STRONA ARCHIWALNA   
 opracowanie: śp. Jerzy Kowalczyk (1938 - 2015)    kontakt: 41 368 57 24,   jotka.1863@gmail.com

7 Grudzień 2024, imieniny dziś obchodzi: Agata, Ambroży, Marcin   
     Menu:  
Miejscowości
 K I E L C E
 A - B
 C - F
 G - J
 K
 L - M
 N - O
 P - R
 Parszów
 Pasztowa Wola (W)
 Pawłowice
 Pawłów
 Pawłów (W)
 Pełczyska
 Pętkowice
 Piasek Wielki
 Pierzchnica
 Pieskowa Skała (K)
 Pilica (S)
 Pilica (W)
 Pińczów
 Piórków
 Pobiednik Mały (K)
 Polana Langiewicza
 Policzna (W)
 Pomorzany (W)
 Poświętne (E)
 Prandocin (K)
 Proszowice (K)
 Prymusowa Wola (E)
 Przedbórz (E)
 Przybysławice
 Przysucha (W)
 Pstroszyce (K)
 Rachwałowice (K)
 Radków
 Radom (W)
 Radom_mogiły_1
 Radom_mogiły_2
 Radoszyce
 Rataje
 Rokitno (S)
 Rozniszew (W)
 Rożenek (E)
 Ruda Kościelna
 Ruszków
 Rybnica
 Ryczów (S)
 Ryczówek (K)
 Rytwiany
 S
 Ś - Ż
 Uroczystości
 Wyszukiwarka
 Literatura
 Indeksy
 Aktualizacja
 O autorze
 
     Ważne daty z powstania:  
9 grudnia 1863 r. - Bitwa Kality Rębajły pod Hutą Szczeceńską
16 grudnia 1863 r. - Pod Janikiem zostałą rozbita piechota Łady
16 grudnia 1863 r. - Pod Bodzechowem rozbicie wojska Bosaka
23 grudnia 1863 r. - Stracenie Z. Chmieleńskiego w Radomiu
 
  Zapraszam do współpracy
Posiadasz dodatkowe informacje lub zdjęcia
     albo
chcesz otrzymywać informację o uzupełnieniach niniejszej prezentacji ?
 
     Zaproszenie do:  
Muzeum Historii
Kielc
 
     gmina : RADOM powiat: RADOM     

RADOM


Mauzoleum Dionizego Czachowskiego w Radomiu


1. Krzyż i figura NMP przy kościele bernardynów

   Na przykościelnym cmentarzu kościoła św. Katarzyny i klasztoru bernardynów, na kamiennym postumencie stoi kamienny krzyż oraz figura NMP.

   W trzydziestą rocznicę wybuchu powstania listopadowego w kościele o.o. Bernardynów w Radomiu odbyło się uroczyste nabożeństwo z udziałem weteranów powstania 1830 / 1831. Przystąpiono wówczas do tworzenia radomskiej organizacji narodowej. Z pomocą ojców bernardynów, głównie w oparciu o młodzież szkolną, powstawała patriotyczna konspiracja.

   Formą manifestacji mieszkańców Radomia były, od maja 1861 roku, patriotyczno - religijne śpiewy pod kamienną figurą Matki Boskiej, stojącą obok kościoła św. Katarzyny.


   Może właśnie tutaj śpiewano, na nutę Kiedy ranne wstają zorze ..., pieśń z okresu patriotycznych manifestacji, która na małej, drukowanej karteczce znalazła się w zbiorach hr. Wielopolskiego (AP Kielce, zesp. 288):

      Boże Ojcze, twoje dzieci,
      Płaczą, żebrzą lepszej doli.
      Rok za rokiem marnie leci,
      My w niewoli, my w niewoli.

      Słowa Twoje nas uczyły,
      Każdy włos nasz policzony,
      Boże policz te mogiły,
      Te płaczące Matki, żony.

      My już tyle krwi przelali,
      że nią zmyte ojców grzechy,
      My już tyle lat spłakali,
      Że nie stanie też pociechy.
      ...


   Na wieść o krwawych wydarzeniach warszawskich, w dniu 8 sierpnia 1861 roku, został usypany na cmentarzu przykościelnym rękami radomian ziemny kopiec, na którym stanął nie ociosany dębowy krzyż. Na krzyżu umieszczona była cierniowa korona oraz tabliczka z napisem:
/ 25, 27 lutego / 8, 9 kwietnia / 1861 r.

