BODZENTYN

1. Pomnik - mogiła zbiorowa powstańców 1863 r.

Bodzentyn - wygląd mogiły powstańców 1863 - w r. 2007

   Na cmentarzu rzymsko-katolickim mogiła ziemna z betonowym obramowaniem i stalowymi rurami na betonowych słupkach (w roku 2005, wysiłkiem Towarzystwa Przyjaciół Bodzentyna, z elementów kamiennych wykonano nowe obramowanie i słupki). W betonowym postumencie zamocowano wysoki żelazny krzyż, pod którym położona kamienna płyta z wykutym napisem:
BOHATEROM / POLEGŁYM ZA OJCZYZNĘ / 1863 r.

   Bodzentyn od pierwszych dni powstania był areną zmagań powstańczych. W styczniową noc 22/23 1863 r. nastąpił tu nieudany atak na moskiewski garnizon w Bodzentynie grupy spiskowców przybyłych z Suchedniowa pod dowództwem braci Dawidowiczów oraz miejscowych zaprzysiążonych prowadzonych przez powstańczego naczelnika miasta Stefana Bogdańskiego. Pomimo zaskoczenia wojska rosyjskiego, nie udało się jednak spiskowcom opanować miasta. Byli zabici i ranni po obu stronach. Rozproszeni powstańcy, poprzez siekierzyńskie lasy udali się na ustalone miejsce koncentracji pod Wąchockiem.

   Jak donosił Gubernator Cywilny Radomski 30 stycznia w raporcie N^o 32 (AP Kielce, zesp. 288, sygn. 182):
27./ Po znanem już z poprzednich doniesień starciu d. 22 na 23 w nocy w M. Bodzentynie, w którem ze strony wojska poległ 1ⁿ oficer i 2 lub 3^ch żołnierzy, a kilku rannych, ze strony zaś powstańców zabitych 13^tu, a rannych liczba niewiadoma ... wojsko i powstańcy w niewiadomej liczbie opuścili miasto.
   Na drugi dzień t.j. 24 wojsko wróciło, i rozłożyło się pod miastem obozem ...
... Przy wyjściu wojska, raniony został w obie nogi Jan Kozioł gospodarz rolny ze wsi Psary stojący na podwórzu jednego z zabudowań miejskich ...

   Rezultaty walk powstańczych znajdują odzierciedlenie w Księdze Zgonów parafii Bodzentyn. W akcie zgonu nr 12 w miesiącu styczniu 1863 r. zapisano:
... 23 stycznia 1863 roku o godzinie 9 rano ... stawili się Stanisław Pałysiewicz lat 51 i Wawrzyniec Sadkowski lat 42 mający, obydwaj obywatele w Bodzentynie zamieszkali i oświadczyli Nam iż dnia dzisiejszego o godzinie drugiej w północy tu w Bodzentynie został zabity przez Wojsko Cesarsko Rosyjskie w czasie wybuchu Rewolucyjnego Stefan Bogdański kawaler, kupiec tu w Bodzentynie zamieszkały lat 26 mający .

Akt zgonu Stefana Bogdańskiego.

   Podobnie zostały sporządzone inne akty zgonu:
Jan Toporek lat 24 mający, obywatel w Bodzentynie zamieszkały [nr 13],
Jakób Błaszczykiewicz lat 50 mający obywatel w Bodzentynie zamieszkały [nr 14],
Wincenty Włodarczyk lat 40 mający kolonista w Suchedniowie zamieszkały [nr 15],
Ignacy Zygadło lat 24 mający, organista w Suchedniowie [nr 16],
Józef Serek lat 31 mający kolonista w Suchedniowie zamieszkały [nr 17],
Józef Gałczyński lat 28 mający, fabrykant zakładów Suchedniowskich [nr 18],
Franciszek Włodarczyk lat 40 mający fabrykant zakładów Suchedniowskich [nr 19].
   Ksiądz Leopold Walner skrupulatnie wpisywał zgony poległych, i wskazał też jednoznacznie przyczyny tych zgonów.

