STRONA ARCHIWALNA   
 opracowanie: śp. Jerzy Kowalczyk (1938 - 2015)    kontakt: 41 368 57 24,   jotka.1863@gmail.com

7 Grudzień 2024, imieniny dziś obchodzi: Agata, Ambroży, Marcin   
     Menu:  
Miejscowości
 K I E L C E
 A - B
 C - F
 G - J
 K
 Kameduły
 Kamieńczyce (K)
 Kaplica
 Kazimierza Wielka
 Kępa - Anielin (W)
 Kidów (S)
 Kiełczyna
 Kierz Niedźwiedzi
 Klimontów
 Klimontów (K)
 Klonow
 Kocina
 Kołomań
 Komorów
 Koniecpol (S)
 Koniemłoty
 Końskie
 Koprzywnica
 Kossów
 Koszyce (K)
 Kościelec (K)
 Kowala (W)
 Kozienice (W)
 Kranów
 Krasocin
 Kraszków (E)
 Kraśnica (E)
 Krępa Kościelna (W)
 Krogulcza (W)
 Kromołów (S)
 Krynki
 Krzęcice
 Krzykawka (K)
 Książ Mały (K)
 Kunice (E)
 Kunów
 Kurozwęki
 Kurzelów
 Kuźnica (W)
 Kwaśniów Górny (K)
 L - M
 N - O
 P - R
 S
 Ś - Ż
 Uroczystości
 Wyszukiwarka
 Literatura
 Indeksy
 Aktualizacja
 O autorze
 
     Ważne daty z powstania:  
9 grudnia 1863 r. - Bitwa Kality Rębajły pod Hutą Szczeceńską
16 grudnia 1863 r. - Pod Janikiem zostałą rozbita piechota Łady
16 grudnia 1863 r. - Pod Bodzechowem rozbicie wojska Bosaka
23 grudnia 1863 r. - Stracenie Z. Chmieleńskiego w Radomiu
 
  Zapraszam do współpracy
Posiadasz dodatkowe informacje lub zdjęcia
     albo
chcesz otrzymywać informację o uzupełnieniach niniejszej prezentacji ?
 
     Zaproszenie do:  
Muzeum Historii
Kielc
 
     gmina : KOWALA powiat: RADOM     

KOWALA



1. Mogiła i pomnik powstańców 1863 r.

   Przy drodze gruntowej z Kowali, prowadzącej przez las - do przysiółka Załawie i dalej do Dąbrówki i Załawia, położona jest mogiła zbiorowa i pomnik powstańców styczniowych 1863 roku.

   Na skraju lasu okrawężnikowana mogiła ziemna z postawionym krzyżem wykonanym ze stalowych rur. Obok, na kamiennym postumencie, zamocowany jest żelazny krzyż.

   W bocznej ścianie postumentu umieszczona płyta z piaskowca z wykutym napisem:

TU SPOCZYWAJĄ / BOHATEROWIE / POWSTAŃCY / POLEGLI W WALCE / O NASZĄ WOLNOŚĆ / W 1863 ROKU / CZEŚĆ ICH PAMIĘCI


   Pod Kowalą, 21 sierpnia 1863 r. powstańcze oddziały, pod komendą Ćwieka (Teodora Cieszkowskiego) i Eminowicza, stoczyły zwycięską bitwę.

   Opisuje zdarzenie Henryk Samborski (Wspomnienia ... s.42), bezpośredni uczestnik walk z kolumną wojsk moskiewskich, nadciągających od Radomia:
... kompania naszej piechoty, zajmująca karczmę we wsi, nie została w porę ściągnięta do wymarszu, a zaatakowana silniej przez Moskali z dwóch stron, broniła sią zawzięcie. Musieliśmy się tedy zatrzymać, by podążyć dzielnym towarzyszom z odsieczą i zdobywać niedawno dobrowolnie opuszczone pozycye. Przy łunie podpalonych przez Moskali chat, łatwiej nam było celować i strzelać do snujących się i dobrze oświetlonych postaci.
   Po paru godzinnej walce zdobyliśmy ostatecznie Kowalę i plac boju pozostał przy nas. Przerażona tym wynikiem, jak i świetnym alarmem, załoga radomska nie mogła na razie zdobyć się na wysłanie pomocy.
   Pomaszerowaliśmy teraz dalej przez Przytyk w kierunku wsi Wiru, sławnego ze stoczonej dnia 6 września bitwy, w której oddziały nasze dzielnie się trzymały na pozycyach i parokrotnie odparły ataki wciąż przybywających posiłków rosyjskich ...
(zob. hasło: Wrzos).

