1. Ks. Wojciech Świątkiewicz
W kruchcie kościoła parafialnego pw Niepokalanego Poczęcia NMP przy ul. Bohaterów Warszawy (nad portalem drzwi) umieszczono epitafium:
D. O. M. / ś. p. / X. WOJCIECH ŚWIĄTKIEWICZ / Kanonik h. Kaliszski / Professor Seminarjum / Kieleckiego / Proboszcz par. Busko / Żył lat 57 umarł 26 Kwietnia / 1867 r. / Wieczny odpoczynek / racz mu dać Panie
Ksiądz Wojciech Świątkiewicz urodził się 10 kwietnia 1812 r. w Bodzentynie.
Początkowe nauki pobierał w Wąchocku i Pińczowie. W roku 1831 od 1 września był w Szkołach Pińczowskich, a gdy te zostały zamknięte, przebywał z rodzicami w Bodzentynie. Od 1832 r, został przyjęty do Seminarium w Kielcach. Od 1843 był proboszczem w Busku. Razem z wikarym ks. Karolem Podbielskim uczestniczy w patriotycznych demonstracjach.
Za udział w powstaniu został 24.VI.1864 r. aresztowany i odesłany do Stopnicy. Uniknął jednak poważniejszych represji.
Busko już w okresie przedpowstaniowym było miejscowością letniskową i leczniczą. Tu właśnie na kuracji przebywał w lecie 1861 roku, wywodzący się z Denkowa (obecnie teren miasta Ostrowca Św.), Karol Majewski, przywódca warszawskiej młodzieży i jeden z organizatorów warszawskich demonstracji. Jego pobyt mógł oddziaływać na postawy mieszkańców.
góra strony
Uzupełnienie z marca 2014 r.
2. Tablica upamiętniająca rok 1863 w Busku Zdroju
Busko Zdrój - tablica upamiętniająca udział mieszkańców Buska
w wydarzeniach powstania styczniowego
W okresie obchodów 150. rocznicy powstania styczniowego, na południowej ścianie kościoła parafialnego pw Niepokalanego Poczęcia NMP, staraniem GRH "Żuawi Śmierci" oraz buskich harcerzy, ze składek społeczeństwa, została ufundowana tablica upamiętniająca udział mieszkańców Buska w wydarzeniach lat 1863 - 1864.
Na płycie kamiennej zamocowano odlew płyty z brązu, na której, pod herbem trójpolowym, umieszczono napis:
1863 2013 / W HOŁDZIE MIESZKAŃCOM BUSKA, / KTÓRZY RAZEM Z BURMISTRZEM / FELIKSEM JAWORSKIM, / STANĘLI W SZEREGACH ODDZIAŁU / MARIANA LANGIEWICZA / I INNYCH PARTII POWSTAŃCZYCH / 1863 ROKU. // DLA UCZCZENIA / PATRIOTYCZNEJ POSTAWY / KS. WOJCIECHA ŚWIĄTKIEWICZA / PROBOSZCZA TEJ PARAFII / W LATACH 1844 - 1867, / REPRESJONOWANEGO PRZEZ CARAT / ZA UDZIELENIE POMOCY POWSTAŃCOM. // W 150 ROCZNICĘ / POWSTANIA STYCZNIOWEGO / SPOŁECZEŃSTWO ZIEMI BUSKIEJ
Tablica została odsłonięta i poświęcona podczas uroczystości przeprowadzonych w niedzielę, 19 stycznia 2014 r.
Jadwiga Prendowska (
Moje wspomnienia) po latach opisywała:
... W lecie pojechaliśmy do wód do Solca i tam manifestacje nam wypadało urządzać. Wszędzie sypano kopce i stawiano krzyże z nie obrobionego drzewa na pamiątkę pięciu poległych. W Krakowskiem najpierw postawiona taki w Busku, prawie w połowie alei prowadzącej z miasteczka do zakładu. ...