   Jest też w Księdze Zgonów parafii Bodzentyn następna seria siedmiu aktów zgonów [nr 102 do 108] z dnia 2.XI.1863 r., jak:
...na wezwanie Sądu Policji Prostej Okręgu Szydłowieckiego ... pochowano zwłoki Edwarda Kuskiego lat około 33 ... syna emigranta przybyłego z Paryża, poległego pod Bodzentynem w czasie bitwy Polaków z Wojskiem Cesarsko Rosyjskim;
... na wezwanie Sądu Policji Prostej Okręgu Szydłowieckiego ... pochowano zwłoki Jana Kowalskiego lat 18 ... z Warszawy, poległego pod Bodzentynem w czasie bitwy Polaków z Wojskiem Cesarsko Rosyjskim .
   Dla kilku zgonów zapisano ... zwłoki niewiadomego z imienia i nazwiska ... poległego pod Bodzentynem w czasie bitwy Polaków z Wojskiem Cesarsko Rosyjskim.
   Zgony te stanowiły wynik bitwy pod Jeziorkiem w dniu 29 X 1863 r.

   W Bodzentynie utworzomo lazaret, do którego zwożono rannych powstańców. Dlatego są też akty zgonu dla powstańców, którzy byli leczeni w bodzentyńskim szpitalu:
   ... [24.XII.1863] umarł Walenty Szadkowski lat 24 mający pochodzący z Galicji a będący tutaj w powstaniu rewolucyjnem [nr 127];
   28.XII.1863 spisano ... w Bodzentynie onegdaj w Lazarecie o godzinie 7 wieczór umarł Walenty Kardini lat 26 mający z Guberni Radomskiej pochodzący a będący w powstaniu rewolucyjnem [nr 131].

   Pojedyncze zgony powstańców wpisano również w r.1864:
akt Nr 14 z 30.I.1864 ... onegdaj o godzinie dziewiątej rano umarł Leon Kahane powstaniec ranny pod Radkowicami wyznania niewiadomego z Galicji lat 26 mający;
Nr 15 z 1.II.1864: ... umarł Józef Bielak z Galicji lat około 24 mający ... w Lazarecie w Bodzentynie ranny zostający;
Nr 16 z 2.II.1864: ... umarł w Lazarecie w Bodzentynie Michał Biedrzycki z Galicji lat 18 mający.

   Ogółem sporządzono akty zgonu dla 20 powstańców i ofiar "w czasie wybuchu Rewolucyjnego".

   Jest jeszcze kilka aktów zgonów, które mogą mieć związek z powstaniem (jak np. zabita w Św. Katarzynie Katarzyna Ołubcówna l. 20, zmarły Jan Kozłowski l. 36, zmarły Józef Zygadło l.25, zgon Jana Zwady l.29, zmarły w Lazarecie Adam Nowakowski l.20).

Mogiła powstańców 1863 w Bodzentynie po remoncie w roku 1927 r.
oraz jej wygląd z lat 90-tych XX w. (przed zmianami w r. 2005.)

   Upamiętnienie mogiły powstańców 1863 roku na cmentarzu w Bodzentynie nastąpiło w roku 1917. Pomnik został uroczyście poświęcony w dniu 6 maja 1917 r., podczas obchodów narodowych z okazji Konstytucji 3-go maja.

   Gazeta Kielecka z 20 maja 1917 r (Nr 111) donosiła:
... po sumie, odprawionej przez ks. W. Kaczorowskiego ... sformował się pochód i wyruszył na cmentarz. Ze względu na tysięczne tłumy, jakie w nim brały udział, pochód robił wrażenie imponujące ...
niesiono kilkanaście sztandarów oraz Orła Białego z cierniową koroną - symbol męczeńskiej Polski. ...
   Na cmentarzu, przy grobie powstańców, zatrzymał się pochód. Na grobie staraniem zarządu koła P.M.S. [Polskiej Macierzy Szkolnej] postawiono pomnik i ubrano go kwiatami. Tu przemówił ksiądz Wacław Kaczorowski, sławiąc bohaterów r. 1863. W końcu ksiądz Kaczorowski odczytał listę powstańców, którzy zginęli w okolicach Bodzentyna i byli pochowani na cmentarzu miejscowym. Oto ich nazwiska: Stanisław Zygadlewicz, Stefan Bogdański, Jan Toporek ... (ksiądz wymienił 18 nazwisk, dla pięciu poległych powstańców nazwisk nie zdołano ustalić).
   Po poświęceniu pomnika, na którym umieszczono wymowny napis "POLEGŁYM ZA WOLNOŚĆ W R. 1663 - RODACY DN. 6-go MAJA R.1917", pochód wyruszył z cmentarza w kierunku rynku. ...