   Stefan Brykczyński (Moje wspomnienia ... s.114, 117), który był adiutantem Ćwieka, też wspomina bitwę pod Kowalą:
... Żuawi poszli pierwsi i prawdziwie rozkosz była patrzeć, jak szli na bagnety z nogi, śpiewając swoje ulubione: "Nie zeszło słońce, nie wstały ptaszęta". Za żuawami ruszyli strzelcy.
... Kiedy byli już na paręset kroków od wsi, pochyliły się bagnety, rozległo się jak grom: "Jeszcze Polska nie zginęła" i kolumna ruszyła całym pędem ...

...
   Po drodze przejeżdżałem przez pole bitwy: wyglądało strasznie w czerwonym świetle pożaru, pełne trupów ludzkich i końskich. Nieco dalej wszyscy nasi ludzie, złożywszy w kozły broń, gasili pożar, kawaleria zaś ... poszła w ślad za nieprzyjacielem, którego ... przepędziła aż do Radomia za rogatki.

   Ks. Wiśniewski (Dekanat Radomski) podawał, że na polu bitwy były postawione dwa pomniki: krzyż drewniany i obok niego głaz z rosyjskim napisem:
Pamiatnik riadowomu 12 roty 26 piechotnago Mogilewskiego połka Prokopiu Smirnowu ubitomu w dielie pri dierewni Kowala 8 awgusta 1863 goda.

   Obecnie w pamięci mieszkańców nie pozostał żaden ślad po pomniku rosyjskim. Dębowy krzyż drewniany został zastąpiony krzyżem metalowym.


Uzupełnienia z listopada 2009 r.



Nowy wystrój pomnika powstańców 1863 r. w Kowali - stan z listopada 2009 r.

   W ostatnim okresie czasu przeprowadzono zmianę wystroju otoczenia pomnika powstańców 1863 r. w Kowali. Zlikwidowano istniejącą wcześniej okrawężnikowaną mogiłę ziemną z metalowym krzyżem rurowym. Zlikwidowano słupki ustawione dookoła pomnika. Najbliższe otoczenie pomnika wyłożono kostką brukową. Sam pomnik, wraz z tablicą, nie uległ zmianie.

   Za pomnikiem, po prawej stronie, postawiono rurowy maszt apelowy. Zaś z drugiej strony pomnika ustawiona została tablica informacyjna zawierająca opis bitwy pod Kowalą w dniu 21 sierpnia 1863 r.

   Podano również informację, że nad tym miejscem pamięci narodowej opiekę pełni Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Kowali.

Tablica informacyjna ustawiona w pobliżu pomnika powstańców 1863 roku.





Uzupełnienia z sierpnia 2010 r.



Widok otoczenia pomnika powstańców 1863 r. w Kowali - stan z sierpnia 2010 r.

   W rejonie pomnika powstańców styczniowych w Kowali wykonano kolejne prace - teren został wygrodzony poprzez ułożenie granitowych głazów narzutowych.

   Dla przypomnienia wydarzeń powstania styczniowego - w niedzielę, 22 sierpnia 2010, z pomocą grup rekonstrukcji historycznej zrealizowane zostało barwne widowisko historyczne: Bitwa pod Kowalą, w którym uczestniczyło blisko 100 wykonawców. Bardzo możliwe, że kolejne uroczystości rocznicowe zostaną przeprowadzone równie okazale.



Inscenizacja bitwy pod Kowalą zrealizowana w 2010 r.

   Migawki z inscenizacji bitwy pod Kowalą przedstawiono w wydzielonym dziale: UROCZYSTOŚCI -



2. Obelisk - ks. Stanisław Fijałkowski



   Na placu przykościelnym znajduje się obelisk upamiętniający ks. Stanisława Fijałkowskiego, proboszcza parafii Kowala w okresie powstania styczniowego.

   Na granitowym głazie umieszczona została tablicę z czarnego granitu zawierająca wykuty napis:
"Narody tracąc pamięć, tracą życie"
Dla uczczenia pamięci ks. Stanisława Fijałkowskiego / proboszcza w Kowali w latach 1857 - 1864 / Za działalność patriotyczną i pomoc powstańcom, zesłany / w czasie powstania styczniowego do miejscowości Mezeń / 29 stycznia 1864 r. w guberni archangielskiej. / Zmarł w Pskowie 1 września 1878 r. /
Niczym Sybir - niczym knuty i cielesnych tortur król ! / Lecz narodu duch otruty - to dopiero bólów ból ! -



Ks. Stanisław Fijałkowski, syn Jana i Magdaleny z Chełmińskich, urodził się 30 kwietnia 1825 r. w Jedlonce, w parafii Jedlińsk k/ Radomia. Ukończył gomnazjum w Radomiu, następnie seminarium diecezjalne w Sandomierzu. Święcenia kapłańskie otrzymał w r. 1851. Pełnił obowiązki wikariusza w Kozienicach, Obrazowie, Chlewiskach i Staszowie. Od roku 1857 został proboszczem parafii Kowala.

