STRONA ARCHIWALNA   
 opracowanie: śp. Jerzy Kowalczyk (1938 - 2015)    kontakt: 41 368 57 24,   jotka.1863@gmail.com

19 Marzec 2024, imieniny dziś obchodzi: Józef, Bogdan, Marek   
     Menu:  
Miejscowości
 K I E L C E
 A - B
 Aleksandrów
 Anielin Kępa (W)
 Antolka (K)
 Antoniów (E)
 Bardo
 Bartodzieje (W)
 Bebelno
 Belno
 Beszowa
 Będzin (S)
 Białaczów (E)
 Białobrzegi (W)
 Biechów
 Bieliny
 Bizoręda
 Bliżyn
 Błogie (E)
 Bobrza
 Bodzechów
 Bodzentyn
 Bogoria
 Bogucice
 Bolesław (K)
 Boria
 Borkowice (W)
 Brudzewice (E)
 Brynica
 Brzeźno
 Brzóza (W)
 Brzustowiec (E)
 Brzuśnia (E)
 Buczek (E)
 Bukowno (K)
 Bukówno (W)
 Busko-Zdrój
 C - F
 G - J
 K
 L - M
 N - O
 P - R
 S
 Ś - Ż
 Uroczystości
 Wyszukiwarka
 Literatura
 Indeksy
 Aktualizacja
 O autorze
 
     Ważne daty z powstania:  
Dzisiaj 1863 r. - Langiewicz, po przekroczeniu Wisły internowany
22 marca 1863 r. - Potyczka powstańców pod Igołomią
22 marca 1863 r. - Bitwa Cieszkowskiego pod Łazami
23 marca 1864 r. - Potyczka Denisewicza pod Pasztową Wolą
5 kwietnia 1863 r. - Starcie Grekowicza pod Szklarami
16 kwietnia 1863 r. - Potyczka Czachowskiego pod Grabowcem
18 kwietnia 1863 r. - Potyczka Grylińskiego pod Brodami
 
  Zapraszam do współpracy
Posiadasz dodatkowe informacje lub zdjęcia
     albo
chcesz otrzymywać informację o uzupełnieniach niniejszej prezentacji ?
 
     Zaproszenie do:  
Muzeum Historii
Kielc
 
     gmina : BODZENTYN powiat: KIELCE     

BODZENTYN

1. Pomnik - mogiła zbiorowa powstańców 1863 r.


Bodzentyn - wygląd mogiły powstańców 1863 - w r. 2007

   Na cmentarzu rzymsko-katolickim mogiła ziemna z betonowym obramowaniem i stalowymi rurami na betonowych słupkach (w roku 2005, wysiłkiem Towarzystwa Przyjaciół Bodzentyna, z elementów kamiennych wykonano nowe obramowanie i słupki). W betonowym postumencie zamocowano wysoki żelazny krzyż, pod którym położona kamienna płyta z wykutym napisem:
BOHATEROM / POLEGŁYM ZA OJCZYZNĘ / 1863 r.


   Bodzentyn od pierwszych dni powstania był areną zmagań powstańczych. W styczniową noc 22/23 1863 r. nastąpił tu nieudany atak na moskiewski garnizon w Bodzentynie grupy spiskowców przybyłych z Suchedniowa pod dowództwem braci Dawidowiczów oraz miejscowych zaprzysiążonych prowadzonych przez powstańczego naczelnika miasta Stefana Bogdańskiego. Pomimo zaskoczenia wojska rosyjskiego, nie udało się jednak spiskowcom opanować miasta. Byli zabici i ranni po obu stronach. Rozproszeni powstańcy, poprzez siekierzyńskie lasy udali się na ustalone miejsce koncentracji pod Wąchockiem.

   Jak donosił Gubernator Cywilny Radomski 30 stycznia w raporcie No 32 (AP Kielce, zesp. 288, sygn. 182):
27./ Po znanem już z poprzednich doniesień starciu d. 22 na 23 w nocy w M. Bodzentynie, w którem ze strony wojska poległ 1n oficer i 2 lub 3ch żołnierzy, a kilku rannych, ze strony zaś powstańców zabitych 13tu, a rannych liczba niewiadoma ... wojsko i powstańcy w niewiadomej liczbie opuścili miasto.
   Na drugi dzień t.j. 24 wojsko wróciło, i rozłożyło się pod miastem obozem ...
... Przy wyjściu wojska, raniony został w obie nogi Jan Kozioł gospodarz rolny ze wsi Psary stojący na podwórzu jednego z zabudowań miejskich ...