   Mogiła nie prezentowała jednak godnego wyglądu, i jak to odnalazł bodzentyński regionalista Artemiusz Wołczyk (Cmentarze Bodzentyna 1801 - 1980) Starostwo Powiatowe w Kielcach pismem z 1.VIII.1927 r. zwróciło się do wójta:
... proszę, aby ze względu na cześć dla bohaterów, jak również podtrzymanie ducha narodowościowego obywateli nagrobek wyodrębniał się od okalających go grobów. Obecnie zbyt skromnie i poniekąd ponuro wygląda płyta nieosiowo umieszczona względem krzyża, jak również czarny smołowcowany płot okalający. Proponuję przeto aby UG zajął się przebudową nagrobka.

   Zalecenia władz powiatowych wykonano - w r. 1927 powstańcza mogiła została przebudowana. W protokole spisanym 25 X 1927 r. w Bodzentynie przez Stefana Niklasa, delegata Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych, z udziałem świadka Zg. Zemsty, drogomistrza, stwierdzono:
... Na mogile tej stoi krzyż żelazny w kamiennej płycie oprawiony, przed krzyżem na mogile leży płyta kamienna z napisem "Bochaterom poległym za Ojczyznę w 1863 r.". Mogiła jest obmurowana murem na wysokość 50 cm, a na murze są sztechetki z drzewa. Całość w b. dobrym stanie. (zachowano pisownię protokołu)

   Prezentowany widok mogiły z tamtego okresu został utrwalony w opracowaniu prof. H. Mościckiego Pomniki bojowników.

Bodzentyn - wygląd mogiły powstańców 1863 - w r. 2014

Napis na płycie mogiły powstańców 1863 - stan w r. 2014

Corocznie, w rocznicę wybuchu powstania styczniowego, w Bodzentynie przeprowadzane są patriotyczne uroczystości upamiętniające zdarzenia 1863 roku - przedstawiane w niniejszej prezentacji w wyodrębnionym rozdziale - UROCZYSTOŚCI

góra strony

2. Krzyż Zygadlewicza.

Krzyż Zygadlewicza na łąkach pod cmentarzem.

Ok. 300m na płn. za cmentarzem, przy drodze do oczyszczalni ścieków, krzyż żeliwny w betonowym postumencie. Przez wiele lat krzyż był bezimienny i stał na łąkach nieco bliżej cmentarza.
Od ok. 1980 roku krzyż został przestawiony w obecne miejsce, a na cokole przy krzyżu, umieszczono granitową tablicę z napisem:

W TYM MIEJSCU 14-IX-1863 / ZOSTAŁ POWIESZONY PRZEZ / KOZAKÓW ZA UDZIAŁ / W POWSTANIU STYCZNIOWYM / KAROL ZYGADLEWICZ / KAPITAN WOJSK LANGIEWICZA / PRAWNUK WACŁAW/ Z BIAŁEJ - PODL.

   Tradycja bodzentyńska wiąże z nim publiczne stracenie Zygadlewicza pod cmentarzem w okresie powstania styczniowego. Żywe są przekazy, jak to powstaniec Zygadlewicz, ukrywający się w zagrodzie Kudlińskich na Pasiece w Bodzentynie, wskutek zdrady został pojmany. W tłumie mieszkańców spędzonych na egzekucję była też ciężarna żona skazańca. Tradycja też głosi, że narodzony syn miał otrzymać imię powieszonego ojca.

   A. Wołczyk (Cmentarze Bodzentyna 1801 - 1980), na podstawie swoich badań ustalił, że egzekucja dotyczyła Karola Zygadlewicza (4.XI.1838 - 14.IX.1863) syna Walentego i Elżbiety ze Skórskich.

Karol Zygadlewicz był jednym z 12 dzieci bogatego kupca bodzentyńskiego. Przeznaczony do stanu kapłańskiego, dla kobiety porzucił seminarium i wstąpił w związek małżeński z Rozalią Marianną z domu Godek. Za porzucenie sutanny oraz popełnienie mezaliansu (Rozalia była córką robotnika) Walenty pozbawił syna spadku, a sam zaś niedługo, w roku 1862 zmarł. Jak to podaje Wołczyk, Karol brał czynny udział w powstaniu. Podobno był kapitanem - zajmował się aprowizacją u Langiewicza. Schwytany przez Moskali został publicznie powieszony.

