KOŚCIELEC
1. Mogiła zbiorowa powstańców 1863 r.
Mogiła zbiorowa powstańców 1863 r. na cmentarzu w Kościelcu.
Na cmentarzu parafialnym w Kościelcu (idąc od bramy wejściowej, zaraz za kaplicą Kamockich) znajduje się duża okrawężnikowana mogiła ziemna, wygrodzona betonowymi słupkami połączonymi żelaznym łańcuchem. Na czole mogiły postawiono ściankę ze zespoinowanych głazów granitowych, przed którą postawiono krzyż z rurek stalowych. Na krzyżu umieszczona postać Chrystusa ukrzyżowanego.
W prawym narożniku kamiennej ścianki umieszczono tablicę z czarnego granitu, na której wyryto napis:
MOGIŁA / POWSTAŃCÓW / STYCZNIOWYCH
Mogiła powstańców 1863 r. - stan po remoncie w 2008 r.
Obecne urządzenie mogiły jest wynikiem prac remontowych wykonanych w roku 2008 przez Urząd Gminy w Proszowicach, ze wsparciem finansowym Urzędu Marszałkowskiego w Krakowie. Zachowano dokładnie urządzenie grobu, jakie było przed remontem - co potwierdza przedstawiona obok fotografia. Wymienione jedynie stare materiały, poprawiono elementy betonowe, uporządkowano otoczenie grobu. Jak podaje ks. J. Majka, od blisko 30 lat proboszcz w Kościelcu, wcześniej powstańcza mogiła obejmowała dużo wiekszą kwaterę.
Brak jest informacji - gdzie i jak zginęli powstańcy 1863 roku, pochowani w zbiorowej mogile na parafialnym cmentarzu w Kościelcu.
Przez rejon ten wielokrotnie przemieszczały się powstańcze oddziały, dochodziło do starć, które nie wszystkie zostały odnotowane w zestawieniu Zielińskiego - Bitwy i potyczki ... lub ujęte w późniejszych wspomnieniach powstańców. Brak jest również zapisów w Księdze Zgonów Parafii Kościelec - ale przecież nie wszystkie pochówki powstańców były zapisane w księgach metrykalnych. Trudno podważać wiarygodność ustnych przekazów mieszkańców, dla których ta powstańcza mogiła była "od zawsze", gdzie od dzieciństwa ludzie palili znicze, a pamięć była przekazywana na kolejne pokolenia.
Na tym etapie zebranych informacji można więc tylko snuć przypuszczenia na temat pochodzenia poległych:
- z zapisów historycznych wynika, że po bitwie na Grochowiskach w dniu 18 marca 1863 roku, gen. Marian Langiewicz wraz ze swoim sztabem podążył z Wełcza do Galicji. Przez Wisłę przeprawił się pod Opatowcem, zaraz został aresztowany i internowany przez Austriaków. Za dyktatorem do odwrotu ruszyły praktycznie wszystkie oddziały powstańcze. Przeprawiano się podobnie - w rejonie Nowego Korczyna i Opatowca. Znaczna część powstańców, prowadzona przez gen. Śmiechowskiego, zmierzała do Galicji "suchą drogą" poprzez rejon Skalbmierza, Proszowic, Igołomię, Wawrzeńczyce. W tym odwrocie prowadzono utarczki z atakującymi ich wojskami rosyjskimi. Po drodze zostawali zabici i zmarli z ran.
- nieco później, dnia 24.IX.1863 r. niedaleko Skalbmierza, pod Drożejowicami, konny oddział Iskry, prowadzony przez Bogusza, stoczył bój. Odnotowano, że powstańcy stracili 10 ludzi. Może część z nich zginęła w rejonie Kościelca?
Możliwe, że przy penetracji dokumentów archiwalnych, uda się jeszcze wyjaśnić pochodzenie mogiły w Kościelcu.
Mogiła powstańców 1863 r. w Kościelcu - stan: wrzesień 2012 r.
góra strony
2. Mogiła Bronisława Cywińskiego
Kwatera mogił rodziny Cywińskich na cmentarzu w Kościelcu.
Na cmentarzu parafianym w Kościelcu, idąc od bramy do kaplicy grobowej dziedziców Kamockich, znajduje się
okazała grupa nagrobków rodziny Cywińskich, wśród nich jest pochowany Bronisław Cywiński, oficer powstania styczniowego 1863 roku.