   Prezentowany powyżej, współcześnie sporządzony rysunek przedstawiający krzyż (w zbiorach AP Radom) posiadał podpis:
Krzyż na cmentarzu otaczającym Kościół X.X. Bernardynów w Radomiu d. 8 Sierpnia 1861 r. własnemi rękami wszystkich mieszkańców miasta, bez różnicy stanów i płci wystawiony, na pamiątkę wypadków w ubiegłych miesiącach t.r. tak w Warszawie jako też w całej Polsce zaszłych.

   Wypisane na tabliczce daty nawiązywały do tragicznych zdarzeń podczas patriotycznych demonstracji warszawskich, w których uczestniczyli również mieszkańcy Radomia. W okresie powstania styczniowego Moskale kopiec zniszczyli, krzyż został wyjęty i porąbany.
   W ramach represji wobec patriotycznej postawy duchowieństwa - już 8 lipca 1863 roku naczelnik wojenny oddziału radomskiego nakazał zająć gmach klasztoru Bernardynów na potrzeby więzienia.

   Po ogłoszeniu ukazu carskiego z 8 listopada 1864 roku o kasacie zakonów, w nocy 27/28 listopada 1864 roku nastąpiła kasata zakonu bernardynów w Radomiu. Kilkunastu zakonników, pod wojskową eskortą, zostało przewiezionych do etatowego klasztoru w Wielkiej Woli (Paradyż).

   Kilkanaście lat po upadku powstania styczniowego, w miejscu zniszczonego kopca, miejscowa ludność wzniosła krzyż kamienny, który zachował się do obecnych dni. Napisy na cokole krzyża są obecnie nieczytelne.

   Od roku 1936 kościół św. Katarzyny i budynki klasztorne ponownie objęli Bernardyni.

   Kamienna figura NMP, pod którą odbywały się patriotyczne zgromadzenia, stoi obok wejścia do kościoła św. Katarzyny. W ostatnim okresie czasu figura została odnowiona. Wykonano też zadaszenie oraz uporządkowanie otoczenia postumentu.

Figura NMP przy kosciele bernardynów - w roku 2008.




   Podjęto próby, aby corocznie, w rocznicę wybuchu powstania styczniowego, w Radomiu, na terenie Muzeum Wsi, przeprowadzać patriotyczne uroczystości upamiętniające zdarzenia 1863 roku - przedstawione w niniejszej prezentacji w wyodrębnionym rozdziale - UROCZYSTOŚCI

góra strony




2. Tablica Z. Chmieleńskiego w kościele św. Katarzyny

   W kościele św. Katarzyny (od wejścia po prawej stronie) mało widoczna, nieduża tablica z piaskowca obudowana drewnianą boazerią.

   Na tablicy znajduje się wyryty napis:
Ś. P. / ZYGMUNT CHMIELIŃSKI / OFICER POWSTANIA 1863 R. / ROZSTRZELANY 19 GRUDNIA 1863 R.

   Tablica była odsłonięta w roku 1928. Podano błędną datę śmierci płk. Z. Chmieleńskiego: egzekucja nastąpiła dnia 23 grudnia, a nie 19 grudnia, jak podano na tablicy.

   Użyto nie stosowaną obecnie pisownię nazwiska. Obecnie jednoznacznie podawany jest zapis nazwiska powstańczego dowódcy - "CHMIELEŃSKI".
   W wielu dokumentach XIX wiecznych oraz z początku XX w. stosowano również pisownię "CHMIELIŃSKI" - co znalazło odzwierciedlenie na niniejszej tablicy.

góra strony




3. Sarkofag Dionizego Czachowskiego


   W bocznej nawie kościeła bernardynów (od wejścia - po lewej stronie) - przy ścianie ustawiony jest sarkofag wykonany z płyt granitowych.

   Na ścianie bocznej znajduje się napis:
PUŁKOWNIK / DYONIZY CZACHOWSKI / 1810 - 1863

   Szczątki gen. Dionizego Czachowskiego przebyły długą drogę: po śmierci pod Jaworem Soleckim, był przewieziony do Radomia. Następnie, prawie w konspiracji, został pochowany na cmentarzu w Bukównie, gdzie spoczywały dwie siostry D. Czachowskiego.