   Rezultaty walk powstańczych znajdują odzierciedlenie w Księdze Zgonów parafii Bodzentyn. W akcie zgonu nr 12 w miesiącu styczniu 1863 r. zapisano:
... 23 stycznia 1863 roku o godzinie 9 rano ... stawili się Stanisław Pałysiewicz lat 51 i Wawrzyniec Sadkowski lat 42 mający, obydwaj obywatele w Bodzentynie zamieszkali i oświadczyli Nam iż dnia dzisiejszego o godzinie drugiej w północy tu w Bodzentynie został zabity przez Wojsko Cesarsko Rosyjskie w czasie wybuchu Rewolucyjnego Stefan Bogdański kawaler, kupiec tu w Bodzentynie zamieszkały lat 26 mający .


Akt zgonu Stefana Bogdańskiego.

   Podobnie zostały sporządzone inne akty zgonu:
Jan Toporek lat 24 mający, obywatel w Bodzentynie zamieszkały [nr 13],
Jakób Błaszczykiewicz lat 50 mający obywatel w Bodzentynie zamieszkały [nr 14],
Wincenty Włodarczyk lat 40 mający kolonista w Suchedniowie zamieszkały [nr 15],
Ignacy Zygadło lat 24 mający, organista w Suchedniowie [nr 16],
Józef Serek lat 31 mający kolonista w Suchedniowie zamieszkały [nr 17],
Józef Gałczyński lat 28 mający, fabrykant zakładów Suchedniowskich [nr 18],
Franciszek Włodarczyk lat 40 mający fabrykant zakładów Suchedniowskich [nr 19].
   Ksiądz Leopold Walner skrupulatnie wpisywał zgony poległych, i wskazał też jednoznacznie przyczyny tych zgonów.

   Jest też w Księdze Zgonów parafii Bodzentyn następna seria siedmiu aktów zgonów [nr 102 do 108] z dnia 2.XI.1863 r., jak:
...na wezwanie Sądu Policji Prostej Okręgu Szydłowieckiego ... pochowano zwłoki Edwarda Kuskiego lat około 33 ... syna emigranta przybyłego z Paryża, poległego pod Bodzentynem w czasie bitwy Polaków z Wojskiem Cesarsko Rosyjskim;
... na wezwanie Sądu Policji Prostej Okręgu Szydłowieckiego ... pochowano zwłoki Jana Kowalskiego lat 18 ... z Warszawy, poległego pod Bodzentynem w czasie bitwy Polaków z Wojskiem Cesarsko Rosyjskim .
   Dla kilku zgonów zapisano ... zwłoki niewiadomego z imienia i nazwiska ... poległego pod Bodzentynem w czasie bitwy Polaków z Wojskiem Cesarsko Rosyjskim.
   Zgony te stanowiły wynik bitwy pod Jeziorkiem w dniu 29 X 1863 r.

   W Bodzentynie utworzomo lazaret, do którego zwożono rannych powstańców. Dlatego są też akty zgonu dla powstańców, którzy byli leczeni w bodzentyńskim szpitalu:
   ... [24.XII.1863] umarł Walenty Szadkowski lat 24 mający pochodzący z Galicji a będący tutaj w powstaniu rewolucyjnem [nr 127];
   28.XII.1863 spisano ... w Bodzentynie onegdaj w Lazarecie o godzinie 7 wieczór umarł Walenty Kardini lat 26 mający z Guberni Radomskiej pochodzący a będący w powstaniu rewolucyjnem [nr 131].

   Pojedyncze zgony powstańców wpisano również w r.1864:
akt Nr 14 z 30.I.1864 ... onegdaj o godzinie dziewiątej rano umarł Leon Kahane powstaniec ranny pod Radkowicami wyznania niewiadomego z Galicji lat 26 mający;
Nr 15 z 1.II.1864: ... umarł Józef Bielak z Galicji lat około 24 mający ... w Lazarecie w Bodzentynie ranny zostający;
Nr 16 z 2.II.1864: ... umarł w Lazarecie w Bodzentynie Michał Biedrzycki z Galicji lat 18 mający.

   Ogółem sporządzono akty zgonu dla 20 powstańców i ofiar "w czasie wybuchu Rewolucyjnego".

   Jest jeszcze kilka aktów zgonów, które mogą mieć związek z powstaniem (jak np. zabita w Św. Katarzynie Katarzyna Ołubcówna l. 20, zmarły Jan Kozłowski l. 36, zmarły Józef Zygadło l.25, zgon Jana Zwady l.29, zmarły w Lazarecie Adam Nowakowski l.20).

Mogiła powstańców 1863 w Bodzentynie po remoncie w roku 1927 r.
oraz jej wygląd z lat 90-tych XX w. (przed zmianami w r. 2005.)