   Potwierdzać to może akt zgonu nr 92/1863:
... dnia 16.IX.1863 roku o godzinie szóstej rano stawili się Stanisław Zygadlewicz lat dwadzieścia siedem i Leon Wójtowicz lat trzydzieści mający obydwaj obywatele w Bodzentynie zamieszkali i oświadczyli Nam iż tu w Bodzentynie onegdaj o godzinie szóstej rano umarł Karol Zygadlewicz lat dwadzieścia pięć mający, syn niegdyś [nieżyjącego] Walentego i Elżbiety ze Skórskich małżonków Zygadlewiczów, obywatel w Bodzentynie zamieszkały, pozostawiwszy po sobie owdowiałą żonę Rozalię z Godków. Po przekonaniu się naocznie o zejściu Karola Zygadlewicza, akt ten stawiającym świadkom przeczytany razem z nimi podpisaliśmy     Ks. Leopold Walner.
   Z oczywistych powodów ksiądz w akcie zgonu mógł nie podawać przyczyny śmierci Karola Zygadlewicza.

   Ale A. Wołczyk w swoich dociekaniach pomija zupełnie osobę Stanisława Zygadlewicza, który pojawia się choćby w cytowanym powyżej akcie zgonu. Istniejące dokumenty dają potwierdzenie, że:
Stanisław Zygadlewicz (2.V.1837 - 11.VI.1864) był również synem Walentego i Elżbiety ze Skórskich. W roku 1859 wziął ślub z Domicellą Jędrzejewską, córką Franciszka i Joanny z Gołębiowskich (akt ślubu 36/1859). Z tego związku rodzi się najpierw syn Walenty Józef (akt nr 16/1862), który po 1 miesiącu, 28.I.1862 r. zmarł (akt nr. 10/1862), następnie, jeszcze w roku 1862 urodziła się też córka - Pelagia Wiktoria (akt urodz. 199/1862).

   Tradycja bodzentyńska głosi, że Stanisław był w powstaniu. I że, podobnie, jak Karol, został również stracony przez Moskali, tylko nieco później - w roku 1864.

   W akcie zgonu nr 119/1864 (wpisanym do Księgi Zgonów na koniec grudnia 1864) ksiądz podał:
... działo się 11 czerwca 1864 roku o godzinie 6 rano w Bodzentynie ... zakończył życie Stanisław Zygadlewicz lat dwadzieścia siedem żyjący, syn Walentego i Elżbiety ze Skórskich pozostawił po sobie żonę Domicellę z Jędrzejewskich i córkę Pelagię ...

   Już po śmierci Stanisława Zygadlewicza, jego żona, we wrześniu 1864 roku, urodziła syna, który otrzymał imię Stanisław.
W akcie urodzenia Nr 132 ksiądz zapisał, że 25 września 1864 r.
... stawił się Stanisław Zygadlewicz lat dwadzieścia siedem mający mieszczanin w Bodzentynie zamieszkały i okazał dzięcie urodzone 20 września z jego małżonki Domicelli z Jędrzejowskich lat 25 ... - można przyjąć, że w zapisie odruchowo zastosowano przyjętą formułkę rejestru urodzenia dziecka, gdyż przecież ojciec dziecka - Stanisław zmarł już w czerwcu tegoż roku, ale nie było jeszcze wpisu do Księgi Zgonów).

   I powraca pytanie - który to z braci Zygadlewiczów był publicznie powieszony na łąkach pod cmentarzem w Bodzentynie? Jest wprost nieprawdopodobne, aby obaj bracia byli straceni przez Moskali podobnie, i to w tym samym miejscu.

   Większa zgodność ustnych przekazów ze znanymi obecnie faktami zachodzi z osobą Stanisława: już po jego śmierci urodził się syn, który otrzymał imię Stanisław.
   Natomiast ze związku Karola Zygadlewicza z Rozalia dzieci urodziły się przed wybuchem powstania: starszy był syn Roman (brak aktu urodzenia w Bodzentynie), zaś córka Teodora urodziła się 31.III.1862 r. (akt 57/1862).

