Bardo - pomnik powstańców 1863 r.
1. Pomnik na mogile powstańców 1863 r.
Na północ od kościoła, na połogim wzgórzu przy drodze z Barda do Zagościńca, w wygrodzonym terenie, na betonowym postumencie umieszczone są trzy metalowe krzyże.
Na czarnej tablicy granitowej wyryto napis:
ZBIOROWA MOGIŁA 120 BOHATERÓW / POWSTANIA STYCZNIOWEGO / TU ZAKOŃCZONO BÓJ POD DOWÓDZTWEM / mjr. JULIANA ROSENBACHA 18 GRUDNIA 1863 r. /
UMIERAM ZA POLSKĘ, NIE JA PIERWSZY / I NIE JA OSTATNI. ŻEGNAJCIE BRACIA / I NIE BÓJCIE SIĘ, POLSKA ZMARTWYCHWSTANIE" / ks. Stanisław Brzózka / KAPELAN POWSTANIEC
Bardo - poprzedni i aktualny wygląd mogiły powstańców 1863 r.
Z inicjatywy ks. Andrzeja Baryckiego- proboszcza w Bardzie i z udziałem miejscowej szkoły, Urząd Gminy w Rakowie w roku 2002 wykonał nowy pomnik na mogile zbiorowej powstańców 1863 r. w Bardzie. Wykonano również asfatową drogę, która z centrum wioski prowadzi obok pomnika, do Zagościńca.
W dniu 5 października 2003 r. odbyła się się uroczystość poświęcenia pomnika.
Na tablicy pomnika niepoprawnie podano nazwisko kapelana oddziału Borelowskiego, później ostatniego dowódcy oddziału powstańczego na Litwie. Od wielu lat przyjęto jednolity sposób zapisu nazwiska: ks. Stanisław Brzóska (pisząc w nazwisku - "s" a nie - "z")
Po odzyskaniu niepodległości Ministerstwo Robót Publicznych przystąpiło do "opracowania albumu cmentarzy i grobów Bojowników o Wolność Ojczyzny, poczynając od roku 1794-go". Działania te, prowadzone pod kierunkiem prof. Henryka Mościckiego, oparte były na informacjach zbieranych od władz wojewódzkich i powiatowych.
W zachowanych dokumentach Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych w Kielcach (AP Kielce, zesp. 100/I, sygn. 14263 do 17435 i 1747 do 19998) zachowało się wiele pism, wytycznych i wskazówek ze strony Monisterstwa. "Ministerstwo Robót Publicznych poleca zbadać i donieść w czasie możliwie najkrótszym, czy w miejscowościach wymienionych w załączonym wykazie zachowały się groby, pomniki lub krzyże po walczących w tych miejscowościach powstańcach 1863 r. W razie stwierdzenia jakichkolwiek grobów, lub pomników powstańców 1863 r. należy je odfotografować i sporzadzić plany ich położenia, a o wyniku donieść Ministerstu Robót Publicznych" (pismo L.dz. 1027/G.W. z 1 września 1926 r., załącznik z wykazem miejscowości woj. kieleckiego zawiera 14 stron).
W ramach realizacji polecenia Ministerstwa, jest pismo Urzędu Gminy Rembów L.dz. 6864 z 10/III 1927, podpisane przez wójta Michalczyka i sekretarza gminy J. Kobosa, dotyczące wioski Bardo:
Donoszę, że z pamiątek po powstańcach z roku 1863 do niedawna znajdowało się we wsi Bardo 5 krzyży drewnianych z których 3 wskutek starości uległo zniszczeniu i na ich miejsce Koło Młodzieży Wiejskiej w Bardzie ma postawić nowe 3 krzyże. 2 pozostałe kłanią się ku upadkowi lecz żadnych napisów na nich nie ma. Danych o tem, czy w tych miejscowościach gdzie są wzniesione omawiane krzyże byli chowani powstańcy nie ma i ludność miejscowa tego nie pamięta.