   Upamiętnienie mogiły powstańców 1863 roku na cmentarzu w Bodzentynie nastąpiło w roku 1917. Pomnik został uroczyście poświęcony w dniu 6 maja 1917 r., podczas obchodów narodowych z okazji Konstytucji 3-go maja.

   Gazeta Kielecka z 20 maja 1917 r (Nr 111) donosiła:
... po sumie, odprawionej przez ks. W. Kaczorowskiego ... sformował się pochód i wyruszył na cmentarz. Ze względu na tysięczne tłumy, jakie w nim brały udział, pochód robił wrażenie imponujące ...
niesiono kilkanaście sztandarów oraz Orła Białego z cierniową koroną - symbol męczeńskiej Polski. ...
   Na cmentarzu, przy grobie powstańców, zatrzymał się pochód. Na grobie staraniem zarządu koła P.M.S.
[Polskiej Macierzy Szkolnej] postawiono pomnik i ubrano go kwiatami. Tu przemówił ksiądz Wacław Kaczorowski, sławiąc bohaterów r. 1863. W końcu ksiądz Kaczorowski odczytał listę powstańców, którzy zginęli w okolicach Bodzentyna i byli pochowani na cmentarzu miejscowym. Oto ich nazwiska: Stanisław Zygadlewicz, Stefan Bogdański, Jan Toporek ... (ksiądz wymienił 18 nazwisk, dla pięciu poległych powstańców nazwisk nie zdołano ustalić).
   Po poświęceniu pomnika, na którym umieszczono wymowny napis "POLEGŁYM ZA WOLNOŚĆ W R. 1663 - RODACY DN. 6-go MAJA R.1917", pochód wyruszył z cmentarza w kierunku rynku. ...

   Mogiła nie prezentowała jednak godnego wyglądu, i jak to odnalazł bodzentyński regionalista Artemiusz Wołczyk (Cmentarze Bodzentyna 1801 - 1980) Starostwo Powiatowe w Kielcach pismem z 1.VIII.1927 r. zwróciło się do wójta:
... proszę, aby ze względu na cześć dla bohaterów, jak również podtrzymanie ducha narodowościowego obywateli nagrobek wyodrębniał się od okalających go grobów. Obecnie zbyt skromnie i poniekąd ponuro wygląda płyta nieosiowo umieszczona względem krzyża, jak również czarny smołowcowany płot okalający. Proponuję przeto aby UG zajął się przebudową nagrobka.

   Zalecenia władz powiatowych wykonano - w r. 1927 powstańcza mogiła została przebudowana. W protokole spisanym 25 X 1927 r. w Bodzentynie przez Stefana Niklasa, delegata Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych, z udziałem świadka Zg. Zemsty, drogomistrza, stwierdzono:
... Na mogile tej stoi krzyż żelazny w kamiennej płycie oprawiony, przed krzyżem na mogile leży płyta kamienna z napisem "Bochaterom poległym za Ojczyznę w 1863 r.". Mogiła jest obmurowana murem na wysokość 50 cm, a na murze są sztechetki z drzewa. Całość w b. dobrym stanie. (zachowano pisownię protokołu)

   Prezentowany widok mogiły z tamtego okresu został utrwalony w opracowaniu prof. H. Mościckiego Pomniki bojowników.



Bodzentyn - wygląd mogiły powstańców 1863 - w r. 2014


Napis na płycie mogiły powstańców 1863 - stan w r. 2014





   Corocznie, w rocznicę wybuchu powstania styczniowego, w Bodzentynie przeprowadzane są patriotyczne uroczystości upamiętniające zdarzenia 1863 roku - przedstawiane w niniejszej prezentacji w wyodrębnionym rozdziale - UROCZYSTOŚCI


góra strony



2. Krzyż Zygadlewicza.



Krzyż Zygadlewicza na łąkach pod cmentarzem.

   Ok. 300m na płn. za cmentarzem, przy drodze do oczyszczalni ścieków, krzyż żeliwny w betonowym postumencie. Przez wiele lat krzyż był bezimienny i stał na łąkach nieco bliżej cmentarza.
   Od ok. 1980 roku krzyż został przestawiony w obecne miejsce, a na cokole przy krzyżu, umieszczono granitową tablicę z napisem:

W TYM MIEJSCU 14-IX-1863 / ZOSTAŁ POWIESZONY PRZEZ / KOZAKÓW ZA UDZIAŁ / W POWSTANIU STYCZNIOWYM / KAROL ZYGADLEWICZ / KAPITAN WOJSK LANGIEWICZA / PRAWNUK WACŁAW/ Z BIAŁEJ - PODL.


