1. Mogiła 17 (21) powstańców w Kurzelowie
Na cmentarzu parafialnym w Kurzelowie, tuż za kaplicą cmentarną, nieco w lewo, znajduje się zbiorowa mogiła powstańców 1863 r.
Wymurowana katakumba została obłożona płytkami marmuru. Na mogile wykonano nieduży postument, za którym jest ustawiony metalowy krzyż. Na postumencie umieszczona płyta z wyrytym napisem:
† / Ś. P./ ZBIOROWA MOGIŁA 17 ŻOŁNIERZY / POWSTANIA STYCZNIOWEGO / POLEGŁYCH 26 II 1863 r. W BITWIE / W OKOLICACH WSI EWELINÓW / GM OLESZNO / POD DOWÓDZTWEM GENERAŁA/ MARIANA LANGIEWICZA / MIESZKAŃCÓW KURZELOWA // ZWIĄZEK KOMBATANTÓW RPiBWP / WE WŁOSZCZOWIE / CZERWIEC 1993 r.
Z tyłu mogiły umieszczono metalową tabliczkę z wygrawerowanym napisem:
KAPITALNY REMONT ZBIOROWEJ MOGIŁY / 21 POWSTAŃCÓW STYCZNIOWYCH 1863 r. / WYKONALI W DN 14 VI 93 r. - 15 VII 94 r. / MIGACZ MIECZYSŁAW GŁ.WYKONAWCA / PREZES KOŁA ZWIĄZKU KOMBATANTÓW / BĄBIŃSKI TOMASZ I JEGO SYN ZDZISŁAW / DYMEK STANISŁAW I JEGO SYN HENRYK / ZAMIESZKAŁY KURZELÓW. / WŁOSZCZOWA 1994 r.
W treści tablic zachodzi rozbieżność w ilości pochowanych (17 żołnierzy - 21 powstańców).
góra strony
2. Mogiła 43 żołnierzy powstania styczniowego 1863 r.
Na cmentarzu parafialnym w Kurzelowie znajduje się druga, bardzo podobnie wykonana mogiła zbiorowa powstańców 1863 roku. Dojście od bramy wejściowej na cmentarz - alejką w lewo 90 m i po prawej stronie 4 m.
Na metalowej płycie nagrobnej wykonano napis:
† / Ś. P. / ZBIOROWA MOGIŁA 43 ŻOŁNIERZY / POWSTANIA STYCZNIOWEGO / POLEGŁYCH 24 II 1863 r. W BITWIE / W OKOLICACH MAŁOGOSZCZA / POD DOWÓDZTWEM GENERAŁA / MARIANA LANGIEWICZA / MIESZKAŃCÓW KURZELOWA // ZWIĄZEK KOMBATANTÓW RPiBWP / WE WŁOSZCZOWIE. / CZERWIEC 1993 r.
Z tyłu mogiły umieszczona metalowa tabliczka informacyjna z wyrytym napisem:
KAPITALNY REMONT ZBIOROWEJ MOGIŁY / 43 POWSTAŃCÓW STYCZNIOWYCH 1863 r. / WYKONALI W DN 14 VI 93 r. - 15 VII 94 r. / MIGACZ MIECZYSŁAW GŁ. WYKONAWCA / PREZES KOŁA ZWIĄZKU KOMBATANTÓW / BĄBIŃSKI TOMASZ I JEGO SYN ZDZISŁAW / DYMEK STANISŁAW I JEGO SYN HENRYK / ZAMIESZKAŁY KURZELÓW. / WŁOSZCZOWA 1994 r.
góra strony
Istniejące dokumenty, wskazują raczej na niepoprawność treści zamieszczonych tablic na mogiłach w Kurzelowie.
Z Małogoszcza oraz z Ewelinowa do Kurzelowa odległości są już znaczne (33 i 31 km), po drodze były inne kościoły i cmentarze. Brakuje logicznego uzasadnienia dla lokalizowania pochówków tych powstańców w Kurzelowie.
Natomiast w pobliżu Kurzelowa były inne bitwy powstania styczniowego, z których powinny pochodzić mogiły powstańcze na cmentarzu w Kurzelowie.
Dnia 28 lipca 1863 roku w Rudnikach (8 km na płd-zach. od Kurzelowa) krwawy bój z wojskami moskiewskimi toczy Z. Chmieleński. Zadaje im znaczne straty, ale wśród powstańców jest wielu zabitych i rannych.
W walkach wyróżnili się dowódcy żuawów: Władysław Żochowski i Ksawery Chabrioll.