Na pomniku nagrobnym, wykonanym z żeliwa, znajdującym się w wygrodzeniu żeliwnym płotkiem, na kolumnie nagrobka, w miejscu dawnej płyty żeliwnej, umieszczono nową tablicę granitową z wyrytym napisem:
Ś. P. / BRONISŁAW / CYWIŃSKI / "Żuaw" / z Powstania Styczniowego / 1863 - 64
Na sąsiadującej bocznej płaszczyźnie nagrobka, żeliwna tablica upamiętnia żonę Bronisława. Pod znakiem krzyża znajduje się napis:
Ś. P. / BRONISŁAWA / z LENCZOWSKICH / CYWIŃSKA / UR. D. 3 WRZEŚNIA 1842 R. / ZM. D. 22 KWIETNIA 1901 R.
Mogiła powstańca styczniowego Bronisława Cywińskiego i jego żony Bronisławy.
Po prawej stronie mogiły żuawa, znajdują się dwa nagrobki - córki oraz rodziców Bronisława. W identycznym wygrodzeniu żeliwnym płotkiem, znajduje się kamienny nagrobek zwieńczony rzeźbą stojącej kobiety. Na kamiennej tablicy, wykonanej w formie zwoju papirusu, wyryto napis upamiętniający zmarłą w wieku 20 lat, córkę Bronisława:
Ś. P. / WANDA / CYWIŃSKA / UR. D. 5 LIPCA 1875 R. / ZM. D. 8 MAJA 1896 R.
Dalej, po prawej, znajduje się żeliwny nagrobek rodziców Bronisława. Przed nagrobkiem została zamocowana nowa tablica z czarnego granitu, zawierająca wykuty napis:
Ś. P. / SZYMON / CYWIŃSKI / Uczestnik Powstania Listopadowego / 1830 - 31.
;Nieco wyżej, bezpośrednio w kolumnie nagrobka, znajduje się żeliwna płyta nagrobna żony Szymona:
Ś. P. / HONORATA / Z / VERYCHÓW DAROWSKA / CYWIŃSKA / DZIEDZICZKA DÓBR / NAGORZANY / UR. D. 12 STYCZNIA 1813 R. / ZM. D. 1 LUTEGO 1862 R.
Obok, na bocznej płaszczyźnie nagrobka, umieszczona jest żeliwna tablica nagrobna:
Ś. P. / SZYMON / CYWIŃSKI / DZIEDZIC WSI CZARNOWICE / UR. D. 28 PAŹDZIERNIKA 1811 / ZMARŁ D. 7 LIPCA 1872 R.
Mogiła powstańca listopadowego Szymona Cywińskiego i jego żony Honoraty
góra strony
Cywińscy herbu Puchała to stara rodzina szlachecka przedstawiona w Herbarzu A. Bonieckiego. Pochodzili z Cywina, pow. płoński w woj. płockim. Do województwa krakowskiego, w rejon Skalbmierza - Kaziemierzy Wielkiej, dotarli w latach trzydziestych XIX w.
Szymon Cywiński (28.X.1811 - 7.VII.1872), który był uczestnikiem powstania listopadowego, służył w 5. Pułku Ułanów. Po upadku powstania dzierżawił folwark Głuchów k/ Gabułtowa. Ożenił się z Honoratą z Werychów - Darowskich (12.I.1813 - 1.II.1862), dziedziczką majątku Gabułtów, k/ Kazimierzy Wielkiej. W kościele parafialnym w Kazimierzy Małej zapisywano później urodziny dzieci Szymona i Honoraty. Po pożarze Gabułtowa Cywiński występuje jako dzierżawca folwarku Kostrzeszyn (od generałowej Dembińskiej), następnie majątków w Niezwojowicach, w Baranowie, a od 1857 r. przenoszą się do majątku Nagorzany, parafia Kościelec. Cywiński zakupuje folwark Czarnowiec, wydzielony z dóbr Nagórzany. Gdy nadszedł czas powstania 1863 roku, trzech synów Szymona Cywińskiego bierze bezpośredni udział w powstaniu styczniowym: Ludomir, Mieczysław i Bronisław.
Ludomir Cywiński (13.II.1839 - 1915), chorąży "Żuawów Śmierci" Rochebruna, był najbardziej znanym powstańcem w rodzinie Cywińskich. Urodził się w Gabułtowie jako najstarszy syn Szymona i Honoraty z Werychów-Darowskich. Otrzymał staranne wykształcenie: w wieku 7 lat rodzice odesłali go do Kościelca, na nauki u księdza Jędrzejewskiego. Następnie uczy się w gimnazjum w Radomiu. Przez trzy lata pomaga ojcu prowadzić gospodarkę i od roku 1859 przez dwa lata w Paryżu uczy się agronomii. W roku 1861 powraca do kraju, zajmuje się kształceniem młodzieży i dorosłych, następnie dzierżawi majątek w Rudzie Kościelnej k/ Ćmielowa, jest tam również wójtem. Do powstania nie był przychylnie nastawiony, ale gdy 23 stycznia 1863 r. nastąpiło uderzenie spiskowców na Szydłowiec i Bodzentyn, z grupą miejscowych włościan wyrusza do Wąchocka, uznając to za swój obowiązek. Dostaje przydział do batalionu Klimaszewskiego w wojsku Langiewicza.