   W relacji Gazety Kieleckiej z 20 maja 1917 r. - ksiądz wymienia postać powstańca - Stanisława Zygadlewicza (a nie wspomina o Karolu Zygadlewiczu) - a jest to w okresie, kiedy żyła jeszcze duża grupa ludzi pamiętających okres powstania.

   Przekonywujący dowód znajdujemy w Księdze Pamiątkowej w czterdziestą rocznicę powstania r. 1863 i 1864 przez Józefa Białynię Chołodeckiego. Została tam opublikowana, uzyskana w roku 1884 przez J. Włosyckiego z warszawskiej Cytadeli, lista politycznych przestępców straconych w czasie powstanie 1863 / 1864 w granicach Królestwa Polskiego. Na tej liście (w przetłumaczonym zestawieniu) występuje zapis:
Zygadlewicz Stanisław, mieszczanin, był głównym gospodarzem powstania w Bodzentynie, powieszony w Bodzentynie 30 maja 1864.
(30 maja wg kalendarza juliańskiego, to dzień 11 czerwca wg. kalendarza gregoriańskiego).

   Jak odnalazł to Jan Kulpiński - w dokumentach AP Kielce jest raport nr 59 z 30.05.1864 r. d-cy 4 szwadronu 3 noworosyjskiego pułku dragonów o wykonaniu egzekucji Stanisława Zygadlewicza, który po pobycie w kieleckim więzieniu został skazany na karę śmierci przez powieszenie.

   Zapisy te jednoznacznie ustalają, że na łące, pod cmentarzem, został stracony Stanisław Zygadlewicz.

   Nie można negować, że Karol Zygadlewicz również był w powstaniu, i że zmarł 14 września 1863 r., możliwe, że w wyniku obrażeń doznanych w wyniku powstania.

   Równocześnie jest faktem, że do krzyża, postawionego około roku 1916, na miejscu stracenia Zygadlewicza, około roku 1980, tablicę ufundował PRAWNUK WACŁAW Z BIAŁEJ - PODL, czyli inż. Wacław Kononow, syn Eugenii Heleny Gołębiowskiej, córki Stanisława i Pelagii z Zygadlewiczów - czyli prawnuk Stanisława Zygadlewicza, a na tablicy upamiętnił (w oparciu o błędne wskazania A. Wołczyka) brata swojego pradziadka - Karola Zygadlewicza.

góra strony

3. Mogiła Stanisława Zygadlewicza.

Przy alejce prowadzącej na bodzentyńskim cmentarzu (ok. 20 m dalej od zbiorowej mogiły powstańczej w kier. wsch.) znajduje zię kamienny nagrobek zwieńczony kamiennym krzyżem. Na cokole nagrobka wyryty jest napis:
D. O. M. / Walenty Zygadlewicz / Przeżywszy lat 67 dnia / 16 Lipca 1862 r. przeniósł / się do wieczności. //
Przechodniu! / Czem ty jesteś, ja byłem. / Czem ja jestem, ty będziesz. / Pomyśl o nad tem i idź / z Bogiem. //

Mogiła Walentego Zygadlewicza w Bodzentynie, gdzie został pochowany również Stanisław Zygadlewicz.

Przekazy na temat miejsca pochówku Stanisława Zygadlewicza zostały zapisane w protokole z dnia 25 X 1927 r. w Bodzentynie przez Stefana Niklasa, delegata Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych w Kielcach, z udziałem świadka Zg. Zemsty, drogomistrza:
... Powstaniec Zygadlewicz Stanisław z Bodentyna został powieszony przez Rosjan na szubienicy wystawionej na jego łące. Na miejscu, na łące stoi krzyż w oddaleniu 140 mtr. od cmentarza parafialnego w Bodzentynie, od strony północnej. W 15 lat później Zygadlewicz Stanisław został przeniesiony i pochowany w grobie rodzinnym na tymże cmentarzu. Grób, w którym spoczywają zwłoki, znajduje się od strony wschodniej groby masowego w odległości 20 mtr. po srodkowej alei. Na grobie jest kamienny pomnik z krzyżem. Na pomniku umieszczono napis: "D.O.M. Walenty Zygadlewicz, przeżył lat 62, przeniósł się do wieczności 16 lipca 1862 r. Przechodniu ...

   Stanisław Zygadlewicz został pochowany w mogile swego ojca - Walentego, jednego z najzamożniejszych mieszczan Bodzentyna w I połowie XIX w. W okresie postania 1831 roku był on komendantem tzw. Gwardii Nieruchomej.