   Tradycja bodzentyńska wiąże z nim publiczne stracenie Zygadlewicza pod cmentarzem w okresie powstania styczniowego. Żywe są przekazy, jak to powstaniec Zygadlewicz, ukrywający się w zagrodzie Kudlińskich na Pasiece w Bodzentynie, wskutek zdrady został pojmany. W tłumie mieszkańców spędzonych na egzekucję była też ciężarna żona skazańca. Tradycja też głosi, że narodzony syn miał otrzymać imię powieszonego ojca.

   A. Wołczyk (Cmentarze Bodzentyna 1801 - 1980), na podstawie swoich badań ustalił, że egzekucja dotyczyła Karola Zygadlewicza (4.XI.1838 - 14.IX.1863) syna Walentego i Elżbiety ze Skórskich.

Karol Zygadlewicz był jednym z 12 dzieci bogatego kupca bodzentyńskiego. Przeznaczony do stanu kapłańskiego, dla kobiety porzucił seminarium i wstąpił w związek małżeński z Rozalią Marianną z domu Godek. Za porzucenie sutanny oraz popełnienie mezaliansu (Rozalia była córką robotnika) Walenty pozbawił syna spadku, a sam zaś niedługo, w roku 1862 zmarł. Jak to podaje Wołczyk, Karol brał czynny udział w powstaniu. Podobno był kapitanem - zajmował się aprowizacją u Langiewicza. Schwytany przez Moskali został publicznie powieszony.

   Potwierdzać to może akt zgonu nr 92/1863:
... dnia 16.IX.1863 roku o godzinie szóstej rano stawili się Stanisław Zygadlewicz lat dwadzieścia siedem i Leon Wójtowicz lat trzydzieści mający obydwaj obywatele w Bodzentynie zamieszkali i oświadczyli Nam iż tu w Bodzentynie onegdaj o godzinie szóstej rano umarł Karol Zygadlewicz lat dwadzieścia pięć mający, syn niegdyś [nieżyjącego] Walentego i Elżbiety ze Skórskich małżonków Zygadlewiczów, obywatel w Bodzentynie zamieszkały, pozostawiwszy po sobie owdowiałą żonę Rozalię z Godków. Po przekonaniu się naocznie o zejściu Karola Zygadlewicza, akt ten stawiającym świadkom przeczytany razem z nimi podpisaliśmy     Ks. Leopold Walner.
   Z oczywistych powodów ksiądz w akcie zgonu mógł nie podawać przyczyny śmierci Karola Zygadlewicza.

   Ale A. Wołczyk w swoich dociekaniach pomija zupełnie osobę Stanisława Zygadlewicza, który pojawia się choćby w cytowanym powyżej akcie zgonu. Istniejące dokumenty dają potwierdzenie, że:
Stanisław Zygadlewicz (2.V.1837 - 11.VI.1864) był również synem Walentego i Elżbiety ze Skórskich. W roku 1859 wziął ślub z Domicellą Jędrzejewską, córką Franciszka i Joanny z Gołębiowskich (akt ślubu 36/1859). Z tego związku rodzi się najpierw syn Walenty Józef (akt nr 16/1862), który po 1 miesiącu, 28.I.1862 r. zmarł (akt nr. 10/1862), następnie, jeszcze w roku 1862 urodziła się też córka - Pelagia Wiktoria (akt urodz. 199/1862).

   Tradycja bodzentyńska głosi, że Stanisław był w powstaniu. I że, podobnie, jak Karol, został również stracony przez Moskali, tylko nieco później - w roku 1864.


   W akcie zgonu nr 119/1864 (wpisanym do Księgi Zgonów na koniec grudnia 1864) ksiądz podał:
... działo się 11 czerwca 1864 roku o godzinie 6 rano w Bodzentynie ... zakończył życie Stanisław Zygadlewicz lat dwadzieścia siedem żyjący, syn Walentego i Elżbiety ze Skórskich pozostawił po sobie żonę Domicellę z Jędrzejewskich i córkę Pelagię ...

   Już po śmierci Stanisława Zygadlewicza, jego żona, we wrześniu 1864 roku, urodziła syna, który otrzymał imię Stanisław.
W akcie urodzenia Nr 132 ksiądz zapisał, że 25 września 1864 r.
... stawił się Stanisław Zygadlewicz lat dwadzieścia siedem mający mieszczanin w Bodzentynie zamieszkały i okazał dzięcie urodzone 20 września z jego małżonki Domicelli z Jędrzejowskich lat 25 ... - można przyjąć, że w zapisie odruchowo zastosowano przyjętą formułkę rejestru urodzenia dziecka, gdyż przecież ojciec dziecka - Stanisław zmarł już w czerwcu tegoż roku, ale nie było jeszcze wpisu do Księgi Zgonów).