   W roku 1938 zwłoki uroczyście przeniesiono do utworzonego mauzoleum obok kościoła św. Katarzyny w Radomiu.
   W roku 1940, gdy Niemcy zniszczyli mauzoleum, prochy zostały ukryte w podziemiach klasztoru. Zrobiono to tak skutecznie, że dopiero 6.X.1979 roku odkryto wejście do wykopu pod posadzką w głównej nawie kościoła. Stwierdzono, że znajduje się tam miedziana trumienka z płk. D. Czachowskim. W dniu 22 marca 1981r., odbyła się podniosła uroczystość wydobycia szczątków pułkownika, i w obecności Z. Milcarz, prawnuczki D. Czachowskiego, oraz wielu osób, którzy byli uczestnikami uroczystości w roku 1938, złożenia prochów do wykonanego nowego sarkofagu. Poświęcenia sarkofagu dokonał O. Gwardian ks. Sikorski, kapelan AK. Zdjęcia z tej uroczystości zachowały się w zbiorze M.T. Osińskiego (AP Radom, zesp. 1211).


góra strony




4. Tablica ks. Justyna Łady

   W nawie bocznej kościeła św. Katarzyny (od wejścia po lewej stronie)znajduje się kamienne epitafium ze zdjęciem:


Ś. P. / KSIĄDZ JUSTYN ŁADA / BYŁY PROBOSZCZ UNICKI PARAFII / KOPYŁÓW GUBERNII LUBELSKIEJ / USUNIĘTY z PROBOSTWA W 1875 R. / MIESZKAŁ W RADOMIU LAT 31. ZMARŁ / D. 26 LUTEGO 1906 R. MAJĄC LAT 88 / I KAPŁAŃSTWA LAT 66. ŻYWOTA DOKONAŁ. WIARY NIE ZŁAMAŁ. WIECZNY / POKÓJ JEGO ZACNEJ DUSZY


   Ks. Justyn Łada w okresie powstania styczniowego aktywnie działał w organizacji narodowej, był więziony. Od r. 1874 zamieszkał w Radomiu. Notka biograficzna zamieszczona przy opisie mogiły księdza na radomskim cmentarzu.

góra strony




5. Stanisław Gajsler

   Na cmentarzu przykościelnym kościoła bernardynów, na ścianie przylegającego budynku (w osi kościoła i krzyża) wmurowana jest tablica marmurowa poświęcona braciom Gejsler. Z wysiłkiem można odczytać wyryty napis na tablicy:

ŚWIĘTEJ PAMIĘCI / BRACI GEJSLER: / STANISŁAWA / ZGASŁEGO DN 17 LUTEGO 1863 R. / W 28 ROKU ŻYCIA. / KAROLA / ZM. D. 24 GRUDNIA 1868 R. / W 42 ROKU ŻYCIA / BOŻE BĄDŹ MIŁOŚCI W DUSZOM IM. / ŚWIĘTA MATKO BOŻA / PRZYCZYŃ SIĘ ZA NIMI.

Tablica umieszczona obecnie na murze kościelnym,
dawniej znajdowała się w budynku kościoła, w pobliżu chóru.

   W okresie obchodów 150 rocznicy Powstania Styczniowego, tablica epitafijna została poddana pracom konserwatorskim - obecnie jest czytelna (co widać na zdjęciu wykonanym przez przez Jana Postołę z Radomia (rodzinnie związanego ze Stanisławem Gajslerem (Geislerem).

   Stanisław Gajsler (spotykane zapisy nazwiska: Geisler, Gejsler) urodził się w w Radomiu w r. 1837. Był on synem Karola (1791 -1841) sztabslekarza Wojsk Polskich i Eleonory z Burghardów (1804 - 1887) małżonków Geisler. Po ukończeniu radomskiego gimnazjum, kształcił się w instytucie agronomiczno - leśnym na Marymoncie. Po ukończeniu nauk, gospodarował w dzierżawionym majątku. Niepowodzenia oraz nieurodzaj pozbawiły go całego mienia, przeszedł do służby rządowej jako podleśny. W okresie przedpowstaniowym mieszka w Kielcach, związał się tu z organizacją narodową - wg. późniejszych zeznań O. Awejde, urzędnik Leśnictwa Kielce Goslar (dotyczyło Stanisława Gajzlera) należał do władz powstańczych województwa krakowskiego. Po wybuchu powstania, bierze czynny udział w walkach. W raporcie kieleckiego Magistratu do Naczelnika Wojennego Pow. Kieleckiego (APK z.21 s.21. k.260) podano, że Podleśny Rządowy Gajsler Stanisław z niewiadomych przyczyn opuścił potajemnie Kielce. Jest w powstańczym oddziale A. Kurowskiego, za odznaczanie się w boju i szkoleniu - szybko awansował na stopień porucznikia kawalerii. W informacjach o krwawym boju w Miechowie w dniu 12 lutego 1863 r. podawano, że śmiercią walecznych poległ porucznik Stanisław Gajzler. Marmurowa tabliczka na murze kościelnym w Radomiu stanowi jedyne upamiętnienie Stanisława Gajzlera, który pochowany został w zbiorowej mogile powstańczej w Miechowie.