   W opracowaniu Pomniki bojowników H. Mościckiego z roku 1929, przedstawiono kamienny nagrobek powstańca Stanisława Zygadlewicza.

   Według zachowanej dokumentacji (AP Kielce, zesp. 100/I, sygn. 15214) mogiła była pod stała opieką Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych w Kielcach. Prowadzono prace konserwatorskie: w roku 1929 istniejący pomnik rozebrano i ustawiono na nowo na wzmocnionym fundamencie.

W aktualizowanym 12.09.05 opisie Bodzentyna skorzystałem z cennych uwag zgłoszonych przez Jana Kulpińskiego, bodzentyńskiego historyka - regionalistę.

góra strony

Uzupełnienie wprowadzone 27 maja 2007 r.

W maju 2007 roku wprowadzone zostały zmiany na pomniku nagrobnym Walentego Zygadlewicza. W wolnej wnęce nagrobka, od strony południowej, została osadzona granitowa tablica pamiątkowa.

Pod wykutym znakiem pieczęci Rządu Narodowego z trójpolowym herbem, wyrzeźbiono napis:
STANISŁAW / ZYGADLEWICZ / 1837 - 1864 / BOHATER / POWSTANIA STYCZNIOWEGO / 1863 r. / STRACONY W BODZENTYNIE / 11 CZERWCA 1864 r. / W HOŁDZIE / PRAWNUKI STANISŁAWA: / WACŁAW KONONOW - ŻOŁNIERZ AK / DANUTA OLEKSIEWICZ / ORAZ SPOŁECZEŃSTWO / BODZENTYNA

Nagrobek został oczyszczony, wykonano przy nim opaskę z kostki brukowej.

   Wprowadzone obecnie zmiany i uzupełnienia są wynikiem działań i nakładów finansowych Wacława Kononowa, prawnuka Stanisława Zygadlewicza. Po uzyskaniu informacji, przedstawionych w niniejszej prezentacji w pkt. 2. Krzyż Zygadlewicza, że wcześniejsze działania (wykonana tablica przy Krzyżu Zygadlewicza) były obarczone błędem w opracowaniu A. Wołczyka, podjął on intensywne poszukiwania w archiwach, korzystając z pomocy zaprzyjaźnionych historyków (głównie - Jana Kulpińskiego).

   Został zgromadzony bogaty materiał źródłowy, który potwierdził udział w powstaniu Stanisława Zygadlewicza oraz jego stracenie w Bodzentynie w dniu 30 maja/ 11 czerwca 1864 roku (30 maja wg kalendarza juliańskiego, to dzień 11 czerwca wg. kalendarza gregoriańskiego):

- odnaleziono dokumenty potwierdzające, że Stanisław Zygadlewicz przebywał jako więzień polityczny w kieleckim więzieniu co najmniej od 1 do 29 maja 1863 roku (AP Kielce, NWPK, sygn. 18);

- jest pismo nr. 5808 z dnia 21 czerwca 1864 r. do Polowego Generała Audytora o wykonaniu powieszenia Stanisława Zygadlewicza 30 maja 1864 r.;

- w wydawnictwie źródłowym "Materiały i dokumenty. Spis politycznych przestępców." t. II, Moskawa 1963, pod poz. nr. 351 jest wzmianka: "Mieszczanin Stanisław Zygadlewicz był głównym przywódcą buntu (miateża powstania). Data 30 maja 1864. Powieszony w M. Bodzentynie".

   Powyższe dokumenty stanowią dodatkowe potwierdzenie dla wcześniej odnalezionych dokumentów i opublikowanych w niniejszej prezentacji (w pkt.2):

- Księga Pamiątkowa w czterdziestą rocznicę powstania r. 1863 i 1864 przez Józefa Białynię Chołodeckiego. Została tam opublikowana, uzyskana w roku 1884 przez J. Włosyckiego z warszawskiej Cytadeli, lista politycznych przestępców straconych w czasie powstanie 1863 / 1864 w granicach Królestwa Polskiego. Na tej liście (w przetłumaczonym zestawieniu) występuje zapis: Zygadlewicz Stanisław, mieszczanin, był głównym gospodarzem powstania w Bodzentynie, powieszony w Bodzentynie 30 maja 1864. .

