1. Pomnik powstańców 1863 r. w Jaworzniku
W okresie obchodów 150. rocznicy powstania styczniowego, w dniu 5 maja 2013 r. na placu, przed kościołem parafialnym w Jaworzniku, został odsłonięty obelisk, upamiętniający wydarzenia okresu powstania 1863 roku.
Na bloku wapiennym, stanowiącym postument pomnika, postawiono jurajski ostaniec, z wyrytym napisem:
GLORIA VICTIS / 1863. / POWSTAŃCOM STYCZNIOWYM / W 150. ROCZNICĘ / BITWY POD JAWORZNIKIEM / 24 KWIETNIA 2013 ROKU
W m-cu kwietniu 1863 r. wyruszył z Krakowa do powstania oddział 300-400 ludzi (dwie i pół kompanie piechoty, kompania kosynierów, oddziałek jazdy), który został zorganizowany przez mjr Stanisława Wierzbińskiego i rtm. Józefa Miernickiego, a dowództwo oddziału otrzymał Anastazy Władysław Mossakowski. 20 kwietnia przekroczono granicę w okolicy Gorenic i skierowano się na Olkusz. Forsownym marszem udano się w kierunku Złotego Potoku, szukano kontaktu z operującym w tym rejonie Oksińskim. Dnia 22 kwietnia pod Golczowicami, oddział Mossakowskiego skutecznie i zwycięsko odparł atak kompanii piechoty i grupkę jazdy rosyjskiej. Przy tym spiesznym pochodzie, w bardzo trudnych warunkach pogodowych i dotkliwym braku żywności, żołnierze doprowadzeni zostali do skraju wyczerpania fizycznego. Część żołnierzy nie nadążała za tempem marszu, zadarzały się przypadki dezercji. Pod Jaworznikiem żołnierz nie był już zdolny do dalszego marszu, Mossakowski został zmuszony do zarządzenia odpoczynku.
W tej sytuacji, gdy nadciągnęły i uderzyły na powstańców 3 roty piechoty rosyjskiej, pod dowództwm płk. Alenicza, wynik tego starcia był przesądzony. Zwłaszcza, że część piechoty polskiej kpt. Wiesnera umknęła z pola walki. Próba ataku garstki kosynierów por. Miszewskiego nie była w stanie zatrzymać nacierających Rosjan. W walce pozostała praktycznie tylko kompania mjr Wierzbińskiego, któremu udało się przebić przez nieprzyjaciela, i z jej resztkami powrócił na teren Austrii.
Powstańczy oddział poniósł bolesne straty:
poległ podporucznik Franciszek Pałeczka, ranni zostali por. Miszewski, por. Franciszek Skąpski. Straty polskie w tej walce wyniosły 30 zabitych i rannych, oddział Mossakowskiego został rozproszony. Straty moskiewskie miały wynosić 62 zabitych i rannych.
Klęska pod Jaworznikiem odbiła się szerokim echem w Krakowie. Mossakowski miał stanąć przed sądem wojskowym, pisał obszerne wyjaśnienia do Rządu Narodowego. Praktycznie skończyło się na dyskusjach, ale Mossakowskiemu nie powierzono już dowództwa nad żadnym oddziałem powstańczym.
Pamięć o wydarzeniech okresu powstania styczniowego w Jaworzniku przetrwała wśród mieszkańców. W okolicznych laskach spotyka się groby wojenne. Trudno jest jednak obecnie rozróżnić, które z nich pochodzą z okresu I Wojny Światowej, które są z okresu II Wojny Światowej, a może zachowała się jakaś mogiła z 1863 r. W tej sytuacji zdecydowano się na rozsądne rozwiązanie - pamięć o potyczce pod Jaworznikiem w dniu 24 kwietnia 1863 roku została utrwalona na postawionym pomniku.
Wprowadzono w maju 2014 r. korzystając z opracowań:
S. Zieliński Bitwy i potyczki 1863 - 1864. Rapperswil 1913,
E. Kozłowski Wyprawy wojenne z Krakowa w r. 1863, Kraków 1968,
W. Przyborowski Dzieje 1863 roku, t.II, Kraków 1899,
E. Klebert Wyprawa Mosakowskiego [w:] W czterdziestą rocznicę
powstania styczniowego 1863 - 1903, Lwów 1903.
góra strony
ostatnia aktualizacja:
25-05-2014 , 03:30