   I powraca pytanie - który to z braci Zygadlewiczów był publicznie powieszony na łąkach pod cmentarzem w Bodzentynie? Jest wprost nieprawdopodobne, aby obaj bracia byli straceni przez Moskali podobnie, i to w tym samym miejscu.

   Większa zgodność ustnych przekazów ze znanymi obecnie faktami zachodzi z osobą Stanisława: już po jego śmierci urodził się syn, który otrzymał imię Stanisław.
   Natomiast ze związku Karola Zygadlewicza z Rozalia dzieci urodziły się przed wybuchem powstania: starszy był syn Roman (brak aktu urodzenia w Bodzentynie), zaś córka Teodora urodziła się 31.III.1862 r. (akt 57/1862).

   W relacji Gazety Kieleckiej z 20 maja 1917 r. - ksiądz wymienia postać powstańca - Stanisława Zygadlewicza (a nie wspomina o Karolu Zygadlewiczu) - a jest to w okresie, kiedy żyła jeszcze duża grupa ludzi pamiętających okres powstania.


   Przekonywujący dowód znajdujemy w Księdze Pamiątkowej w czterdziestą rocznicę powstania r. 1863 i 1864 przez Józefa Białynię Chołodeckiego. Została tam opublikowana, uzyskana w roku 1884 przez J. Włosyckiego z warszawskiej Cytadeli, lista politycznych przestępców straconych w czasie powstanie 1863 / 1864 w granicach Królestwa Polskiego. Na tej liście (w przetłumaczonym zestawieniu) występuje zapis:
Zygadlewicz Stanisław, mieszczanin, był głównym gospodarzem powstania w Bodzentynie, powieszony w Bodzentynie 30 maja 1864.
(30 maja wg kalendarza juliańskiego, to dzień 11 czerwca wg. kalendarza gregoriańskiego).

   Jak odnalazł to Jan Kulpiński - w dokumentach AP Kielce jest raport nr 59 z 30.05.1864 r. d-cy 4 szwadronu 3 noworosyjskiego pułku dragonów o wykonaniu egzekucji Stanisława Zygadlewicza, który po pobycie w kieleckim więzieniu został skazany na karę śmierci przez powieszenie.

   Zapisy te jednoznacznie ustalają, że na łące, pod cmentarzem, został stracony Stanisław Zygadlewicz.

   Nie można negować, że Karol Zygadlewicz również był w powstaniu, i że zmarł 14 września 1863 r., możliwe, że w wyniku obrażeń doznanych w wyniku powstania.

   Równocześnie jest faktem, że do krzyża, postawionego około roku 1916, na miejscu stracenia Zygadlewicza, około roku 1980, tablicę ufundował PRAWNUK WACŁAW Z BIAŁEJ - PODL, czyli inż. Wacław Kononow, syn Eugenii Heleny Gołębiowskiej, córki Stanisława i Pelagii z Zygadlewiczów - czyli prawnuk Stanisława Zygadlewicza, a na tablicy upamiętnił (w oparciu o błędne wskazania A. Wołczyka) brata swojego pradziadka - Karola Zygadlewicza.

góra strony



3. Mogiła Stanisława Zygadlewicza.

   Przy alejce prowadzącej na bodzentyńskim cmentarzu (ok. 20 m dalej od zbiorowej mogiły powstańczej w kier. wsch.) znajduje zię kamienny nagrobek zwieńczony kamiennym krzyżem. Na cokole nagrobka wyryty jest napis:
D. O. M. / Walenty Zygadlewicz / Przeżywszy lat 67 dnia / 16 Lipca 1862 r. przeniósł / się do wieczności. //
Przechodniu! / Czem ty jesteś, ja byłem. / Czem ja jestem, ty będziesz. / Pomyśl o nad tem i idź / z Bogiem. //


Mogiła Walentego Zygadlewicza w Bodzentynie, gdzie został pochowany również Stanisław Zygadlewicz.

