CMENTARZ RZYMSKOKATOLICKI PRZY UL. KIELECKIEJ
1. Mogiła powstańców 1863 r.
Widok powstańczej mogiły w roku 1929 oraz stan aktualny
Na rzymskokatolickim cmentarzu parafialnym przy ul. Kieleckiej znajduje się pomnik na mogile zbiorowej powstańców 1863 r.
Ok. 100 m. za kaplicą cmentarną, mogiła z kamiennym kopczykiem, w którym żeliwny krzyż i cementowa tablica z napisem:
PAMIĘCI / BELLARDIEGO, SUWALSKIEGO / SKĄPSKIEGO, KWIECIŃSKIEGO / I 30 NIEZNANYCH POWSTAŃCÓW / Z 1863/4 R. / POŚWIĘCA MŁODZIEŻ SEM. NAUCZ. / W JĘDRZEJOWIE / W 10 ROCZNICĘ ODZYSKANIA / NIEPODLEGŁOŚCI POLSKI
W roku 1929 H. Mościcki w Pomnikach bojowników zamieścił zdjęcie pomnika na mogile powstańców 1863 r. Obecnie w rejonie pomnika przybyło nieco mogił, cmentarz zmienił swój wygląd.
Dokumenty urzędowe potwierdzają zgony powstańców poległych w bitwach, zmarłych z ran lub też straconych w Jędrzejowie.
Po bitwie pod Ciernem w dniu 22.IX.1863 r. w Księdze Zgonów parafii Jędrzejów 1.X.1863 r. zapisano:
... stawili się Józef Wojtas i Wojciech Nowak po lat sześćdziesiąt liczący ubodzy ze Szpitala w Jędrzejowie i oświadczyli iż w Jędrzejowie dnia dwudziestego drugiego Września bieżącego roku o godzinie piątej po południu umarło trzynastu ludzi płci męzkiej niewiadomego imienia i nazwiska pochodzenia i lat [akt zgonu nr.148/1863].
Również o tym donosi dnia 13 października 1863 r. Burmistrz Jędrzejowa (akta Naczelnik Wojenny Powiatu Kieleckiego) w raporcie nr 2073:
... listę Powstańców wiadomych z imion i nazwisk ... obejmującą osób - 17, a niewiadomych i w dniu 24 września rb. pochowanych osób - 13, których będzie razem osób - 30, do Miasta Jędrzejowa w dniach 10 i 11 września rb. sprowadzonych ...
Lista 17 powstańców zawiera uwagę: ranni pod wsią Cierno Powiatu Kieleckiego. Dla trzech powstańców dopisano uwagę o ich zgonie.
W Księdze Zgonów występują następne wpisy związane w powstaniem. W dniu 2.XI.1863 r. ksiądz zapisał:
... w Jędrzejowie dnia dwudziestego piątego Października bieżącego roku o godzinie dziesiątej w nocy umarło sześcio ludzi płci męzkiej z imienie i nazwiska pochodzenia i lat niewiadomych [akt zgonu nr. 164/1863]; w akcie zgonu nr 170/1863 wpisał zgon dwóch nieznanych powstańców.
Są też wpisy zgonów powstańców zmarłych z ran.
Tablica na pomniku zawiera cztery nazwiska powstańców działających w rejonie Jędrzejowa:
Kpt. Teodor Bellardi (1833 - 1864), b. oficer pruski, dotarł do powstania z oddziałem Ślązaków. Walczył pod Chmieleńskim w bitwie pod Rudnikami, później jest dowódcą eskorty gen. Bosaka. W nocy na 5 lutego 1864 r. na czele oddziału 20 kawalerzystów zaalarmował załogę rosyjską w Jędrzejowie, zaś ubiwszy 2-ch kozaków i zabrawszy kociołki do gotowania strawy, cofnął się do Złotnik (inna wersja: do Jakubowa). Tu jednak uległ przeważającej sile wroga, stracił oddział a sam ciężko ranny dostał się do niewoli. Na mocy wyroku sądu wojennego został 7 (19) maja 1864 r. rozstrzelany w Wodzisławiu, miał wówczas 30 lat.