Od rana, przy dźwiękach pieśni "Boże coś Polskę" lub "Z dymem pożarów", wożono ziemię taczkami, panowie, chłopi i mieszczanie, po ukończeniu pracy, do której i panie pomagały, nastąpiła wspólna uczta w parku, w altanie okrągłej, gdzie teraz stoi kaplica.
Naturalnie, że i my tam byliśmy. ...
Gdy Marian Langiewicz 17 lutego 1863 r. dotarł ze swoim wojskiem do Staszowa, z Buska dotarła grupa 24 ochotników przyprowadzona przez burmistrza Feliksa Jaworskiego. Mieszkańcy Buska czynnie uczestniczyli w walce zbrojnej - np. w bitwie pod Jeziorkiem 29.X.1863 r. w oddziale piechoty Karola Kality - Rębajły walczyli mieszkańcy Buska: Józef Błaszkiewicz lat 17, Ludwik Drzewicki lat 28, Antoni Bożęcki (Borzyniecki) lat 19, Jan Letarski lat 17.
góra strony
Cmentarz parafialny (przy ul. Langiewicza)
3. Mogiła powstańców 1863 roku
Busko Zdrój - mogiła powstańców 1863 r.
Przy głównej alei (pomiędzy pierwszą i drugą bramą wejściową od ul. Langiewicza) mogiła z betonowym krzyżem i płytą w ogrodzeniu z rur żeliwnych. Na płycie, wspartej o krzyż, znajduje się wyryty napis:
TU / SPOCZYWAJĄ / POWSTAŃCY / 1863 R. / KS. ANTONI MAJEWSKI / FRANC. SOKOŁOWSKI / ERAZM LAKOWSKI / JAN ZAWRYCZ / JÓZEF SKRZYŃSKI / I 20 BEZIMIENNYCH / CZEŚĆ / ICH PAMIĘCI / ZW. LEG. BUSKO 1938
Poniżej położona tablica z napisem:
KRZYŻ NA TEJ MOGILE / POŚWIĘCIŁ 21 SIERPNIA 1916 / KAPELAN PIERWSZEJ BRYGADY / LEGIONÓW POLSKICH / O. KOSMA LENCZOWSKI. / W 75-tą ROCZNICĘ / SPOŁECZEŃSTWO BUSKA.
Po bitwie na Grochowiskach w dniu 18 marca 1863 roku, z lasów szanieckich i wełeckich, zwieziono do Buska zwłoki 21 powstańców, dla których ks. Świątkiewicz sporządził akty zgonu (nr 51 do 54). Wśród pochowanych proboszcz ks. Wojciech Świątkiewicz, wikariusz ks. Karol Podbielski oraz organista Karol Lewicki, rozpoznali znajomego:
... przywieziono zwłoki poległego w wypadkach wojennych X. Antoniego Majewskiego Reformata z Klasztoru Stopnickiego w dniu osiemnastym bieżącego miesiąca i roku znalezionego w Lesie Szanieckim, lat trzydzieści mającego ....
W okresie pomiędzy 25 marca a 3 kwietnia 1863 r. nastąpiły dalsze zgony powstańców, rannych w bitwie:
... w Szpitalu Wojskowym umarł Franciszek Sokołowski rodem spod Radomia lat dwadzieścia pięć wojskowy z Kosynierów Polskich (Akt zgonu nr 61);
... w Szpitalu Wojskowym umarł Jan Zawrycz lat dwadzieścia cztery rodem z Krakowa wojskowy Polski (Akt zgonu nr 63);
... w Szpitalu Wojskowym umarł Erazm Lakowski lat dziewiętnaście rodem z wsi Rachowic okręgu Miasta Kraków (Akt zgonu nr 67);
... umarł Józef Skrzyński lat dwadzieścia trzy rodem z Galicji Austriackiej niewiadomego pochodzenia Żołnierz Polski znaleziony na polu bitwy w okolicach Buska dokonanej (Akt zgonu nr 68).