Karol Józef Gajsler (ok. 1826 - 1868), wymieniony w epitafium starszy brat Stanisława, uczył się w Kielcach na aptekarza. Nie odnotowano jego udziału w powstaniu narodowym 1863 r. W okresie późniejszym występuje jako warszawski fotograf.


Uaktualniono w czerwcu 2014 r. korzystając
z informacji i zdjęcia J. Postoły (Radom)

góra strony




6. Krzyż 1863 r. - ul. Malczewskiego

   Przy ul. Malczewskiego 26, obok drzew na poboczu drogi, na betonowym cokole, postawiony jest żelazny krzyż. W ramionach krzyża podano daty:
1863     1933

   W tym miejscu 23 grudnia 1863 r. przeprowadzona została egzekucja płk. Zygmunta Chmieleńskiego. Szef sztabu II korpusu gen. Józefa Hauke Bosaka, dwukrotnie ranny podczas bitwy bodzechowskiej w dniu 16.XII.1863 r., został pojmany przez Moskali i przewieziony do Radomia. Sąd wojenny skazał go na karę śmierci, a wyrok został wykonany natychmiast.

   W okresie powstania styczniowego w Radomiu były dwa miejsca straceń: wieszano na szubienicy postawionej w rynku (tam stracony został m.in. Matwiej Bezliszkin, b. sztabskapitan straży granicznej) oraz rozstrzeliwano przy szosie warszawskiej za koszarami Mohylewskiego Pułku Piechoty, co spotkało Zygmunta Chmieleńskiego (podaje się 29 nazwisk powstańców straconych przy szosie warszawskiej).

   Świadkiem wyprowadzenia na egzekucję Z. Chmieleńskiego był przebywający w radomskim więzieniu Henryk Wierciński (Pamiętniki), żołnierz oddziału M. Langiewicza:
... Nie ulegało wątpliwości, że ten [Z. Chmieliński], jako były oficer rosyjski, będzie rozstrzelany. Jakoż po paru dniach, gdy ranny mógł już stanąć na nogach o własnych siłach, wyprowadzono go na plac egzekucji. W dniu tym osadzony byłem (od kilku tygodni) w sali poszpitalnej więzienia, z dużymi oknami na dziedziniec więzienny, skąd można było obserwować pochód skazańca. Szedł on z przewiązaną głową, bez czapki, w siwym swym płaszczu obozowym, pod eskortą żołnierzy. Przed tę chwilę właśnie przyszedł na naszą salę lekarz wojskowy, Pomorcew, odwiedzający, jak zwykle, więźniów dla sprawdzenia stanu ich zdrowie. Gdy ujrzał przez okno ten pochód, łzy jak grad puściły mu się z oczu. ...

   Podczas uroczystych obchodów 53 rocznicy wybuchu powstania styczniowego, dla uczczenia pamięci płk. Z. Chmieleńskiego i innych rozstrzelanych przy szosie warszawskiej, w dniu 6 lutego 1916 r. postawiono krzyż drewniany. Przy udziale licznie zgromadzonych mieszkańców, krzyż ten był uroczyście przeniesiony od kościoła Mariackiego.

   Podczas obchodów 70 rocznicy powstania styczniowego, w roku 1933, postawiono krzyż żelazny, zachowany do obecnych czasów.


góra strony




7. Liceum im. Dionizego Czachowskiego

Przy ul. Traugutta znajduje się III Liceum Ogólnokształcące noszące imię Dionizego Czachowskiego.
   Na budynku szkolnym, nad wejściem, umieszczono, wykonaną w metalu, tablicę z napisem:
III LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE/ im. płk DIONIZEGO CZACHOWSKIEGO//


Szkoła posiada popiersie swego Patrona oraz sztandar.