Kpt. Franciszek Skąpski (1840 - 1863), urodził się 18.IV.1840 r. w Muszynie w rodzinie oficjalisty, późniejszego zarządcy dóbr ziemskich. Jego ojciec, Antoni, działa w Towarzystwie Demokratycznym Polskim i bierze udział w w roku 1846 w przygotowywanym postaniu sądeckim, za co został aresztowany, skazany na śmierć przez powieszenie, carskim aktem łaski, wyrok zmieniono mu 10 lat więzienia. Po 2 latach został zwolniony.
Franciszek uczęszczał do szkoły w Starym Sączu, następnie kształcił się w Krakowie w Instytucie Technicznym. Wybrał jednak karierę wojskową w wojsku austriackim, brał udział w wojnie włoskiej, dosłużył się stopnia wachmistrza. Jeszcze przed wybuchem powstania, bierze w wojsku długi urlop i od roku 1861 podejmuje pracę urzędnika sądowego w Starym Sączu. Tu prowadzi konspiracyjne szkolenie wojskowe dla rzemieślniczej młodzieży.
Gdy wybucha powstanie 1863 roku, przybywa do Krakowa. Początkowo prowadzi instruktaż wojskowy dla przyszłych powstańców, następnie wyrusza na pole walki z oddziałem Anastazego Mossakowskiego. Nieudolnie prowadzony oddział został rozbity. W tym starciu pod Jaworznikiem, Franciszek Skąpski został trafiony w pierś kulą, która zatrzymała się na medalionie Matki Boskiej. Powraca do Galicji. Po kilkutygodniowej kuracji, ponownie wyrusza do powstania. W maju 1863 roku znajduje się w obozie Jana Drewnowskiego pod Nowym Miastem. Gdy Drewnowski rejteruje z oddziału, dowództwo przejmuje Franciszek Skąpski.
Klucząc przed przeważającymi siłami Moskali, przeprawia się przez Wartę i trafia do oddziału Zygmunta Chmieleńskiego. W wojsku powstańczym szybko uzyskał stopień porucznika, następnie kapitana. Brał udział w 13 bitwach, m.in. pod Przedborzem, Rudnikami, Białą, Warzynem. W oddziale Chmieleńskiego został mianowany dowódcą 2. kompanii piechoty.
Zginął w dniu 22 września 1863 roku, w bitwie oddziałów Chmieleńskiego pod Ciernem. S. Zieliński (Bitwy i potyczki ...) przy informacji o tej bitwie, zapisał:
.. między poległymi znajdował się żałowany ogólnie porucznik Skąpski, który w chwili gdy odbierał polecenie od dowódcy, padł ugodzony kulą w głowę.
Również Antoni Skąpski, w swoim pamiętniku, pisze o śmierci syna:
... Franio zginął 22 września 1863 r. w potyczce pod Ciernią przy miasteczku Jędrzejowie. Ciało jego spoczywa na cmentarzu w Jędrzejowie przez przyjaciół pochowane. ... [w:] Album Sangvinis ...
Nieco inną wersję zdarzeń podaje W. Caban (Z dziejów ...):
... W bitwie tej został ranny Skąpski. Zmarł on później w szpitalu w Żarczycach, prowadzonym przez organizację cywilną.
(w opracowaniu biogramu wykorzystano materiały udostępnione przez
Rafała Skąpskiego, stryjecznego wnuka Franciszka Skąpskiego).
Suwalski - to pseudonim powstańczy Jana Marosińskiego, który w wieku lat 27,
służył początkowo w oddziale Jana Mazarakiego, następnie był naczelnikiem powstańczej żandarmerii w pow. kieleckim. Schwytany w Popowie został powieszony w Jędrzejowie 30 czerwca 1864 r. (inne źródła podają, że był rozstrzelany 7 maja 1864 pod murem cmentarza w Kielcach.