Na podstawie cytowanego pisma, sporządzonego bezpośrednio w terenie, można powątpiewać, czy krzyże postawione zostały na grobie choćby kilku powstańców, gdyż pamięć o mogiłach zbiorowych z reguły żyje w świadomości miejscowej ludności (a tym czasie żyli jeszcze ludzie pamiętający powstanie 1863 r.). Nie zachowały się akta zgonów parafii Bardo z okresu powstania, które mogłyby potwierdzić pochówki powstańców. Natomiast podawana na tablicy liczba 120 poległych powstańców stanowi wyraźne przekłamanie.
Mieczysław Zdziebło, urodzony w Bardzie w r. 1927, a obecnie zamieszkały w Sadkowie, przekazał nieco inną wersję dotyczącą krzyży. Pamięta, że od okresu przedwojennego na mogile stał tylko jeden drewniany krzyż. Gdy w roku 1953 przeprowadzono prace renowacyjne - teren częściowo odgrodzono od pola ornego i postawiono wówczas trzy drewniane krzyże, które stały aż do nowego urządzenia mogiły w roku 2002.
Na drewnianych krzyżach, w ich dolnej części, były wyryte napisy:
1/ TU / ZAKOŃCZ / ONO BÓJ / POD DOW / ÓDZTWEM / GENERAŁA / ROZENBLATA
2/ MOGIŁA / 120/ BOHATER / ÓW POLE / GŁYCH W / POWSTA / NIU W / 1863 R
3/ W 1953 R. / WYSTAWIO / NO / 3 KŻE / PORAZ / TRZECI / FONDOW / AŁY / GOS / PODARZE / I MŁODZI / EŻ BARDA
W górnej części krzyże zawierały napisy:
1/ BOŻE / BŁOGOSŁAW / NASZĄ / OJCZYZNĘ
2/ WIECZNY ODPOCZYNEK / RACZ DAĆ PANIE / POLEGŁYM / POWSTAŃCOM / Z 1830 31 r.
3/ KRÓLUJ / NAM / CHRYSTE
Poprzednie napisy na drewnianych krzyżach w Bardzie
W okresie od listopada 1863 r. do lutego 1864 r. w rejonie: Cisów - Szczecno - Czarna - Ociesęki - Łagów dochodziło kilkakrotnie do potyczek oddziałów wojsk powstańczych gen. J. Hauke Bosaka, m.in. z udziałem kompanii pod dwództwem mjr. Juliana Rosenbacha.
Julian Rosenbach, były oficer armii austriackiej, w powstaniu styczniowym jest w oddziale Władysława Sokołowskiego - Iskry, następnie jest adiutantem u Z. Chmieleńskiego, walczy pod Mełchowem.
Jesienią 1863 r., pod rozkazami gen. J. Hauke Bosaka, dowodzi 3 kompanią piechoty. Pod Czarną, k/ Rakowa, prowadzony przez niego oddział jazdy został 18.12.1863 r. rozbity. Przy formowaniu II korpusu, w stopniu majora pełni obowiązki dowódcy pułku kieleckiego. Oddział jego bierze udział w bitwie opatowskiej 21 lutego 1864 r.
W marcu 1864 r. porzuca oddział i ucieka do Galicji. Ciążyły na nim oskarżenia o zabór mienia narodowego.
Sama miejscowość Bardo nie jest wymieniana w opracowaniu Zielińskiego Bitwy i potyczki 1863 - 1864 lub pamiętnikach Kality-Rębajły, który w tym rejonie działał. W opracowaniu H. Mościckiego Pomniki bojowników miejscowość Bardo występuje wyłącznie w kontekscie dwóch krzyży na mogiłach żołnierzy z 1816 r. (?) - ale były one w innej części wioski.
góra strony
ostatnia aktualizacja:
3-01-2015 , 06:43
