1. Pomnik powstańców 1863 r. w Krzykawce

   Miejsce śmierci płk. Francesco Nullo w Krzykawce zostało upamiętnione zaraz po odzyskaniu niepodległości przez Polskę. Ówczesny wygląd tego miejsca przedstawia H. Mościcki w Pomnikach bojowników.

   Pomnik znajduje się przy niebieskim szlaku turystycznym, prowadzącym ze Sławkowa, poprzez Krzykawkę, w kierunku Olkusza.

   Obelisk, o wysokości ok. 7 m. został wymurowany z kamienia. Na jego szczycie zamocowano sylwetką stylizowanego orła. Na kolumnie pomnika umieszczono tablicę z napisem:
BOHATEROM POWSTANIA / PUŁKOWNIKOWI / FRANCESCO NULLO / WŁADYSŁAWOWI ROMEROWI / JULIANOWI I INNYM / POLEGŁYM W WALCE / O WOLNOŚĆ POLSKI / DNIA 5 MAJA 1863 R. / HOŁD SKŁADA ZIEMIA / KTÓREJ BRONILI

Dawny wygląd upamiętnienia miejsca śmierci Fr. Nullo i obecna tablica na pomniku

   WIADOMOŚCI Z POLA BITWY w Nr 12 z 5 czerwca 1863 roku tak przedstawiały opis walki pod Krzykawką:
   Oddział Miniewskiego forsownym marszem idąc, stanął 5 V w Olkuskich lasach pod wsią Krzykawką. Silna moskiewska kolumna o godz. 5 rano uderzyła na Miniewskiego pod Krzykawką, który odparł pierwszy ich atak. Następnie rozpoczął się ogień strzelców, trwający przez 2 godz. Wśród ognia powstańcy pełni odwagi rzucili się na piechotę moskiewską, która schroniła się do bliskiej wsi. Szczęśliwy bój w początkach mniej pomyślny obrót przyjął w dalszym ciągu.
   Gdy dowódca legii francuskiej jen. Nullo, towarzysz Garibaldiego, legł ugodzony 2 kulami, szyki nasze mieszać się poczęły i oddział rozpoczął odwrót. ...
   Przy przejściu rzeki część powstańców rozproszyła się, do 30 zostało wziętych do niewoli, w tej liczbie 14 Francuzów i Włochów. Rannych Moskale dobijali.

   Żołnierz Polski w nr. 22 z 1922 roku zamieścił zdjęcie przedstawiające grupę powstańców z oddziału Fr. Nulla, którzy byli wzięci do niewoli pod Krzykawką, zaś w nr. 20 opublikował relację uczestnika boju pod Krzykawką - rtm. Juliana Pikuzińskiego:
... W pierwszej bitwie, dzień przed Krzykawką, idąc na ochotnika na bagnety, zostałem ranny w lewą rękę w palce przez zaczajonych Moskali. ... chirurg ... opatrzył mi palce, dał w deszczułki rękę, obandażował, tak że pod Krzykawką w bitwie udziału nie brałem, tylko stałem na skraju lasu, bo przebrany za chłopa krakowskiego w sukmanie i wysokim kapeluszu miałem być wysłany z depeszami do Krakowa.

   - poprowadził Nullo swoich na bagnety, a że był na koniu, ubili mu konia i zwalił się z koniem na ziemię. Ja widzę, że przywalony koniem, skoczyłem z za wału, a że byłem silny, poprowadziłem go za wał pod lasem i trzymałem prawą ręką za kark, a lewą obandażowaną podtrzymywałem na brzuchu. A że ogień szedł na 200 kroków najdalej, jedna kula przeszła nieszczęśliwie przez wał, trafiła mnie w rękę obandażowaną i przeszła, ugodziwszy w Nulla pendent od pałasza na drugą stronę Nulla tak, że padł, nie wydawszy głosu. Zemdlałem i nie widziałem nawet, jak Włosi porwali między siebie ciało Nulla.

   Wiem, że potem Moskale pochowali Nulla w Olkuszu w aksamitnej amarantowej trumnie z honorami wojskowymi ...

   Po bitwie oddziału powstańczego płk. Józefa Miniewskiego, z Rosjanami dowodzonymi przez ks. Szachowskiego, polegli powstańcy pochowani zostali na cmentarzu w nieodległych Niegowonicach (jest zachowana mogiła).

   Prochy płk. Francesco Nullo zostały przewiezione do rodzinnego Bergamo, zaś na starym cmentarzu w Olkuszu urządzono symboliczną mogiłę płk. F. Nullo. Wykonano tam również tablicę upamiętniającą udział Włochów w powstaniu styczniowym.

   Z okazji 75 letniej rocznicy śmierci pułkownika Francesco Nullo powstał z inicjatywy Związku Podoficerów Rezerwy w Olkuszu Komitet mającu na celu wzniesienie pomnika na pobojowisku w Krzykawce. Powstał projekt w formie 6-cio metrowej kolumny, ustawionej na trzech stopniach, z umieszczeniem na szczycie Orła Polskiego. Przewidziano wykonanie pomnika z miejscowego kamienia polnego (wapień) na zaprawie cementowej. Orędownikiem budowy tego pomnika był b. senator Bogucki, właściciel majątku w Krzykawce.