Józef Kwieciński, 24 letni kancelista Sądu Popraw. w Kielecach, w bitwie pod Ciernem w dniu 22.IX.1863 r został ranny i pojmany. Przywieziony do szpitala w Jędrzejowie zmarł w dniu 6 października 1863 r.
W roku 2007 przeprowadzono remont mogiły, otoczenie zostało uporządkowane. A skuteczną pieczę na grobem powstańców pełni Gimnazjum nr 1 w Jędrzejowie.
góra strony
2. Mateusz Sobolewski
Ok. 30 m. za kaplicą (w kier. wsch.) ziemna mogiła wygrodzona kamiennymi bloczkami. W szczycie kamienny nagrobek zwieńczony kamiennym krzyżem oraz tablica z napisem:
MATEUSZ SOBOLEWSKI / UCZESTNIK POWSTANIA 63 R. / PRZEŻYWSZY 58 LAT / ZMARŁ DNIA 11-IV 1902 R / FRANCISZKA Z GOŁĘBIOWSKICH / SOBOLEWSKA / PRZEŻYŁA 68 LAT / ZM. DNIA 25/V-1929 R / WIECZNY ODPOCZYNEK / RACZ DAĆ IM BOŻE.
W dole nagrobka sygnatura:
PIASECKI .
góra strony
3. Edward Szreniawski
Obok nagrobka Sobolewskiego - mogiła wygrodzona ażurowym żeliwnym płotkiem. Kamienny nagrobek zwieńczony jest stylizowanym kamiennym krzyżem.
Na bocznej płaszczyźnie nagrobka wykuto tablicę na napisem:
Ś. P. / EDWARD / SZRENIAWSKI / WETERAN POWSTANIA / 1863 R. / PRZEŻYWSZY LAT 90 / ZMARŁ DNIA 19.III / 1928 R. / CZEŚĆ JEGO ŚWIATŁEJ / PAMIĘCI. / ŻONA/ I DZIECI.
W dole nagrobka sygnatura:
PIASECKI .
U podnóża pomnika, wsparta o podstawę nagrobka, kamienna płyta z napisem:
Ś. P. / STANISŁAWA Z ZAREMBÓW / SZRENIAWSKA / ŻONA WET. 63 R. / ZMARŁA DN. 5.XI.1937 R. / PRZEŻYWSZY LAT 83.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Edward Szreniawski, ur. w r. 1839 w Słomnikach, po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, otrzymał honorowy stopień ppor. weterana i został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 i 1863 ROKU (Dz. Personalny Nr 5/1921 poz. 3201).
góra strony
4. Jan Płomieńczyk - Chrząstowski
Nieco dalej, po lewej stronie alejki prowadzącej do cmentarza wojennego 1914 r., za charakterystycznym kamiennym pomnikiem w kształcie kuli zwieńczonej krzyżem, w wygrodzeniu z płyt lastryko, postawiony jest na płycie lastryko kamienny nagrobek.
Na tablicy nagrobnej napis podano w dwóch kolumnach:
Ś. P. / PŁOMIEŃCZYK CHRZĄSTOWSCY / JULIA z ŻEKOWSKICH / ZMARŁA DNIA 9 LUTEGO 1926 R / PRZEŻYŁA LAT 82 / JAN WETERAN 1863 R / ZMARŁ 25 MARCA 1921 R / PRZEŻYWSZY LAT 83 / PROSZĄ O ZDROWAŚ MARYA
góra strony
5. Ks. Walenty Witkowski
W kościele parafialnym Trójcy Świętej w Jędrzejowie, obok ołtarza św. Anny znajduje się duże marmurowe epitafium Dołęgów.
Dolna częśść epitafium dotyczy ks. Walentego Witkowskiego, proboszcza w Jędrzejowie w okresie powstania styczniowego.
Na tablicy wyryty jest łaciński napis:
Parentibus pienntissimis / VALENTINUS M. C. WITKOWSKI / Praelatus Decanus Cath. Kielcensis / S. T. C. Iudex et Exam Pro Synodalis / Decanus Praep. Andreoviensis / Sti Stanislai secun Clafsis/ Eques 1897 a posuit / Requiescant in pace.
