1. Krzyż kamienny z 1913 r.
Już poza wioską, bezpośrednio przy drodze prowadzącej do Długojowa, na krzyżówce drogi odchodzącej do leśniczówki "Długojów", na niewielkim wzgórku postawiony jest kamienny krzyż. Cztery kamienne słupki, połączone drewnianym płotkiem, stanowią wygrodzenie tej zadbanej figury.
Na cokole krzyża wyryto napis:
BOŻE / BŁOGOSŁAW NAM / PAMIĄTKA / MIESZKAŃCÓW / WSI KOŁOMAŃ / R. 1913
Rok wystawienia figury - 1913 (czyli w 50-lecie powstania narodowego 1863 roku), wypisane na krzyżu intencje: w zbiorowym imieniu MIESZKAŃCÓW WSI KOŁOMAŃ (najczęściej kapliczki, krzyże fundowane były przez pojedyńcze rodziny) - to wszystko jednoznacznie sugeruje, że postawiony krzyż może mieć związki z żywą pamięcią o zdarzeniach powstania styczniowego we wsi Kołomań. Przemawiają za tym również inne przesłanki. Zachowane dokumenty archiwalne potwierdzają, że co najmniej 25 mieszkańców wioski znalazło się w powstańczym oddziale Jana Rudowskiego. W tamtym okresie czasu wieś Kołomań miała niewiele ponad 50 domów i 300 mieszkańców, to przytoczone zestawienie wskazuje na bardzo duże zaangażowanie tej wioski, położonej w otoczeniu dużych kompleksów leśnych, co ułatwiało organizację i prowadzenie działań powstańczych.
W oparciu o zachowane protokoły zeznań złożonych przez powstańców naczelnikowi wojennemu rewiru samsonowskiego Slepuszkinowi w dniach 29.III./10.IV. - 24.IV./6.V.1864 r. oraz raporty Kleczeńskiego, Wójta Gminy Samsonów, składane w kwietniu i czerwcu 1864 r. (AP Kielce, zesp. 23, sygn. 3) można sporządzić listę 25 mieszkańców wsi Kołomań, którzy brali czynny udział w powstaniu (wszyscy w oddziale Jana Rudowskiego, dowódcy pułku opoczyńskiego w korpusie gen. Bosaka, określając równocześnie ich wiek, stan cywilny, pozycję społeczną oraz ich uzbrojenie (kosa, strzelba, pałka):
- Bugajski Jan, lat 19 (lub 16), kawaler, robotnik, uzbrojony w pałkę;
- Bugajski Józef, lat 13, kawaler, włościanin, kosynier;
- Darmosz Piotr, lat 20, włościanin;
- Darmoszyński Piotr, lat 26, kawaler, włościanin, kosynier;
- Dzwonek Sobek, lat 22, parobek;
- Giejski Michał, lat 30, kawaler, robotnik, kosynier;
- Głuszek Stanisław, lat 26, parobek;
- Janaszek Błażej, lat 25, kawaler, włościanin, kosynier;
- Kasprzyk Łukasz, lat 20, kawaler, gospodarz, kosynier;
- Kmieć Franciszek lat 27 (lub 22), żonaty, gospodarz - robotnik, kosynier;
- Młodawski Leon, lat 24, rolnik;
- Mołanowski Lewa, lat 29, żonaty, gospodarz, kosynier;
- Palus Sebastian, lat 22 (lub 25), włościanin, kosynier;
- Pietrzyca Hieronim; lat 30, rolnik;
- Rak Sylwester, lat 21, rolnik;
- Salwa Karol, lat 23 (lub 28), żonaty, rolnik, kosynier;
- Stapin Jan, lat 21, żonaty, włościanin, strzelec;
- Stempień Jan, lat 22, rolnik;
- Swat Józef, lat 22, kawaler, włościanin, kosynier;
- Szwed Józef, lat 25, włościanin;
- Wiśniewski Ignacy, lat 19 (lub 21), kawaler, rolnik, kosynier;
- Wójcicki Sylwester, lat 18, kawaler, syn urzędn. górniczego, strzelec;
- Wojciechowski Józef, lat 19; parobek;
- Zatarski Stanisław, lat 21, kawaler, rolnik, strzelec;
- Zwonek Sebastian, lat 25, kawaler, robotnik, kosynier.
(dla tych samych osób zapisywano na listach różną ilość lat życia)
Niewiele zachowało się informacji o poszczególnych powstańcach:
- skromne informacje przekazała rodzina Hieronima Pietrzycy. Podano je przy prezentacji zachowanej mogiły weterana powstania na cmentarzu parafialnym (zob. hasło - Tumlin),
- po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Józef Bugajski, ur. w Tumlinie w r. 1847, po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, otrzymał honorowy stopień ppor. weterana i został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 i 1863 ROKU (Dz. Personalny Nr 123/1924 poz. 3648). Ponieważ w tym czasie już nie żył - przysługującą stałą pensję weterana otrzymywała dożywotnio wdowa, Marianna Bugajska.
Zdecydowanie żywsze wspomnienia oraz materialne upamiętnienie znajduje okres II Wojny Światowej. W tym czasie mieszkańcy wsi Kołomań również licznie uczestniczyli w partyzantce, tu działał prężny oddział AK "Gryfa". Na pomnikach ofiar terroru 1939 - 1944 oraz żołnierzy AK w Kołomani oraz w pobliskim Samsonowie i Tumlinie znajdujemy, wcześniej wymienione, nazwiska z okresu powstania 1863 roku: Władysław Darmos, Stanisław Kmiec, Stanisław, Antoni i Władysław Młodawscy, Piotr Stępień, Aniela z Bugajskich - możliwe, że część z nich, to potomkowie miejscowych powstańców styczniowych.
wprowadzono w czerwcu 2010 r.
góra strony
ostatnia aktualizacja:
20-07-2014 , 12:39