   Inicjatorzy budowy pomnika planowali wielkie uroczystości z udziałem Ministra Spraw Zagranicznych Włoch hr Ciano, przewidując równocześnie przyjazd najwyższych dostojników Państwa. Dlatego Starosta Olkuski pismem z dnia 20 IV 1938 r. do Wojewody Kieleckiego daje negatywną ocenę tego działania dająć różne argumenty: - za krótki okres czasu na realizację;
- projekt pomnika nie został przedstawiony dla uzyskania stosownych uzgodnień administracji;
- ... projektowany pomnik - skromny, wykonany z lichego materiału, nieharmonizujący z otoczeniem jest niedostosowany do tak podniosłych uroczystości z udziałem dostojnych przedstawicieli obcego Państwa ...
- droga gminna gruntowa, prowadząca do pobojowiska (800 m) w stanie złym, możliwa do przejazdu tylko furmanką lub do przejścia pieszo ...
Zapisy na ten temat znajdujemy w dokumentacji Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych w Kielcach (Archiwum Państwowe Kielce zesp. 100/I, sygn. 17475).

   Corocznie, w rocznicę bitwy pod Krzykawką, organizowane są przez władze samorządowe uroczystości przy pomniku na Polanie Nullo w Krzykawce - zob. - UROCZYSTOŚCI

uzupełniono dn. 8.05.2011 r.

---

   Na pomniku znajduje się mała tabliczka informacyjna o treści:
TYM MIEJSCEM / OPIEKUJE SIĘ / SZKOŁA PODSTAWOWA / W KRZYKAWIE

   W 130 rocznicę śmierci płk. Francesco Nullo, w dn. 8.V.1993 r. Szkoła Podstawowa w Krzykawie otrzymała Imię bohaterskiego Włocha, który poległ pod Krzykawką walcząc o niepodległość Polski. Szkoła otrzymała wówczas pamiątkową tablicę, która została wmurowana przy wejściu do budynku szkoły:
SZKOLE PODSTAWOWEJ / W KRZYKAWIE / IMIĘ płk. FRANCESCO NULLO / Z BERGAMO W ITALII / BOHATERSKIEGO UCZESTNIKA / POWSTANIA STYCZNIOWEGO / W 130 ROCZNICĘ ŚMIERCI / W BITWIE POD KRZYKAWKĄ / NADAJE SPOŁECZEŃSTWO GMINY BOLESŁAW / KRZYKAWA - MAJ 1993 r.

   Zmiany organizacyjne w szkolnictwie spowodowały przekształcenie dotychczasowej Szkoły Podstawowej. Utworzono Gimnazjum, powstał Zespół Szkół w Krzykawie. Rada Gminy Bolesław w roku 2006 nadała również dla Gimnazjum i Zespołu Szkół w Krzykawie imię płk. Francesco Nullo.

   W okresie obchodów 150. rocznicy powstania styczniowego, wykonano prace remontowe przy pomniku F. Nullo na polanie pod Krzykawką: pomnik został oczyszczony i zakonserwowany, poprawiono tablicę inskrypcyjną na pomniku (zachowując dotychczasową treść napisu), przylegający teren został uporządkowany, u podstawy pomnika utworzono kwietne rabaty. Pomnik posiada troskliwą opiekę.

Wprowadzono w maju 2014 r.

góra strony

---

   W bitwie pod Krzykawką walczył por. Elia Marchetti, urodzony dn. 31.XII.1839 r. w Bergamo. Z grupą Włochów i Francuzów dotarł do polskiego powstania, jako adiutant gen. Francesco Nullo. W bitwie pod Krzykawką został ciężko ranny w pierś. Był w grupie kilkudziesięciu powstańców którzy wycofali się do Galicji, gdzie zostali schwytani przez żołnierzy austriackich. Pomimo szybkiego zwolnienia, po dwóch dniach, w dniu 7 maja, w domu chrzanowskiego notariusza Apolinarego Horwatha, zmarł z odniesionych ran. Został uroczyście pochowany dnia 11 maja 1863 na cmentarzu w Chrzanowie.

   Na miejscowym cmentarzu parafialnym, przy ul. Elii Marchettiego, w kw. 1, znajduje się mogiła por. Marchetiego, otoczona troskliwą opieką mieszkańców. Na pomniku nagrobnym wykonanym z porfiru, znajduje się biała tablica marmurowa napisem:
† / Ś. P. / ELIA MARCHETTI / URODZ. DNIA 31.XII.1839 ROKU / W BERGAMO WE WŁOSZECH / PORUCZNIK LEGJI CUDZOZIEMSKIEJ / GENERAŁA NULLO / RANNY W BITWIE Z MOSKALAMI / POD KRZYKAWKĄ w OLKUSKIEM / ZMARŁ DNIA 7.V.1863 W CHRZANOWIE / CZEŚĆ BOHATEROWI W WALCE / O WOLNOŚĆ POLSKI

uzupełniono dn. 24.05.2012 r.

---

góra strony