   Przekazy na temat miejsca pochówku Stanisława Zygadlewicza zostały zapisane w protokole z dnia 25 X 1927 r. w Bodzentynie przez Stefana Niklasa, delegata Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych w Kielcach, z udziałem świadka Zg. Zemsty, drogomistrza:
... Powstaniec Zygadlewicz Stanisław z Bodentyna został powieszony przez Rosjan na szubienicy wystawionej na jego łące. Na miejscu, na łące stoi krzyż w oddaleniu 140 mtr. od cmentarza parafialnego w Bodzentynie, od strony północnej. W 15 lat później Zygadlewicz Stanisław został przeniesiony i pochowany w grobie rodzinnym na tymże cmentarzu. Grób, w którym spoczywają zwłoki, znajduje się od strony wschodniej groby masowego w odległości 20 mtr. po srodkowej alei. Na grobie jest kamienny pomnik z krzyżem. Na pomniku umieszczono napis: "D.O.M. Walenty Zygadlewicz, przeżył lat 62, przeniósł się do wieczności 16 lipca 1862 r. Przechodniu ...


   Stanisław Zygadlewicz został pochowany w mogile swego ojca - Walentego, jednego z najzamożniejszych mieszczan Bodzentyna w I połowie XIX w. W okresie postania 1831 roku był on komendantem tzw. Gwardii Nieruchomej.

   W opracowaniu Pomniki bojowników H. Mościckiego z roku 1929, przedstawiono kamienny nagrobek powstańca Stanisława Zygadlewicza.

   Według zachowanej dokumentacji (AP Kielce, zesp. 100/I, sygn. 15214) mogiła była pod stała opieką Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych w Kielcach. Prowadzono prace konserwatorskie: w roku 1929 istniejący pomnik rozebrano i ustawiono na nowo na wzmocnionym fundamencie.

W aktualizowanym 12.09.05 opisie Bodzentyna skorzystałem z cennych uwag zgłoszonych przez Jana Kulpińskiego, bodzentyńskiego historyka - regionalistę.

góra strony




Uzupełnienie wprowadzone 27 maja 2007 r.


   W maju 2007 roku wprowadzone zostały zmiany na pomniku nagrobnym Walentego Zygadlewicza. W wolnej wnęce nagrobka, od strony południowej, została osadzona granitowa tablica pamiątkowa.

   Pod wykutym znakiem pieczęci Rządu Narodowego z trójpolowym herbem, wyrzeźbiono napis:
STANISŁAW / ZYGADLEWICZ / 1837 - 1864 / BOHATER / POWSTANIA STYCZNIOWEGO / 1863 r. / STRACONY W BODZENTYNIE / 11 CZERWCA 1864 r. / W HOŁDZIE / PRAWNUKI STANISŁAWA: / WACŁAW KONONOW - ŻOŁNIERZ AK / DANUTA OLEKSIEWICZ / ORAZ SPOŁECZEŃSTWO / BODZENTYNA

Nagrobek został oczyszczony, wykonano przy nim opaskę z kostki brukowej.



   Wprowadzone obecnie zmiany i uzupełnienia są wynikiem działań i nakładów finansowych Wacława Kononowa, prawnuka Stanisława Zygadlewicza. Po uzyskaniu informacji, przedstawionych w niniejszej prezentacji w pkt. 2. Krzyż Zygadlewicza, że wcześniejsze działania (wykonana tablica przy Krzyżu Zygadlewicza) były obarczone błędem w opracowaniu A. Wołczyka, podjął on intensywne poszukiwania w archiwach, korzystając z pomocy zaprzyjaźnionych historyków (głównie - Jana Kulpińskiego).

   Został zgromadzony bogaty materiał źródłowy, który potwierdził udział w powstaniu Stanisława Zygadlewicza oraz jego stracenie w Bodzentynie w dniu 30 maja/ 11 czerwca 1864 roku (30 maja wg kalendarza juliańskiego, to dzień 11 czerwca wg. kalendarza gregoriańskiego):

- odnaleziono dokumenty potwierdzające, że Stanisław Zygadlewicz przebywał jako więzień polityczny w kieleckim więzieniu co najmniej od 1 do 29 maja 1863 roku (AP Kielce, NWPK, sygn. 18);

- jest pismo nr. 5808 z dnia 21 czerwca 1864 r. do Polowego Generała Audytora o wykonaniu powieszenia Stanisława Zygadlewicza 30 maja 1864 r.;

- w wydawnictwie źródłowym "Materiały i dokumenty. Spis politycznych przestępców." t. II, Moskawa 1963, pod poz. nr. 351 jest wzmianka: "Mieszczanin Stanisław Zygadlewicz był głównym przywódcą buntu (miateża powstania). Data 30 maja 1864. Powieszony w M. Bodzentynie".