Ogółem na buskim cmentarzu pochowano 25 powstańców
W roku 1916, gdy zmieniły się warunki polityczne, odbyły się patriotyczne uroczystości przy mogile powstańców 1863 roku.
Ziemia Kielecka w nr 10 z dnia 4 marca 1916 r. podawała:
... Urządzeniem obchodu styczniowego w Busku zajęło się "Biuro werbunkowe Leg. Polsk." i "Koło Towarzystwa szkoły Ludowej w Busku". Zajęto się przede wszystkiem uporządkowaniem mogiły powstańców poległych pod Grochowiskami. Postawiono na mogile piękny, dębowy krzyż z napisem "Cześć Braciom poległym za Ojczyznę". Ponieważ bez zgody biskupa, ksiądz proboszcz nie chciał dokonać poświęcenia krzyża na mogile powstańców 1863 roku, część uroczystości odłożono na okres późniejszy.
W okresie letnim 1916 roku, na zaproszenie Jana Rogowskiego, oficera werbunkowego Legionów w Busku, przyjechał kapucyn O. Kosma Lenczowski, kapelan Legionów Polskich i w dniu 21 sierpnia w Busku dokonał poświęcenia mogiły powstańców. Pod datą 21.VIII. w swoim Pamiętniku kapelana Legionów zapisał pobyt w Busku:
... W południe poświęciłem groby na cmentarzu: powstańców 27 z 1863 r. i 5 legionistów rozstrzelanych w 1914 r. przy odwrocie spod Dęblina ...
Również Ziemia Kielecka z 2.IX.1916 r., przy opisie uroczystości przeprowadzonych w dniu 20.IX. 1916 r. w Szańcu (Kameduły), potwierdza uroczystości w Busku z udziałem ks. O. Kosmy Lenczowskiego:
... Ks. Kosma dokonał jeszcze poświęcenia mogiły powstańców i legionistów na cmentarzu buskim. Szaniec i Busko dostąpiły prawdziwego zaszczytu ...
H. Mościcki, w opracowaniu Pomniki bojowników (wydane w r. 1929), zamieszcza zdjęcie mogiły z drewnianym krzyżem w Busku.
W roku 1938, w 75-rocznicę powstania styczniowego 1863 roku, staraniem Związku Legionistów w Busku, mogiła ziemna otrzymała wygrodzenie z kamiennych płyt, na których zamocowano żeliwne rury na słupkach. Na obrzeżu mogiły postawiono betonowy krzyż, u podnóża którego umieszczono kamienną tablicę. Po obu stronach krzyża postawiono metalowe gazony.
W dniu 21 sierpnia 1991 roku, również w 75-rocznicę, ale tym razem uroczystości poświęcenia mogiły przez ks. O. Kosmę Lenczowskiego, odsłonięto dodatkową tablicę upamiętniającą uroczystości z dnia 21 sierpnia 1916 roku, z udziałem kapelena Legionów. Tablicę wykonali społecznie Henryk Marzec i Kazimierz Mąkosa.
Zbiorowa mogiła powstańców 1863 roku na cmentarzu w Busku Zdroju jest stale zadbana, a opiekę pełni Szkoła Podstawowa Nr 2 w Busku.
Przy mogile powstańców odbywają się coroczne uroczystości patriotyczne, upamiętniające zdarzenia z 1863 roku. Od kilku lat w środowisku buskim kontynuowane są tradycje oddziału żuawów śmierci Rochenbruna - przy Zespole Szkół Ponadpodstawowych w Busku została utworzona Grupa Rekonstrukcji Historycznej "Pułk Żuawów Śmierci" im. płk. Francoise'a Rochebruna pod dowództwem Roberta Osińskiego. W historycznych strojach i z pełnym uzbrojeniem, biorą udział w rocznicowych uroczystościach w Busku, na Grochowiskach oraz w innych miejscach.
