, wnuk Leona, pisał później o swym dziadku:
... Będąc już w wieku podeszłym nie brał czynnego udziału w powstaniu, tylko jego syn Teofil i siostrzeniec Filipowski Bronisław służyli sprawie pod Langiewiczem ...

   Do czynnego udziału w walce Leon Rutkowski został niejako przymuszony sytuacją wytworzoną przez A. Krukowieckiego. Jako doświadczony wojskowy miał świadomość, że prowadzenie walki w oparciu o dwór, nie jest dobrym rozwiązaniem. Ale, gdy już doszło do otoczenia powstańców i podpalenia zabudowań dworskich przez wojsko rosyjskie, włączył się do walki. A posiadając odpowiednie umiejętności i doświadczenie z walk, praktycznie przejął dowodzenie obroną dworu. Po heroicznym 4-godzinnym boju powstańcy wytrzymali napór wroga. Gdy Rosjanie już odstąpili od oblężenia dworu, Leon Rutkowski wyszedł, aby zaczerpnąć powietrza. I wówczas został śmiertelnie postrzelony przez zapóźnionych żołnierzy rosyjskich, w kilka godzin później zmarł.
   Został pochowany na cmentarzu parafialnym w Imbramowicach. Dawny wyglad mogiły Leona Rutkowskiego przedstawił w 1929 r. H. Mościcki w Pomnikach bojowników .

Maksymilian Rutkowski "kaukazczyk"
był najmłodszym bratem Leona. Za udział w powstaniu węgierskim i rewolucji 1848 r. został uwięziony przez Austriaków w Kufszteinie, następnie wydany Rosjanom, jako carski poddany. Ci wzięli go w sołdaty, do najgorszej służby - do walk przeciwko powstaniu na Kaukazie.
    I pomimo tego, że do powstańców nie oddał ani jednego celnego strzalu, los był dlań łaskawy, uzyskał nawet wojskowe awanse. Powrócił do kraju w randze emerytowanego kapitana.
   W rejonie Ojcowa wziął w dzierżawę Wielka Wieś. Majątek przylegał bezpośrednio do granicy kordonu granicznego, a posiadany status carskiego oficera ułatwiał pełnienie funkcji dostawcy broni i amunicji dla powstańczych oddziałów w Ojcowie. Kolejne transporty przewoził pod zbożem lub słomą.
   Żonaty z Kazimierą z Leńczowskich, był ojcem wybitnego chirurga - profesora UJ, Maksymiliana Kazimierza Rutkowskiego (26.VII.1867 - 15.XI.1947).

Teofil Rutkowski syn Leona. W przekazach rodzinnych spisanych przez Mieczysława Novaka ... syn Teofil i siostrzeniec Filipowski Bronisław służyli sprawie pod Langiewiczem ... Teofil był w powstańczej żandarmerii.
   W zapisach rodzinnych zachowała się m.in. opowieść, jak to Teofil, za którymś kolejnym przejazdem do Krakowa, był goniony przez Kozaków, a gdy dalsza droga do Szyc była zamknięta szlabanem, to koniem przeskoczył zaporę, i umknął do zadrzewionego cmentarza w Modlnicy, i dalej już spokojnie do Krakowa. Miał Teofil doskonałego konia - skoczka, darowanego powstańcom przez cyrk Zinselego z Warszawy.
   Wraz z ojcem brał czynny udział w obronie dworu w Glanowie w dniu 15.VIII.1863 r. Na polecenie ojca wyprowadza z płonącego dworu kobiety i dzieci. W opisie M. Novaka: ... wychodzi więc Teofil przez ganek za nim wszystkie kobiety, na czele p. Rutkowska. Kule tylko bzyczą - trafia jedną kobietę z dzieckiem na ręku ... [Teofil] ... rozrywa palące się płoty, robi przejście, opala sobie twarz i cofa się a kobiety wybiegają za ogród ...
   Sam powraca, aby celnym i skutecznym strzelaniem wzmocnić obrońców dworu. Bezpośredni udział w walce Teofila nie został odnotowany u Rosjan. Wspomaga później matkę w odbudowie spalonego Glanowa. Następnie bierze w dzierżawę nieodległy Jangrot, gdzie gospodarzy aż do swej śmierci. Jeszcze kilka lat temu na cmentarzu parafialnym w Jangrocie zachowany był grób Teofila. Obecnie w tym miejscu powstały nowe mogiły.