Wójt Gminy Rudniki (akta
Naczelnik Wojenny Powiatu Kielckiego), w złożonym raporcie opisuje:
W dniu 27 lipca rb. Oddział Wojska z Częstochowy przybyły odbył bitwę z powstańcami w lasach Secemińskich znajdującymi się. Około godziny 5 po południu starcie nastąpiło na terytorium Gminy tutejszej. ...
W dniu tem zabito Powstańców 26-ciu i tych w Kurzelowie, jako parafii, na cmentarzu grzebalnym pochowano. Nadto zabito Pana Znanowskiego Dzierżawcę wsi Zaróg, do Gminy Secemin należącej i Syna Jego lat 14. mającego, nie należących zupełnie do powstania lecz zabranych ze wsi tejże ...
Chmurzyński W Rudnikach 2 sierpnia 1863 r.
Akt zgonu nr 57 w parafii Kurzelów, sporządzony 20 sierpnia
1866 (
!), stwierdza
... iż we wsi Rudniki Parafii tutejszej na dniu dwudziestym siódmym Lipca roku tysiąc ośmset sześćdziesiąt trzeciego o godzinie czwartej popołudniu w czasie boju powstańców z wojskami Cesarsko-Rosyjskimi wskutek ran odniesionych zmarło dwudziestu pięciu powstańców, których imiona i nazwiska pomimo śledztwa czynionego przez Sąd Policji Prostej Okręgu Kieleckiego jako też ciągłego dochodzenia Urzędnika Stanu Cywilnego wykryte niezostały - ani strony interesowane pomimo tak długiego upływu czasu do spisania Aktu niestawiły się - po przekonaniu się naocznie o śmierci dwudziestu pięciu powstańców Akt ten podpisalismy ... - zapisał ks. Aleksander Winczakiewicz, proboszcz Kurzelowa.
Nieco wcześniej, bo w roku 1865, ksiądz wypisał akt zgonu nr. 29, stwierdzający, że w Seceminie 28.VII.1863 r.:
... umarł wskutek ran otrzymanych w boju pod wsią Rudnikami niejaki Chabrioll mieniący się być rodem z Francji, lat około dwudziestu ośmiu ... dowódca powstańczych żuawów, przywieziony po śmierci do Miasta Kurzelowa i tu wraz z innymi pochowany ...
I tylko dzięki dociekliwosci obecnego proboszcza, ks. Daniela Wojciechowskiego (
Parafia w Kurzelowie. Historyczno-pastoralny zarys dziejów), te akty zgonu, wypisane kilka lat po pochówkach powstańców, obecnie zostały odkryte.
Józef Chabrioll pseud. Ami pochodził z Francji, był mieszkańcem Kurzelowa. Były podoficer armii francuskiej, ochotnik. W stopniu kapitana walczył pod rozkazami J. Oxińskiego oraz Z. Chmieleńskiego, gdzie był dowódcą kompanii.
Wskutek ran otrzymanych w bitwie pod Rudnikami, zmarł w Seceminie. Zgodnie z jego ostatnią wolą, został pochowany w Kurzelowie.
Ks. Daniel Wojciechowski stwierdza, że wśród mieszkańców Kurzelowa żywa jest tradycja, oparta na ustnych przekazach, ... iż po klęsce powstańczej pod Małogoszczem, Kurzelowianie na chłopskich furmankach przywieźli z pola bitwy wiele ciał powstańców i pogrzebali je na kurzelowskim cmentarzu ...
Jest jednak bardzo prawdopodobne, że w przekazach ustnych nastąpiło przekłamanie - występuje w nich miasto Małogoszcz, jako symbol krwawych zmagań z Moskalem w okresie powstania styczniowego.
PIEŚŃ ŻOŁNIERZA
A kto chce rozkoszy użyć,
Niech idzie w wojence służyć!
Na wojence tak jest ładnie,
Kiedy ułan z konia spadnie.
Koledzy go nie żałują,
Jeszcze końmi potratują.
Rotmistrz z listy go wymaże,
Kapitan trumnę zbić każe.
A za jego trud i pracę
Hejnał zagrają trębacze.
Tylko grudy zaburczały,
Chorągiewki zafurczały.
śpij, kolego - twarde łoże,
Obaczym się jutro może.
Dalej, naprzód! Cary, z drogi!
W piekło, zbiry! Z drogi, wrogi!
śpij, kolego, a w tym grobie
Niech się Polska przyśni tobie -
Więc kto chce rozkoszy użyć,
Niech idzie w wojence służyć!
Władysław hr. Tarnowski (Ernest Buława) był autorem tej pieśni, która należała do najbardziej popularnych w okresie powstania styczniowego. W późniejszym okresie piesń doczekała się licznych wariantów tekstu i melodii. Obecnie znana jest pod nazwą "
Jak to na wojence ładnie"
(ze zbioru: Byleś Polsko wolną była)
