1. Mogiła i pomnik powstańców 1863 r.
Przy drodze gruntowej z Kowali, prowadzącej przez las - do przysiółka Załawie i dalej do Dąbrówki i Załawia, położona jest mogiła zbiorowa i pomnik powstańców styczniowych 1863 roku.
Na skraju lasu okrawężnikowana mogiła ziemna z postawionym krzyżem wykonanym ze stalowych rur. Obok, na kamiennym postumencie, zamocowany jest żelazny krzyż.
W bocznej ścianie postumentu umieszczona płyta z piaskowca z wykutym napisem:
TU SPOCZYWAJĄ / BOHATEROWIE / POWSTAŃCY / POLEGLI W WALCE / O NASZĄ WOLNOŚĆ / W 1863 ROKU / CZEŚĆ ICH PAMIĘCI
Pod Kowalą, 21 sierpnia 1863 r. powstańcze oddziały, pod komendą Ćwieka (Teodora Cieszkowskiego) i Eminowicza, stoczyły zwycięską bitwę.
Opisuje zdarzenie Henryk Samborski (Wspomnienia ... s.42), bezpośredni uczestnik walk z kolumną wojsk moskiewskich, nadciągających od Radomia:
... kompania naszej piechoty, zajmująca karczmę we wsi, nie została w porę ściągnięta do wymarszu, a zaatakowana silniej przez Moskali z dwóch stron, broniła sią zawzięcie. Musieliśmy się tedy zatrzymać, by podążyć dzielnym towarzyszom z odsieczą i zdobywać niedawno dobrowolnie opuszczone pozycye. Przy łunie podpalonych przez Moskali chat, łatwiej nam było celować i strzelać do snujących się i dobrze oświetlonych postaci.
Po paru godzinnej walce zdobyliśmy ostatecznie Kowalę i plac boju pozostał przy nas. Przerażona tym wynikiem, jak i świetnym alarmem, załoga radomska nie mogła na razie zdobyć się na wysłanie pomocy.
Pomaszerowaliśmy teraz dalej przez Przytyk w kierunku wsi Wiru, sławnego ze stoczonej dnia 6 września bitwy, w której oddziały nasze dzielnie się trzymały na pozycyach i parokrotnie odparły ataki wciąż przybywających posiłków rosyjskich ... (zob. hasło: Wrzos).
Stefan Brykczyński (Moje wspomnienia ... s.114, 117), który był adiutantem Ćwieka, też wspomina bitwę pod Kowalą:
... Żuawi poszli pierwsi i prawdziwie rozkosz była patrzeć, jak szli na bagnety z nogi, śpiewając swoje ulubione: "Nie zeszło słońce, nie wstały ptaszęta". Za żuawami ruszyli strzelcy.
... Kiedy byli już na paręset kroków od wsi, pochyliły się bagnety, rozległo się jak grom: "Jeszcze Polska nie zginęła" i kolumna ruszyła całym pędem ...
...
Po drodze przejeżdżałem przez pole bitwy: wyglądało strasznie w czerwonym świetle pożaru, pełne trupów ludzkich i końskich. Nieco dalej wszyscy nasi ludzie, złożywszy w kozły broń, gasili pożar, kawaleria zaś ... poszła w ślad za nieprzyjacielem, którego ... przepędziła aż do Radomia za rogatki.
Ks. Wiśniewski (Dekanat Radomski) podawał, że na polu bitwy były postawione dwa pomniki: krzyż drewniany i obok niego głaz z rosyjskim napisem:
Pamiatnik riadowomu 12 roty 26 piechotnago Mogilewskiego połka Prokopiu Smirnowu ubitomu w dielie pri dierewni Kowala 8 awgusta 1863 goda.
Obecnie w pamięci mieszkańców nie pozostał żaden ślad po pomniku rosyjskim. Dębowy krzyż drewniany został zastąpiony krzyżem metalowym.
Uzupełnienia z listopada 2009 r.
Nowy wystrój pomnika powstańców 1863 r. w Kowali - stan z listopada 2009 r.
W ostatnim okresie czasu przeprowadzono zmianę wystroju otoczenia pomnika powstańców 1863 r. w Kowali. Zlikwidowano istniejącą wcześniej okrawężnikowaną mogiłę ziemną z metalowym krzyżem rurowym. Zlikwidowano słupki ustawione dookoła pomnika. Najbliższe otoczenie pomnika wyłożono kostką brukową. Sam pomnik, wraz z tablicą, nie uległ zmianie.
Za pomnikiem, po prawej stronie, postawiono rurowy maszt apelowy. Zaś z drugiej strony pomnika ustawiona została tablica informacyjna zawierająca opis bitwy pod Kowalą w dniu 21 sierpnia 1863 r.
Podano również informację, że nad tym miejscem pamięci narodowej opiekę pełni Szkoła Podstawowa im. Janusza Korczaka w Kowali.
Tablica informacyjna ustawiona w pobliżu pomnika powstańców 1863 roku.
Uzupełnienia z sierpnia 2010 r.
Widok otoczenia pomnika powstańców 1863 r. w Kowali - stan z sierpnia 2010 r.
W rejonie pomnika powstańców styczniowych w Kowali wykonano kolejne prace - teren został wygrodzony poprzez ułożenie granitowych głazów narzutowych.
Dla przypomnienia wydarzeń powstania styczniowego - w niedzielę, 22 sierpnia 2010, z pomocą grup rekonstrukcji historycznej zrealizowane zostało barwne widowisko historyczne: Bitwa pod Kowalą, w którym uczestniczyło blisko 100 wykonawców. Bardzo możliwe, że kolejne uroczystości rocznicowe zostaną przeprowadzone równie okazale.