- raport nr 59 z 30.05.1864 r. d-cy 4 szwadronu 3 noworosyjskiego pułku dragonów o wykonaniu egzekucji Stanisława Zygadlewicza, który po pobycie w kieleckim więzieniu został skazany na karę śmierci przez powieszenie (AP Kielce, NWPK), co wcześniej odnalazł Jan Kulpiński.

   Z dokumentów urzędowych wynika, że władze rosyjskie uznały Stanisława Zygadlewicza za głównego organizatora ruchu powstańczego w Bodzentynie. Dlatego został on, już w okresie wygasającego powstania, tak bardzo surowo potraktowany. Przecież w tym samym czasie, rozbici pod Klonowem, powstańcy schwytani z bronią w ręku (Andrzej Jakóbkiewicz, Władysław i Stanisław Nowiccy, Konstanty Makowski) byli "tylko" zsyłani na Sybir.

   Natomiast, pomimo usilnych poszukiwań, nie udało się znaleźć żadnych nowych dokumentów dla wyjaśnienia przyczyn zgonu Karola Zygadlewicza w dniu 14 września 1863 r.

   W pobliżu nagrobka Walentego i Stanisława Zygadlewiczów znajduje się mogiła rodziny Gołębiowskich i Domoradzkich. Pochowana jest tu Pelagia, z domu Zygadlewicz, wraz z mężem Stanisławem Gołębiowskim. Pelagia, córka powstańca Stanisława, w momencie stracenia ojca miała dwa lata.
   Na płycie nagrobnej znajduje się tablica:
† / GRÓB RODZIN / GOŁĘBIOWSKICH / I / DOMORADZKICH / EUZEBIUSZ "GROT"

   Na płycie mogiły ustawiona ukośnie płyta z czarnego granitu na której obok symbolu Świętokrzyskiej odznaki Polski Walczącej, znajduje się napis:
Ś. P / PPOR EUZEBIUSZ / DOMORADZKI / OFICER ARMII KRAJOWEJ PS GROT / TWÓRCA PIERWSZEGO ODDZIAŁU / PARTYZANCKIEGO ZWZ AK / W GÓRACH ŚWIĘTOKRZYSKICH / 1904 - 1944

   Nagrobek ten potwierdza kontynuację rodzinną walk o niepodległość Polski: od Walentego Zygadlewicza, uczestniczacego w powstaniu listopadowym, poprzez Stanisława (rok 1863 / 1864), po żołnierzy AK: Euzebiusz Domoradzki, Wacław Kononow (Biała Podlaska), Roman Zygadlewicz (Łódź).

   Prezentowana poniżej fotografia rodzinna z ok. 1908 roku przedstawia córkę Stanisława Zygadlewicza - Pelagię Gołębiowską z dziećmi. Po lewej - Eugenia Gołębiowska, matka Wacława Kononowa. Po prawej stronie syn Pelagii (imię?), o którym słuch zaginął po emigracji do Ameryki. Zdjęcie udostępnił W. Kononow.

Uroczystości w dniu 1 czerwca 2007 r.

Podczas dorocznych uroczystości w rocznicę pacyfikacji Bodzentyna (1.VI.1943 r.) dokonano odsłonięcia i poświęcenia tablicy upamiętniającej Stanisława Zygadlewicza, powstańca 1863 roku.

Po uroczystej mszy św. mieszkańcy Bodzentyna, prowadzeni przez miejscowe duchowieństwo, z udziałem władz samorządowych, pocztów sztandarowych i orkiestry, zwartą kolumną przeszli na miejscowy cmentarz pod pomnik ofiar egzekucji hitlerowskich z dnia 1 czerwca 1943 roku oraz pod mogiłę Stanisława Zygadlewicza, powstańca 1863 roku.

Odsłonięcia tablicy nagrobnej Stanisława Zygadlewicza dokonał Burmistrz Bodzentyna Stanisław Krak z pomocą Prezesa Towarzystwa Przyjaciół Bodzentyna, Stefana Rachtana. Następnie dziekan bodzentyński ks. dr. Leszek Sikorski dokonał poświęcenia tablicy.