Relacje i zdjęcia z tych uroczystości podano w wyodrębnionym w prezentacji rozdziale -
-
UROCZYSTOŚCI
Ks. Antoni Majewski jest przykładem wielkiego zaangażowania duchowieństwa w powstanie narodowe. Jego śmierć opisana była w
Wiadomościach z Pola Bitwy (24.IV.1863 r.):
... Żołdactwo moskiewskie d. 19 III ks. Antoniego Majewskiego, z zakonu o.o. reformatów, rannych i umierających na pobojowisku spowiedź słuchającego, w komżę i stułę ubranego, dzidami i strzałami zamordowało, potem go do naga obdarło ...
Postać ks. Antoniego Majewskiego pojawia się w wielu publikacjach i przedstawiana jest dwojako: jako reformata ze Stopnicy lub też jako bernardyn z Karczówki.
Są jednoznaczne dane ku temu, aby przyjąć, że w Busku pochowany jest ks. Antoni Majewski (1833 - 1863) kapłan prowincji małopolskiej reformatów, w roku 1861 kaznodzieja w Pińczowie, w roku 1862 lektor w Stopnicy.
Ks. S. Szulc, który o sobie pisze (
Pamiętnik kapelana ks. Serafina Szulca)
... ja zaś, ksiądz Serafin Szulc z zakonu oo. bernardynów, w powstaniu jest w wojsku Langiewicza kapelanem w drugim pułku piechoty, u T. Cieszkowskiego. Spotykał się i znał osobiście ks. Antoniego Majewskiego. Pisze o nim:
W pierwszym pułku kapelanem był ks Antoni Majewski, reformat z klasztoru stopnickiego, który później, 18 marca, spowiadając umierających na polu bitwy pod Grochowiskami powstańców, zamordowany został przez Moskali ...
Klepsydra o śmierci ks. A. Majewskiego (ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie) informowała mieszkańców Krakowa o miejscu i okolicznościach zgonu kapelana wojsk Langiewicza:
†/ Dnia 27 Kwietnia tj. w poniedziałek o godz. 10 rano odprawi się w kościele OO. Reformatów/ ŻAŁOBNE NABOŻEŃSTWO/ Za duszę ś.p./ Ks. ANTONIEGO MAJEWSKIEGO/ Reformata Jkasztoru Stobnickiego,/ który przeżywszy lat 30, oddając ostatnią przysługę rannym, w udzielaniu S.S. Sakramentów, napadnięty/ przez Moskali w dniu 18 Marca 1863 roku, blizko wsi Szaniec zamordowany, w miasteczku zaś Busku/ pochowany został./ Zgromadzenie OO. Reformatów krakowskich, zaprasza Pobożnych na to Nabożeństwo.//
Również cytowany wcześniej akt zgonu, sporządzony przez księży z Buska, którzy znali osobiście ks. Majewskiego, daje jednoznaczne potwierdzenia, że na cmentarzu w Busku pochowany jest ks. Antoni Majewski, reformata ze Stopnicy, który poległ w bitwie na Grochowiskach.
W powstaniu brał udział również ks. Antoni Majewski, bernardyn, kapłan prowincji wielkopolskiej, który w latach 1860 - 61 był gwardianem w Kaliszu, następnie był w klasztorze na Karczówce, skąd poszedł do powstania.
W powstaniu styczniowym uczestniczyło zatem dwóch księży o nazwisku Antoni Majewski, a na podstawie posiadanych dokumentów jest pewność, że na Grochowiskach poległ ksiądz reformata Antoni Majewski.
Natomiast nie jest znany dalszy los bernardyna ks. A. Majewskiego.
góra strony
4. Aleksander Uchnast
Przed mogiłą zbiorową powstańców 1863 r. położona jest płyta z piaskowca z wykutym napisem:
Ś. P. / ALEKSANDER / UCHNAST / POR. WET. 1863 R. / LAT 90 / ZMARŁ 3 I 1939 R. / CZEŚĆ BOHATEROWI
Aleksander Uchnast, syn Antoniego i Franciszki z Będkowskich, urodził się 28 stycznia 1849 w Pradłach k/ Olkusza. Rodzice jego posiadali tam niewielki majątek ziemski.