   Wykonany z brązu odlew popiersia w podstawie posiada napis:
D. CZACHOWSKI

   Na awersie sztandaru, na czerwonym tle wyhaftowany jest biały orzeł ze złotą koroną oraz napis:
III LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE / W RADOMIU / IM. DIONIZEGO CZACHOWSKIEGO


góra strony




8. Mauzoleum D. Czachowskiego

   U zbiegu ulic Malczewskiego i Wernera, na dawnym placu rosyjskich koszar Mohylewskiego Pułku Piechoty, zostało utworzone monumentalne
MAUZOLEUM CZACHOWSKIEGO.

   W centralnym miejscu ustawiono sarkofag wykonany z płyt różowego granitu. Na bocznej płaszczyźnie sarkofagu znajduje się napis:
Ś. P. / DYONIZY CZACHOWSKI / PUŁKOWNIK W POWSTANIU STYCZNIOWYM / WOJEWODA WOJSKOWY SANDOMIERSKI / URODZONY 5 KWIETNIA 1810 ROKU / POLEGŁ NA POLU CHWAŁY / DNIA 6 LISTOPADA 1863 ROKU / POD JAWOREM SOLECKIM


   Za sarkofagiem, na ścianie, zamocowano dwie okolicznościowe tablice.

   Na górnej tablicy zawarto napisy:
1863 - 1963 / ZBURZONY PRZEZ / HITLEROWSKIEGO OKUPANTA / POMNIK / PŁK. CZACHOWSKIEGO / W 100 - NĄ ROCZNICĘ ŚMIERCI / ODBUDOWAŁO / SPOŁECZEŃSTWO M. RADOMIA

   Na drugiej tablicy napis:
KU CHWALE I CZCI BOHATERA / 72 PUŁK PIECHOTY SIŁ ZBROJNYCH / ODRODZONEJ RZECZPOSPOLITEJ / OTRZYMAŁ NAZWĘ JEGO IMIENIA


   W górnej części mauzoleum, na czterech tablicach - skierowanych w cztery strony świata, przedstawiono szlak bojowy bohatera:

1) SUCHEDNIÓW - PARSZÓW / WĄCHOCK - ŚW. KRZYŻ

2) MAŁOGOSZCZ - PIESKOWA / SKAŁA - GROCHOWISKA

3) RZECZNIÓW - BIAŁOBRZEGI / JURKOWICE - JAWOR SOLECKI

4) STEFANKÓW - LEMIESZE / JEZIORKI - BORIA

   Na tylnej części Mauzoleum umieszczono dodatkową tablicę informacyjną:
Z INICJATYWY ks. J. WIŚNIEWSKIEGO / STARANIEM POL. TOW. KRAJOZNAWCZEGO / I KOMITETU BUDOWY ORAZ OFIARNOŚCIĄ / WOJSKA I SPOŁECZEŃSTWA / POMNIK TEN WZNIESIONO / KU CHWALE BOHATERA / PROCHY JEGO PRZENIESIONO / Z BUKÓWNA I ZŁOŻONO DN. 6.XI.1938 R / W RADOMIU W 75 LETNIĄ ROCZNICĘ / BOHATERSKIEGO ZGONU


   Mauzoleum, wybudowane w latach 1936 - 1938, pierwotnie usytuowane było przed kościołem bernardynów. Spoczęły tam, w marmurowym sarkofagu, szczątki D. Czachowskiego przeniesione z cmentarza w Bukównie.

   Wiosną 1940 roku Niemcy zburzyli mauzoleum. Udało się zachować w metalowej trumience prochy D. Czachowskiego w podziemiach kościoła bernardynów. Ocalały też elementy mauzoleum, które wykorzystano przy odbudowie mauzoleum w nowym miejscu.

  W pierwotnej wersji (rok 1938) na szczycie mauzoleum znajdował się krzyż. Przy odbudowie - pomnik został zwieńczony orłem wykonanym z betonu. Szybko jednak, ze względu na zachodzącą erozję betonu, został wykonany odlew orła z brązu i umieszczono go w rocznicę śmierci D. Czachowskiego - w dniu 6 listopada 1965 roku.