Udział w powstańczych walkach opisał w roku 1911, w czasopiśmie "Wieś i dwór" (R.1, 1912, zeszyty I - V) zostały opublikowane Wspomnienia z lat ubiegłych Ludomira Cywińskiego. Przeszedł z Langiewiczem, jako porucznik sztabowy, szlak bojowy poprzez Święty Krzyż - Staszów - Małogoszcz. Później został wysłany w powstańczych sprawach do Krakowa i Lwowa. Gdy powrócił do obozu powstańców w Goszczy, został zwerbowany do batalionu żuawów. Rochebrun miał się wyrazić - " i u mnie będziesz pan miał tę samą rangę, a lepszego chorążego nie znajdę", gdyż byłem wielkiego wzrostu i silnie zbudowany. - pisał Cywiński we Wspomnieniach. Potwierdzenie znajdujemy na zamieszczonych poniżej zdjęciach, gdzie chorąży "żuawów" wyróżnia się wzrostem. Wspomina o walkach żuawów pod Chrobrzem i na Grochowiskach oraz jak to ... w półtora tysiąca ostatków przeszliśmy do Galicji .... z brygadierem Śmiechowskim.
Po pobycie w Krakowie i we Lwowie, powraca do powstania z Chmieleńskim. Otrzymuje dowództwo - w organizowanej pierwszej kompanii, jak opisuje Cywiński - ... żuawi pozostawali pod moją wyłącznie komendą, piechotę zaś powierzył Chmieliński Chabriolowi ... Bierze udział w kolejnych potyczkach, wraca do Krakowa by odpocząć i ponownie powraca do powstania, A. Deskur powierza mu dowództwo oddziału, przyjmuje teraz powstańczy pseudonim Rokita. Udanie prowadzi atak 4 listopada 1863 r. na Góry, zostaje włączony w oddziały gen. Bosaka, który ... mianował mnie lustratorem generalnym województwa sandomierskiego .. więc pędziłem wędrowny żywot, przejeżdżając z miejsca na miejsce, odwiedzając kolejno oddziały Postawki, Waltera, Bogdana, Siemiątkowskiego, Lubina, Rudowskiego, Wielobyckiego. Co dni kilka zdawałem raport Bosakowi...
Uczestniczy w bitwie bodzechowskiej Z końcem lutego 1864 r., zmęczony, widząc bezskuteczność dalszych działań, przeprawia się do Galicji. Jeszcze raz miał być wysłany do powstania, ale ogłoszenie w Galicji stanu oblężenia udaremniło te plany. Krótko był aresztowany, ale zezwolono mu na wyjazd do Czech, gdzie udanie zajął się robieniem interesów handlowych w Pradze, następnie przeniósł się do Paryża.
Był jednak zdeterminowany, aby powrócić do kraju. Miał pełną świadomość, że czeka go proces i wyrok w granicach 8 do 15 lat ciężkich robót, możliwe, że później bezterminowe osiedlenie na Syberii. Z końcem listopada 1865 r. dobrowolnie przekroczył granicę, i w asyście żandarma dotarł do Warszawy, został aresztowany i osadzony w cytadeli. Po wielomiesięcznych przesłuchaniach, w czerwcu 1886 r. otrzymał bardzo niski wyrok - rok pobytu w fortecy w Modlinie (prawdopodobnie zadziałała zbieżność nazwisk - Rosjanom doskonale była znana postać Ignacego Cywińskiego (1776 - 1855), policmajstra miasta Warszawy, znienawidzonego przez mieszkańców, ale mającego duże uznanie władz rosyjskich). W lutym 1867 r. z okazji ślubu Następcy Tronu, objęła go częściowo amnestia: miał darowaną 1/3 kary.
Po uwolnieniu przenosi się w rejon Solca n/ Wisłą, wydzierżawia nieduży folwark Raj, w pobliżu wybranki serca - Zofii Targowskiej. W tym rejonie mieszkała też jego siostra, Maria, zamężna za Aleksandrem Marcinkowskim, właścicielem majatków Wola Pawłowska i Glina. Niedługo, w r. 1870 Ludomir zakupił za 60.800 rs. majątek Piotrawin, położony po drugiej stronie Wisły. Interesy dobrze się rozwijały, dokupił więc ok. 1880 r. sąsiadujące dobra Kamień. Ożenił się z Zofią z Targowskich, córką właściciela Rudy Kościelnej. Z tego związku urodziło się dwóch synów: Stanisław (który odziedziczył Kamień) i Juliusz (otrzymał Piotrawin). Dalsze losy potomków Ludomira (m.in. Izabella Cywińska) podały "Wiadomości Ziemiańskie" (nr. 19 z 2004 r.) w opracowaniu Rodzina Cywińskich. Ziemianie w portrecie i fotografii.