Bronisław Filipowski
brat Józefy, żony Leona Rutkowskiego. Razem z ich synem, Teofilem, jest w powstaniu styczniowym w wojsku Langiewicza. Później są w powstańczej żandarmerii. W przekazach rodziny Rutkiewiczów - Novaków po upadku powstania został pojmany i skazany na szubienicę. Karę zamieniono mu na dożywotnie zesłanie na Sybirze. Ostatni list rodzina otrzymała z Guberni Jenisiejskiej w 1890 r.

góra strony

Stanisław Novak
Ród Novaków wywodzi się ze nobilitowanej szlachty węgierskiej, którzy osiedlili się z końcem XVIII w. na terenie Galicji, w rejonie Kolbuszowej. W powstaniu listopadowym Stanisław Novak jest ochotnikiem, walczy w 5 Pułku Ułanów. Na polu walki zaprzyjaźnił się z Leonem Rutkowskim, z którym los ich później połączył, po wspólną mogiłę. Po upadku powstania został dzierżawcą majątku Glanów w pow. Olkuskim.
   Gdy podczas rzezi galicjskiej w 1846 r. został zamordowany w tarnowskiem jego brat Jerzy, przygarnął bratanka Konstantego, nieomal go usynowił. Po roku 1856 dzierżawę Glanowa przejął Leon Rutkowski. Zaś Stanisław zostaje zarządcą majątku Pieskowa Skała.
   Rodziny Rutkowskich i Novaków zawierają związki rodzinne: córka Leona - Maria, wychodzi za mąż za Konstantego.
   Gdy nadchodzi czas powstania 1863 roku, Stanisław wpółdziała z organizacją narodową. Zaopatruje oddziały w żywność, pomaga w transportach broni, udziela powstańcom schronienia przed bitwą 4.III.1863 i 14.VIII.1863. Oddział Krukowieckiego, po przejściu granicy, właśnie do niego dociera (wg. planu przygotowanego przez Konstantego, bratanka Stanisława Novaka), znajduje posiłek i wyrusza dalej do Glanowa.
   Niedługo po powstaniu, w roku 1867 zmarł. Spoczął na cmentarzu w Imbramowicach we wspólnej mogile z Leonem Rutkowskim.

Konstanty Novak (1834 - 1918)
syn Jerzego (dzierżawca w tarnowskiem, zmordowany w czasie rzezi galicyjskiej). Po śmierci ojca opiekował się nim wuj Stanisław, dzierżawca Glanowa, który go nieomal usynowił. Konstanty, po ukończeniu Gimnazjum w Krakowie, podjął studia chemiczne w Wiedniu. Wskutek zatrucia chemikaliami i utraty zdrowia, musiał zmienić kierunek nauki - zajął się rolnictwem. Wstąpił w związek małżeński z Marią Rutkowską, z którą miał synów: Mieczysława i Leona. Gospodarzy w Gotkowicach, obok majątku w Pieskowej Skale, który prowadzi wuj Stanisław.
W okresie powstania styczniowego czynnie działa w organizacji narodowej. Po latach przekazał informacje o swoim udziale związanym z wyprawą Krukowieckiego:
... czerwca 10 roku 1863 otrzymałem polecenie od Rządu Narodowego w Krakowie aby zrobić plan przejścia dla oddziału Krukowieckiego z Krakowa przez granicę około Ojcowa do Szreniawy itd. w Jędrzejowski powiat. Plan zrobiony, został oddany w Saskim Hotelu w Biurze Rządu Narodowego. Oddział formował się przeszło dwa miesiące. ...
   Dnia 14 sierpnia z rana przyjechał do mnie do Gotkowic przy Pieskowej Skale Jacek Siemiński - wojewódzki- że podług mojego planu oddział wieczór wychodzi na Szyce a o 12-ej w nocy będzie w Pieskowej Skale, a na południe w Szreniawie ...
   Czekałem całą noc w Pieskowej Skale, ale oddział nie nadszedł - dopiero rano o dziesiątej ... naturalnie wszystko spóźnione. (opóźnienie wynikło z dwóch potyczek, które oddział musiał stoczyć z wojskiem austriackim).
   Walki w Glanowie i Imbramowicach obserwuje z Gotkowic. Widzi pożar i potężne chmury dymu, utrwala to na odręcznym szkicu, który zachował się w zbiorach rodziny Novaków. Jeszcze w czasie studiów zaprzyjaźnił się z Arturem Grottgerem. Na podstawie opowiadań Konstantego, Artur Grottger namalował obraz "Obrona dworu w Glanowie". Reprodukcje obrazu z pewnością były pomocne w tworzeniu legendy obrony dworu w Glanowie. Obecnie obraz znajduje się w Muzeum Narodowym w Krakowie.
   Po śmierci teściów Rutkowskich, przejął dzierżawę majątku Glanów. Już po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, jego młodszy syn Leon wykupił dwór w Glanowie. Starszy syn Mieczysław stał się właścicielem dworu w sąsiadującej Tarnawie. Oba piękne dwory zachowały się i były starannie pielęgnowane przez następne pokolenia Novaków (m.in. prof. architektury Zygmunt Novak, twórcę Krakowskiej Szkoły Krajobrazu).
   Konstanty Novak zmarł w Krakowie w r. 1918, a jego mogiła znajduje się w kw. 55 na Cmentarzu Rakowickim.

W opracowaniu wykorzystałem dokumenty
i fotografie udostępnione ze zbiorów rodzinnych
przez Mieczysława Novaka z Tarnawy.

góra strony

NA START

ostatnia aktualizacja: 4-01-2015 , 10:12