Po 143 latach zapomnienia, postać Stanisława Zygadlewicza, jednego z przywódców powstania styczniowego 1863 roku w Bodzentynie, przywrócona została do pamięci mieszkańców jego rodzinnej miejscowości.

góra strony

4. Przydrożny krzyż w Podgórzu.

Krzyż przy drodze z Podgórza do Bodzentyna

    Jadąc drogą od Św. Katarzyny, po minięciu leśniczówki w Podgórzu, po prawej stronie szosy, wśród zarastających krzewów, postawiony jest krzyż z rur stalowych. Wg przekazów miejscowych, dawniej stał tu dębowy krzyż.

   Tadeusz Dybczyński ("Ziemia" Nr 23-24 z 1.XII.1931) przy swoich wspomieniach zawarł nieco informacji o tym krzyżu: ... mniej więcej trzydzieści lat temu jechałem po podnóżu Miejskiej Góry z Bodzentyna w stronę Św. Katarzyny. ... W najwyższym punkcie przebywanego wzniesienia, zaznaczonego drewnianym krzyżem, postawionym przy drodze na miejscu śmierci od moskiewskiej kuli jednego z powstańców z 1863 roku ...

   Wzmianki o krzyżu podawała również Maria Dulęba (Styczniowa legenda [w:] "Przemiany" Nr 1 z 1983 r.) oraz bodzentyński regionalista Artemiusz Wołczyk ("Gawędy znad dróg i opłotków. Kapliczki, figury, krzyże przydrożne Bodzentyna i gminy." Bodzentyn, 1984, mps. oraz Gawędy znad dróg i opłotków Kielce, 2011, Jedność). O pochodzeniu krzyża opowiadał 88-letni wówczas Roman Latalski, które ojciec Michał był na podwodzie u Langiewicza. Właśnie tutaj, na zboczu Miejskiej Góry, nastąpiło spotkanie przybyłych z Suchedniowa spiskowców pod komendą Ignacego Dawidowicza, ze spiskowcami z Bodzentyna, kierowanymi przez Stefana Bogdańskiego. I z tego miejsca nastąpiło wyjście powstańców w nocy 23 stycznia 1863 r. do ataku na stacjonującą w Bodzentynie rotę Smoleńskiego Pułku Piechoty.

   Wersja Latalskiego o pochodzeniu krzyża, nieco różni się od wersji przekazanej przez Dybczyńskiego - ale wspólną cechą są występujące związki krzyża z wydarzeniami okresu powstania styczniowego 1863 r. Przytoczone opowieści poszły w zapomnienie, krzyż nie posiada żadnej tabliczki intencyjnej, stąd dla mieszkańców są nieznane intencje postawienia tego krzyża.

Krzyż przy drodze z Podgórza do Bodzentyna

góra strony

5. Tablica - 150. rocznica wybuchu powstania styczniowegp.

   Tablica z piaskowca, posiada wyrzeźbiony trójpolowy herb Polski, Litwy i Rusi wraz z koroną. Obok wyryto napis:
W 150 rocznicę wybuchu / Powstania Styczniowego / wyrazy hołdu Tym, / którzy Ojczyźnie / życie oddali w ofierze / składają mieszkańcy / Bodzentyna, Suchedniowa, Szydłowca i Wąchocka / 18 - 20 stycznia 2013 r.

   Pod nazwami miejscowości wykonano tarcze herbowe tych miast.

   Podczas XX Marszu Szlakiem Powstańców Styczniowych: Szydłowiec - Suchedniów - Bodzentyn - Wąchock, w dniu 19 stycznia 2013 r. w Bodzentynie, obok Organistówki, dokonano uroczystego poświęcenia tej tablicy upamiętniającej 150. rocznicę wybuchu powstania styczniowego. Identyczne tablice zostały również umieszczone w Wąchocku, Suchedniowie i Szydłowcu.

   Po przeprowadzonych pracach rewitalizacyjnych na Rynku Górnym w Bodzentynie, tablica upamiętniająca 150. rocznicę Powstania Styczniowego znalazła tam swe docelowe miejsce - została umieszczona na ścianie budynku Miejsko - Gminnej Biblioteki Publicznej, poniżej istniejącej tablicy K. Szermentowskiego. Dnia 25.01.2014 r. podczas XXI Marszu Szlakiem Powstańców Styczniowych, dokonano uroczystego odsłonięcia tablicy.

góra strony

NA START

ostatnia aktualizacja: 3-01-2015 , 07:03