   Powyższe dokumenty stanowią dodatkowe potwierdzenie dla wcześniej odnalezionych dokumentów i opublikowanych w niniejszej prezentacji (w pkt.2):

- Księga Pamiątkowa w czterdziestą rocznicę powstania r. 1863 i 1864 przez Józefa Białynię Chołodeckiego. Została tam opublikowana, uzyskana w roku 1884 przez J. Włosyckiego z warszawskiej Cytadeli, lista politycznych przestępców straconych w czasie powstanie 1863 / 1864 w granicach Królestwa Polskiego. Na tej liście (w przetłumaczonym zestawieniu) występuje zapis: „Zygadlewicz Stanisław, mieszczanin, był głównym gospodarzem powstania w Bodzentynie, powieszony w Bodzentynie 30 maja 1864.” .

- raport nr 59 z 30.05.1864 r. d-cy 4 szwadronu 3 noworosyjskiego pułku dragonów o wykonaniu egzekucji Stanisława Zygadlewicza, który po pobycie w kieleckim więzieniu został skazany na karę śmierci przez powieszenie (AP Kielce, NWPK), co wcześniej odnalazł Jan Kulpiński.

   Z dokumentów urzędowych wynika, że władze rosyjskie uznały Stanisława Zygadlewicza za głównego organizatora ruchu powstańczego w Bodzentynie. Dlatego został on, już w okresie wygasającego powstania, tak bardzo surowo potraktowany. Przecież w tym samym czasie, rozbici pod Klonowem, powstańcy schwytani z bronią w ręku (Andrzej Jakóbkiewicz, Władysław i Stanisław Nowiccy, Konstanty Makowski) byli "tylko" zsyłani na Sybir.

   Natomiast, pomimo usilnych poszukiwań, nie udało się znaleźć żadnych nowych dokumentów dla wyjaśnienia przyczyn zgonu Karola Zygadlewicza w dniu 14 września 1863 r.


   W pobliżu nagrobka Walentego i Stanisława Zygadlewiczów znajduje się mogiła rodziny Gołębiowskich i Domoradzkich. Pochowana jest tu Pelagia, z domu Zygadlewicz, wraz z mężem Stanisławem Gołębiowskim. Pelagia, córka powstańca Stanisława, w momencie stracenia ojca miała dwa lata.
   Na płycie nagrobnej znajduje się tablica:
† / GRÓB RODZIN / GOŁĘBIOWSKICH / I / DOMORADZKICH / EUZEBIUSZ "GROT"

   Na płycie mogiły ustawiona ukośnie płyta z czarnego granitu na której obok symbolu Świętokrzyskiej odznaki Polski Walczącej, znajduje się napis:
Ś. P / PPOR EUZEBIUSZ / DOMORADZKI / OFICER ARMII KRAJOWEJ PS GROT / TWÓRCA PIERWSZEGO ODDZIAŁU / PARTYZANCKIEGO ZWZ AK / W GÓRACH ŚWIĘTOKRZYSKICH / 1904 - 1944

   Nagrobek ten potwierdza kontynuację rodzinną walk o niepodległość Polski: od Walentego Zygadlewicza, uczestniczacego w powstaniu listopadowym, poprzez Stanisława (rok 1863 / 1864), po żołnierzy AK: Euzebiusz Domoradzki, Wacław Kononow (Biała Podlaska), Roman Zygadlewicz (Łódź).

   Prezentowana poniżej fotografia rodzinna z ok. 1908 roku przedstawia córkę Stanisława Zygadlewicza - Pelagię Gołębiowską z dziećmi. Po lewej - Eugenia Gołębiowska, matka Wacława Kononowa. Po prawej stronie syn Pelagii (imię?), o którym słuch zaginął po emigracji do Ameryki. Zdjęcie udostępnił W. Kononow.






Uroczystości w dniu 1 czerwca 2007 r.


   Podczas dorocznych uroczystości w rocznicę pacyfikacji Bodzentyna (1.VI.1943 r.) dokonano odsłonięcia i poświęcenia tablicy upamiętniającej Stanisława Zygadlewicza, powstańca 1863 roku.

Po uroczystej mszy św. mieszkańcy Bodzentyna, prowadzeni przez miejscowe duchowieństwo, z udziałem władz samorządowych, pocztów sztandarowych i orkiestry, zwartą kolumną przeszli na miejscowy cmentarz pod pomnik ofiar egzekucji hitlerowskich z dnia 1 czerwca 1943 roku oraz pod mogiłę Stanisława Zygadlewicza, powstańca 1863 roku.
Odsłonięcia tablicy nagrobnej Stanisława Zygadlewicza dokonał Burmistrz Bodzentyna Stanisław Krak z pomocą Prezesa Towarzystwa Przyjaciół Bodzentyna, Stefana Rachtana. Następnie dziekan bodzentyński ks. dr. Leszek Sikorski dokonał poświęcenia tablicy.