Ks. Walenty Witkowski urodził się w Krakowie 14 II 1817, pochodził ze stanu szlacheckiego. Od 1827 r. jest w Szkole Publicznej w Kielcach, w 1835 ukończył gimnazjum filologiczne oraz trzyletni kurs prawa cywilnego. Wstąpił do seminarium duchownego w Kielcach. W 1836 r. został wysłany do Akademii Duchownej w Warszawie, został Kandydatem Św. Teologii. Święcenia kapłańskie uzyskał 8.VIII.1841 r. w Warszawie. Od roku 1841 zostaje profesorem i dziekanem Seminarium Kieleckiego. Od 1857 r. jest proboszczem w Jędrzejowie.
Organizował manifestacje patriotyczno-religijne w okresie przedpowstaniowym, stawiał krzyże za poległych powstańców pod Jędrzejowem. Był aresztowany i więziony. Władze carskie tak charakteryzowały proboszcza w piśmie z 1866 r.: ... Polak czystej krwi, wróg dla państwa.
Zmarł w Jędrzejowie dnia 24.XII.1897 r. W Jędrzejowie, w kościele znajduje się jego epitafium. W Kielcach ks. W. Witkowski posiada tablicę pamiątkową w kościele Św. Trójcy i jest pochowany jest w grobowcu na Cmentarzu Starym.
.
góra strony
6. Obraz Zjednoczenie wieczne w Muzeum Przypkowskich
W Muzeum Regionalnym Przypkowskich eksponowany jest alegoryczny obraz przedstawiający złamany drewniany krzyż z cierniową koroną. U podstawy krzyża korona oraz 2 tarcze herbowe z czerwonym tłem: biały orzeł w koronie, na drugiej tarczy litewska Pogoń.
Poniżej kotwica i na szarfie napis:
12 / Sierpnia / ZJEDNOCZENIE WIECZNE / 1569 1861
Obraz nawiązuje do okresu przedpowstaniowego, do pierwszych patriotyczno-religijnych manifestacji, które stały się zaczynem do późniejszych zbrojnych wystąpień przeciw zaborcy. W dniu 12 sierpnia 1861 r.w Horodle obchody rocznicy unii lubelskiej zostały krwawo stłumione.
góra strony
7. Roman Pęczalski
Na cmentarzu w Jędrzejowie - Podklasztorzu znajduje się mogiła weterana 1863 r. - Romana Pęczalskiego.
Idąc główną aleją cmentarza, po 30 m od kaplicy należy skręcić w lewo i po prawej stronie znajduje się kamienny nagrobek z krzyżem.
Na bocznej płaszczyźnie nagrobka wykuty napis:
Ś. P. / ROMAN / PĘCZALSKI / WETERAN 1863 ROKU / PRZEŻYŁ LAT 81 / ZMARŁ 20.3.1922 R / ŻONA JEGO / MARJA Z FOLTYNÓW / PRZEŻYŁA LAT 78 / Z. 8 MAJA 1925 R / PROSZĄ O ZDROWAŚ / MARYA
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Roman Pęczalski, ur. w r. 1841 w Jędrzejowie, po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, otrzymał honorowy stopień ppor. weterana i został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 i 1863 ROKU (Dz. Personalny Nr 5/1921 poz. 3084).
Przy głównej alejce cmentarza w Podklasztorzu znajdował się wcześniej nagrobek kamienny:
Ś. P. / EDWARDA / GRYGLASZEWSKA / WDOWA PO POWSTA / ŃCU Z 63 R. / PRZEŻY. / LAT 78 ZM. DNIA / 1 MAJA 1927 R. / POKÓJ JEJ DUSZY
Ale już w roku 1983 stwierdzał Z. Sabat, że nagrobek był rozbity. Obecnie brak jest śladów tego nagrobka.
góra strony
ostatnia aktualizacja:
4-01-2015 , 10:28