Do powstania poszedł w wieku 14 lat, był w oddziale kpt. A. Denisiewicza. Brał udział w potyczkach pod Ludynią i Świętą Anną. Walczył też 20 lutego 1864 roku w bitwie pod Opatowem. Został wówczas ciężko ranny w prawe ramię, umieszczono go na leczeniu w klasztorze w Kurozwękach. Tam też schwytali go Moskale. Po kilku miesiącach ciężkiego więzienia w Sandomierzu, rodzinie udało się go uwolnić jako nieletniego. Powrócił do domu rodzinnego w Pradłach, ale pozostawał pod policyjnym dozorem.
Po ukończeniu gimnazjum w Radomiu oraz kursów pedagogicznych, od roku 1873 został nauczycielem szkoły ludowej. Przez wiele lat pracował w szkołach na Ponidziu: w Szańcu, w Strożyskach i w Wełczu. W roku 1872 ożenił się ze Stanisławą Ochocką. Dochował się trzech synów i czterech córek.
W 1905 roku, z powodu pracy niepodległościowej w szkole w Szańcu, został aresztowany. W okresie I Wojny Światowej, jako nauczyciel w szkole w Strożyskach nadal prowadził działalność niepodległościową, werbował ochotników do Legionów Polskich. W roku 1925, po ponad 50-latach pracy nauczycielskiej, przeszedł na emeryturę.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Aleksander Uchnast, po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, otrzymał honorowy stopień ppor. weterana i został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 I 1863 ROKU (Dz. Personalny Nr 10/1921 poz. 2360).
W roku 1930 został odznaczony Krzyżem Niepodległości z Mieczami (MP nr 260/1930). W roku 1938, w grupie 52 żyjących wówczas weteranów powstania narodowego 1863 roku, został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (MP nr 17/1938).
Zmarł 3 stycznia 1939 roku, a jego pogrzeb odbył się z udziałem władz państwowych, kościelnych i ludności - pożegnano uroczyście jednego z ostatnich powstańców 1863 r. na Kielecczyźnie. Zgodnie z jego wolą, został pochowany na cmentarzu parafialnym w Busku, obok mogiły zbiorowej powstańców 1863 roku, poległych w bitwie na Grochowiskach.
.
góra strony
5. Stanisława Uchnast - żona weterana
Od mogiły zbiorowej - aleją wzdłuż ogrodzenia w kier. zachodnim. Obok grobowca Dytkowskich, mogiła przykryta płytą lastryko. Na mogile położono tabliczkę granitową z napisem:
Ś. P. / TU SPOCZYWA / STANISŁAWA UCHNAST / ŻONA POWSTAŃCA 1863 R. / i syn STEFAN / POKÓJ ICH DUSZOM
góra strony
6. Zenon Buczwiński
Wejście na cmentarz drugą bramą od ul. Langiewicza i alejką w stronę kaplicy cmentarnej. Po 50 m, po lewej stronie alei, w drugim rzędzie mogił był nagrobek betonowy z tablicą:
Ś. P. ZENON BUCZWIŃSKI / LEKARZ WETERYNARII WETERAN 1863 / ŻYŁ LAT 77 ZM. 28.III.1920 r. / POKÓJ JEGO DUSZY
Z końcem roku 2003 nagrobek weterana powstania został zlikwidowany i w tym miejscu obecnie znajdują się nowe pochówki.
góra strony
7. Kościół pw Św. Alberta Chmielowskiego
Przy ul. Lipowej wznoszony jest kościół p.w. Św. Alberta Chmielowskiego - nowej parafii, erygowanej w roku 1983.