Po 143 latach zapomnienia, postać Stanisława Zygadlewicza, jednego z przywódców powstania styczniowego 1863 roku w Bodzentynie, przywrócona została do pamięci mieszkańców jego rodzinnej miejscowości.

góra strony



4. Przydrożny krzyż w Podgórzu.


Krzyż przy drodze z Podgórza do Bodzentyna

    Jadąc drogą od Św. Katarzyny, po minięciu leśniczówki w Podgórzu, po prawej stronie szosy, wśród zarastających krzewów, postawiony jest krzyż z rur stalowych. Wg przekazów miejscowych, dawniej stał tu dębowy krzyż.

   Tadeusz Dybczyński ("Ziemia" Nr 23-24 z 1.XII.1931) przy swoich wspomieniach zawarł nieco informacji o tym krzyżu: ... mniej więcej trzydzieści lat temu jechałem po podnóżu Miejskiej Góry z Bodzentyna w stronę Św. Katarzyny. ... W najwyższym punkcie przebywanego wzniesienia, zaznaczonego drewnianym krzyżem, postawionym przy drodze na miejscu śmierci od moskiewskiej kuli jednego z powstańców z 1863 roku ...

   Wzmianki o krzyżu podawała również Maria Dulęba (Styczniowa legenda [w:] "Przemiany" Nr 1 z 1983 r.) oraz bodzentyński regionalista Artemiusz Wołczyk ("Gawędy znad dróg i opłotków. Kapliczki, figury, krzyże przydrożne Bodzentyna i gminy." Bodzentyn, 1984, mps. oraz Gawędy znad dróg i opłotków Kielce, 2011, Jedność). O pochodzeniu krzyża opowiadał 88-letni wówczas Roman Latalski, które ojciec Michał był na podwodzie u Langiewicza. Właśnie tutaj, na zboczu Miejskiej Góry, nastąpiło spotkanie przybyłych z Suchedniowa spiskowców pod komendą Ignacego Dawidowicza, ze spiskowcami z Bodzentyna, kierowanymi przez Stefana Bogdańskiego. I z tego miejsca nastąpiło wyjście powstańców w nocy 23 stycznia 1863 r. do ataku na stacjonującą w Bodzentynie rotę Smoleńskiego Pułku Piechoty.

   Wersja Latalskiego o pochodzeniu krzyża, nieco różni się od wersji przekazanej przez Dybczyńskiego - ale wspólną cechą są występujące związki krzyża z wydarzeniami okresu powstania styczniowego 1863 r. Przytoczone opowieści poszły w zapomnienie, krzyż nie posiada żadnej tabliczki intencyjnej, stąd dla mieszkańców są nieznane intencje postawienia tego krzyża.



Krzyż przy drodze z Podgórza do Bodzentyna


góra strony



5. Tablica - 150. rocznica wybuchu powstania styczniowegp.


   Tablica z piaskowca, posiada wyrzeźbiony trójpolowy herb Polski, Litwy i Rusi wraz z koroną. Obok wyryto napis:
W 150 rocznicę wybuchu / Powstania Styczniowego / wyrazy hołdu Tym, / którzy Ojczyźnie / życie oddali w ofierze / składają mieszkańcy / Bodzentyna, Suchedniowa, Szydłowca i Wąchocka / 18 - 20 stycznia 2013 r.

   Pod nazwami miejscowości wykonano tarcze herbowe tych miast.

   Podczas XX Marszu Szlakiem Powstańców Styczniowych: Szydłowiec - Suchedniów - Bodzentyn - Wąchock, w dniu 19 stycznia 2013 r. w Bodzentynie, obok Organistówki, dokonano uroczystego poświęcenia tej tablicy upamiętniającej 150. rocznicę wybuchu powstania styczniowego. Identyczne tablice zostały również umieszczone w Wąchocku, Suchedniowie i Szydłowcu.

   Po przeprowadzonych pracach rewitalizacyjnych na Rynku Górnym w Bodzentynie, tablica upamiętniająca 150. rocznicę Powstania Styczniowego znalazła tam swe docelowe miejsce - została umieszczona na ścianie budynku Miejsko - Gminnej Biblioteki Publicznej, poniżej istniejącej tablicy K. Szermentowskiego. Dnia 25.01.2014 r. podczas XXI Marszu Szlakiem Powstańców Styczniowych, dokonano uroczystego odsłonięcia tablicy.






góra strony


ostatnia aktualizacja: 3-01-2015 , 07:03

 

 



od 11 stycznia 2005 odwiedziło nas: 3 445.000 osób.

Stronę najlepiej oglądać w rozdzielczości 800x600 w przeglądarce Internet Explorer