Inscenizacja bitwy pod Kowalą zrealizowana w 2010 r.
Migawki z inscenizacji bitwy pod Kowalą przedstawiono w wydzielonym dziale: UROCZYSTOŚCI -
2. Obelisk - ks. Stanisław Fijałkowski
Na placu przykościelnym znajduje się obelisk upamiętniający ks. Stanisława Fijałkowskiego, proboszcza parafii Kowala w okresie powstania styczniowego.
Na granitowym głazie umieszczona została tablicę z czarnego granitu zawierająca wykuty napis:
"Narody tracąc pamięć, tracą życie"
Dla uczczenia pamięci ks. Stanisława Fijałkowskiego / proboszcza w Kowali w latach 1857 - 1864 / Za działalność patriotyczną i pomoc powstańcom, zesłany / w czasie powstania styczniowego do miejscowości Mezeń / 29 stycznia 1864 r. w guberni archangielskiej. / Zmarł w Pskowie 1 września 1878 r. /
Niczym Sybir - niczym knuty i cielesnych tortur król ! / Lecz narodu duch otruty - to dopiero bólów ból ! -
Ks. Stanisław Fijałkowski, syn Jana i Magdaleny z Chełmińskich, urodził się 30 kwietnia 1825 r. w Jedlonce, w parafii Jedlińsk k/ Radomia. Ukończył gomnazjum w Radomiu, następnie seminarium diecezjalne w Sandomierzu. Święcenia kapłańskie otrzymał w r. 1851. Pełnił obowiązki wikariusza w Kozienicach, Obrazowie, Chlewiskach i Staszowie. Od roku 1857 został proboszczem parafii Kowala.
Już w okresie przedpowstaniowym jest mocno zaangażowany w działalność patriotyczną, co jest zauważone również przez władze rosyjskie. Biskup sandomierski zostaje pisemnie powiadomiony, że ksiądz Stanisław Fijałkowski, proboszcz z Kowali, miewa w kościele pijarskim w Radomiu przemowy, lud podburzające, które prowadzą wiernych do śpiewania po kościołach radomskich pieśni "nieprzychylnych" dla rządu. W związku z tym władza grozi, że jeżeli wypowie gdziekolwiek podobne przemówienia - zostanie odesłany do instytutu zdrożnych księży na Łysą Górę albo do jednej z fortec (P. Kubicki - Bojownicy ...). Gdy po manifestacjach na Świętym Krzyżu duchowieństwo diecezji sandomierskiej nawiązało poprzez swoich przedstawicieli kontakty z Komitetem Centralnym w Warszawie, a następnie na spotkaniu w Świętomarzy w dniu 29.10.1862 r. ustalili jednolite stanowisko wobec organizacji narodowej - to właśnie ks. S. Fijałkowski był autorem podjętej uchwały, która w 12 punktach precyzowała jednoznacznie zasady udziału i współpracy księży z władzami Komitetu Centralnego Narodowego (J. Wiśniewski - Udział księży ...).
Gdy nastąpił wybuch powstania styczniowego, już 24 stycznia 1863 r. Jadwiga Prendowska jedzie do Kowali z rozkazem gen. Mariana Langiewicza, aby ks. S. Fijałkowski uruchomił u siebie pierwszą stację poczty narodowej dla dostarczania wiadomości z Radomia. Zadanie to zostało zrealizowane, chociaż powstańczą pocztę przewoziła głównie Klementyna Deskurowa, właścicielka Kowali-Stępociny (J. Prendowska - Moje wspomnienia).
Dnia 25 stycznia 1864 r. został aresztowany i wtrącony do radomskiego więzienia. Powiadamia o tym władze diecezjalne w dn. 26.I.1864 r. dziekan dekanatu radomskiego, ks. Franciszek Brzozowski. Decyzją rosyjskich władz wojskowych został zesłany nad Morze Białe, do miejscowości Mezeń w gub. archangielskiej i objęty nadzorem policyjnym. W roku 1871 został przeniesiony do Pskowa.
Metropolita arcybiskup mohylewski 6.IX.1878 r. pisze z Petersburga do sandomierskiego biskupa ls. J. Juszyńskiego - Proboszcz rzymsko-katolickiej pskowskiej parafii doniósł mi, że będący pod dozorem policji ksiądz Stanisław Fijałkowski umarł w Pskowie 1(13) września b.r. na wodną puchlinę (od wodianoj boliezni).
Opracowano korzystając z materiałów zebranych
przez ks. Krzysztofa Jężaka, proboszcza Kowali
Dzięki staraniom obecnego proboszcza parafii Kowala, ks. Krzysztofa Jężaka, z pomocą władz Gminy Kowala, w dniu 22 sierpnia 2010 r. po uroczystej mszy św., której przewodniczył ks. Józef Błasiński (pochodzący z parafii Kowala, a aktualnie proboszcz w Niemczech), odsłonięty został obelisk upamiętniający postać ks. Stanisława Fijałkowskiego. Poświęcenia pamiątkowej tablicy dokonał ks. Krzysztof Jężak, a salwę honorową oddał przybyły z Buska Zdroju Pułk Żuawów Śmierci im. Francesco Rochebruna.
Migawki fotograficzne z odłonięcia obelisku zamieszczono w wydzielonym dziale: UROCZYSTOŚCI -
góra strony
ostatnia aktualizacja:
28-12-2014 , 11:53