W budowanym kościele, eksponowany jest obraz przedstawiający Św. Brata Alberta, pędzla Leszka Kurzei (wg obrazu Leona Wyczółkowskiego Portret Brata Alberta z dzieckiem).
Św. Brat Albert, jeszcze jako student Adam Chmielowski, był powstańcem 1863 roku.
Brat Albert - Adam Hilary Chmielowski urodził się 20 sierpnia 1845 roku w Igołomi, gdzie jego ojciec Wojciech był urzędnikiem komory celnej. Wcześnie stracił rodziców: ojciec zmarł na gruźlicę, gdy miał 8 lat. Gdy miał lat 14 zmarła na gruźlicę również matka. Uczył się w Warszawie, a następnie w Instytucie Politechnicznym Rolniczo-Leśnym w Puławach.
Do powstania wyruszył z partią Frankowskiego z Puław. Po krwawej bitwie pod Słupczą i Dwikozami, dotarł pod Święty Krzyż pod rozkazy M. Langiewicza. Przeszedł z wojskiem Langiewicza szlak bojowy od Świętego Krzyża, poprzez Małogoszcz, Goszczę, Chroberz, po bitwę pod Grochowiskami w dniu 18 marca 1863 roku. Pełnił wówczas funkcję gewaltygiera - konnego adiutanta gen. M. Langiewicza. I podobnie jak dyktator, po bitwie na Grochowiskach, Adam Chmielowski udaje się do Galicji.
Jest internowany przez Austriaków, ale udaje mu się uciec. We wrześniu 1863 roku powraca do powstania - jest w oddziale płk. Z. Chmieleńskiego. Uczestniczy w bitwie pod Mełchowem 30 września 1863 roku. W czasie bitwy granat ubił pod nim konia, on sam został poważnie zraniony w lewą nogę. Ranny został pojmany przez wroga. Gdy wdała się gangrena, lekarz w warunkach polowych, bez narkozy, amputuje mu nogę.
"Walczyłem o niepodległość mojej Ojczyzny pod rozkazami i w oddziale pułkownika Chmieleńskiego. Dnia 1 października 1863 roku zostałem ciężko ranny pod Mełchowem, gdzie straciłem lewą nogę ..." - tak później Adam Chmielowski w liście z 1 czerwca 1964 r. do Komitetu Francusko-Polskiego opisuje swój udział w powstaniu.
Trafił do więziennego szpitala w Koniecpolu, skąd (chyba za łapówkę) udało się zabrać rannego. Zagrożony zsyłką na Sybir - opuszcza kraj i udaje się do Paryża. Po próbach studiów technicznych a następnie po studiach malarskich (które realizował dzięki prywatnemu stypendium hr. Włodzimierza Dzieduszyckiego), powraca do kraju.
Szuka swojej drogi życiowej: podejmuje nieudaną próbę wstąpienia do zakonu oo. jezuitów. Wrażliwy na nędzę i ubóstwo, wstępuje do III Zakonu świętego Franciszka, tzw. tercjarzy. Prowadzi bardzo aktywną działalność charytatywną na Podolu. Niechętne władze carskie zmusiły go, pod groźbą Sybiru, do opuszczenia Podola. Przenosi się do Krakowa i tu rozwiją swą działalność opiekuńczą, otaczjąc opieką nędzarzy, włóczęgów, ludzi bezdomnych, uliczników: zakłada noclegownie, ogrzewalnie.
W roku 1888 zakłada Zgromadzenie Braci Posługujących Ubogim III Zakonu św. Franciszka - popularnie zwano ich albertynami. Wyczerpany trudami życia, zmarł 25 grudnia 1916 roku w pustelni na Kalatówkach.
Ojciec Święty Jan Paweł II 22 czerwca 1983 roku ogłosił go błogosławionym. 12 listopada 1989 roku został kanonizowany.
(zob. też hasła: Igołomia, Mełchów, Koniecpol, Grochowiska, Kielce - katedra)
góra strony
ostatnia aktualizacja:
3-01-2015 , 07:35