   Już w okresie przedpowstaniowym jest mocno zaangażowany w działalność patriotyczną, co jest zauważone również przez władze rosyjskie. Biskup sandomierski zostaje pisemnie powiadomiony, że ksiądz Stanisław Fijałkowski, proboszcz z Kowali, miewa w kościele pijarskim w Radomiu przemowy, lud podburzające, które prowadzą wiernych do śpiewania po kościołach radomskich pieśni "nieprzychylnych" dla rządu. W związku z tym władza grozi, że jeżeli wypowie gdziekolwiek podobne przemówienia - zostanie odesłany do instytutu zdrożnych księży na Łysą Górę albo do jednej z fortec (P. Kubicki - Bojownicy ...). Gdy po manifestacjach na Świętym Krzyżu duchowieństwo diecezji sandomierskiej nawiązało poprzez swoich przedstawicieli kontakty z Komitetem Centralnym w Warszawie, a następnie na spotkaniu w Świętomarzy w dniu 29.10.1862 r. ustalili jednolite stanowisko wobec organizacji narodowej - to właśnie ks. S. Fijałkowski był autorem podjętej uchwały, która w 12 punktach precyzowała jednoznacznie zasady udziału i współpracy księży z władzami Komitetu Centralnego Narodowego (J. Wiśniewski - Udział księży ...).

   Gdy nastąpił wybuch powstania styczniowego, już 24 stycznia 1863 r. Jadwiga Prendowska jedzie do Kowali z rozkazem gen. Mariana Langiewicza, aby ks. S. Fijałkowski uruchomił u siebie pierwszą stację poczty narodowej dla dostarczania wiadomości z Radomia. Zadanie to zostało zrealizowane, chociaż powstańczą pocztę przewoziła głównie Klementyna Deskurowa, właścicielka Kowali-Stępociny (J. Prendowska - Moje wspomnienia).

   Dnia 25 stycznia 1864 r. został aresztowany i wtrącony do radomskiego więzienia. Powiadamia o tym władze diecezjalne w dn. 26.I.1864 r. dziekan dekanatu radomskiego, ks. Franciszek Brzozowski. Decyzją rosyjskich władz wojskowych został zesłany nad Morze Białe, do miejscowości Mezeń w gub. archangielskiej i objęty nadzorem policyjnym. W roku 1871 został przeniesiony do Pskowa.

   Metropolita arcybiskup mohylewski 6.IX.1878 r. pisze z Petersburga do sandomierskiego biskupa ls. J. Juszyńskiego - Proboszcz rzymsko-katolickiej pskowskiej parafii doniósł mi, że będący pod dozorem policji ksiądz Stanisław Fijałkowski umarł w Pskowie 1(13) września b.r. na wodną puchlinę (od wodianoj boliezni).

Opracowano korzystając z materiałów zebranych
przez ks. Krzysztofa Jężaka, proboszcza Kowali


   Dzięki staraniom obecnego proboszcza parafii Kowala, ks. Krzysztofa Jężaka, z pomocą władz Gminy Kowala, w dniu 22 sierpnia 2010 r. po uroczystej mszy św., której przewodniczył ks. Józef Błasiński (pochodzący z parafii Kowala, a aktualnie proboszcz w Niemczech), odsłonięty został obelisk upamiętniający postać ks. Stanisława Fijałkowskiego. Poświęcenia pamiątkowej tablicy dokonał ks. Krzysztof Jężak, a salwę honorową oddał przybyły z Buska Zdroju Pułk Żuawów Śmierci im. Francesco Rochebruna.

   Migawki fotograficzne z odłonięcia obelisku zamieszczono w wydzielonym dziale: UROCZYSTOŚCI -





góra strony


ostatnia aktualizacja: 28-12-2014 , 11:53

 

 



od 11 stycznia 2005 odwiedziło nas: 3 445.000 osób.

Stronę najlepiej oglądać w rozdzielczości 800x600 w przeglądarce Internet Explorer