Chorąży ppor. L. Cywiński wraz z ppor. Wierzbickim (po lewej) oraz ppor. Czaderskim.
Zdjęcie zbiorowe "żuawów" (foto W. Rzewuski). Od lewej: F. Rochebrun, Borgio, Piekarzewski, Gierzyński, Postalski, ks. K. Grzywaczewski, Łasienicki (?), Raszewski, Cywiński i Czaderski. Siedzą: lekarz Kulczycki, dwaj nierozpoznani i Listopad.
Bronisław Cywiński (30.V.1844 - 19.II.1914), najmłodszy syn Szymona i Honoraty z Werychów-Darowskich, również przystąpił do powstania. Jego starszy brat Ludomir, będący wówczas w stopniu kapitana dowódcą oddziału żuawów, tak podaje w swoich "Wspomnieniach":
... Wkrótce połączyliśmy się w Maluszynie z Oksińskim, który stał na czele 700 ludzi, razem więc przedstawialiśmy pokaźną liczbę 1100 ludzi.
Wiedziałem, iż brat mój, Bronisław, znajdował się w oddziale Oksińskiego, lecz trudno było się dopytać, gdyż ukrywał się pod przybranym nazwiskiem. ...
Gdy już odnalazł brata, zaproponował mu przejście do jego kompanii, ... na co chętnie się zgodził, lecz nie mógł nic zdecydować bez wiedzy Oksińskiego, a ten robił trudności, gdyż brat mój doskonale obeznany z fechtunkiem, był instruktorem walki na pałasze.
Kazałem stanąć w szeregu żuawom i zaproponowałem Oksińskiemu, żeby sobie wybrał który tylko mu się spodoba w zamian za brata. ... W ten sposób zdobyłem Bronisława i wcieliłem go do mej kompanji w stopniu podoficera. ... Bronisław został więc w powstaniu również żuawem.
Ludomir wspomina jeszcze, jak po starciu pod Przedborzem, ... krążyliśmy po lasach i dopiero na piąty dzień spotkaliśmy pod Skotnikami oddział Oksińskiego, ogromnie wyczerpany marszem i małą utarczką pod Trzebnicą. Odnalazłem mego brata, który w zamieszaniu ogólnem gdzieś przepadł. Był bardzo wygłodzony, więc kupiłem kurę ... - została szybko ugotowana, ale rosyjski atak uniemożliwił jej zjedzenie.
Po upadku powstania Bronisław powraca do majątku rodziców w Nagorzanach. Wstępuje w związek małżeński z Bronisławą z Lenczewskich,z którą miał dwie córki: Wandę, która zmarła w wieku 20 lat, oraz Lucynę. Jej mężem został Stanisław Józef Thugutt h. Pelikan. Wcześniej prowadził on wykłady na uniwersytecie w Dorpacie, przerwał te zajęcia i po kupnie majątku Sieradzice gm. Kościelec, stał się sąsiadem Cywińskich. W roku 1905 Stanisław i Lucyna Thuguttowie wyprowadzili się do Warszawy.
Bronisław przejął od swego ojca, Szymona, majątek Nagorzany, gdzie gospodarzył do śmierci w 1914 r. Wraz z małżonką są pochowani w rodzinnej kwaterze na cmentarzu parafialnym w Kościelcu.
Mieczysław Cywiński, brat Ludomira i Bronisława, był również uczestnikiem powstania. Na jego temat zachowały się bardzo skromne informacje. Ludomir we"Wspomnieniach" podaje, że jego bracia byli internowani przez Austriaków w Iglawie na Morawach. Gdy w roku 1865 ... w połowie lipca udałem się do Drezna, gdzie znajdowali się chwilowo bracia moi, Mieczysław i Bronisław, po ucieczce z spod Iglawy - a także cioteczny brat Witold Kuczkowski. Namówiłem ich, aby zaraz powracali do kraju, gdy są mało skompromitowani, sam zaś pojechałem szukać szczęścia w Paryżu. O udziale Mieczysława w powstaniu styczniowym i jego dalszych losach brak jest dokładniejszych informacji.
Wprowadzono 30.I.2009 r. korzystając sygnałów, które przekazał
Tadeusz Kozioł, historyk-regionalista z Kazimierzy Wielkiej.
góra strony
ostatnia aktualizacja:
28-12-2014 , 11:57
|
|