   Obecnie w sarkofagu jest urna z ziemią z miejsc walki radomskiego 72 pp. z września 1939 r. oraz lat okupacji. Prochy D. Czachowskiego przechowywane są w sarkofagu w kościele bernardynów.


góra strony

Dionizy Czachowski (1810 - 1863) urodził się 5 kwietnia 1810 roku w Niedabylu k/ Białobrzegów, gdzie jego ojciec był właścicielem (lub dzierżawcą) majątku. Po dzieciństwie i młodzieńczych latach w woj. sandomierskim (Niedabyl, Bukówno, Gutów, Czarnocin, nauka w Gimnazjum Pijarów w Radomiu, Dąbrówka Nagórna) wyjeżdża z żoną do krewnych na Ukrainę.

   Około roku 1860, już jako wdowiec i ojciec siedmiorga dzieci (w wieku 12 - 27 lat) powraca w rodzinne strony. W okresie przedpowstaniowym jako delegat woj. sandomierskiego (na zdjęciu - z dużą kokardą) występuje 2 marca 1861 roku na głośnym pogrzebie pięciu poległych w patriotycznej manifestacji w Warszawie.

   Był jednym z najdzielniejszych dowódców w powstaniu styczniowym. Początkowo walczył pod komendą Langiewicza pod Suchedniowem, Wąchockiem, Staszowem, Małogoszczem, Pieskową Skałą, Chrobrzem, Grochowiskami. Był jedynym dowódcą, który nie uległ panice po upadku dyktatora. Podjął dalszą walkę na terenie sandomierskiego.

   Od 14 kwietnia 1863 został mianowany pułkownikiem i naczelnikiem wojennym woj. sandomierskiego, powołał pod swe rozkazy wszystkie oddziały operujące na tym terenie i stoczył szereg bitew: pod Stefankowem, Borią, Jeziorkiem, Smardzewem, Bukownem, Rusinowem, Niekłaniem, Bobrzą. Gdy został rozproszony pod Ratajami, rozpuścił oddział, a sam wyjechał do Galicji na odpoczynek.

   W październiku 1863 roku został mianowany generałem, znów wkroczył z nowymi siłami, które jednak zostały rozbite w bitwach pod Rybnicą i Jurkowicami. Sam D. Czachowski poniósł ostateczną porażkę w bitwie pod Jaworem Soleckim (6 listopada 1863 r.), w której zginął.

   Zwłoki D. Czachowskiego Rosjanie w triumfie powieżli do Radomia. Kilka dni później wydano je rodzinie z rozkazem pochowania poza Radomiem. Zezwolono na cichy pogrzeb (odbył się w nocy, przy udziale tylko trzech osób) na cmentarzu wiejskim w Bukównie, gdzie już wcześniej była pochowana siostra Dionizego.

   W r. 1937 zwłoki D. Czachowskiego przewieziono uroczyście do Radomia.


góra strony




9. Tablica Walerego Przyborowskiego

   W centrum Radomia, na ul. Reja, znajduje się tablica upamiętniająca powstańca 1863 roku - Walerego Przyborowskiego. Na ścianie budynku nr 4, umieszczona marmurowa tablica:
TU ŻYŁ I TWORZYŁ LITERAT I HISTORYK / WALERY PRZYBOROWSKI / 1815   1913

Walery Przyborowski (ps. literacki Zygmunt Lucjan Sulima) urodził się 27 listopada 1845 roku w Domaszowicach pod Kielcami. Uczył się w gimnazjum kieleckim, następnie w gimnazjum radomskim.
   Do powstania styczniowego poszedł z gimnazjum radomskiego. Jak to później opisał w Pamiętniku ..., (wprowadzając w nim pewne zmiany, które miały go zakonspirować przed władzami rosyjskimi):
... Jako chłopak 20-letni, żywego temperamentu, gorącej wyobraźni - nic dziwnego, że dałem się porwać ogólnemu prądowi, i w początkach lutego wyjechałem z Warszawy celem połączenia się z jednym z formujących się oddziałów w głębi niedostępnych puszcz, wśród mrozów i zasp śniegowych. ...

   Służył w oddziale M. Langiewicza, bierze m.in. udział w bitwie w Małogoszczu i na Grochowiskach, później walczył pod komendą Z. Chmieleńskiego.
   Do Radomia powrócił dopiero w roku 1900. Pracował wówczas jako nauczyciel historii i literatury. Był autorem popularnych powieści historycznych dla młodzieży oraz opracowań historycznych dotyczących okresu powstania styczniowego (Dzieje 1863 roku; Historya dwóch lat; Ostatnie chwile powstania styczniowego). W Pamiętnikach powstańca z 1863 i 1864 roku pisał:
... Będąc uczestnikiem zbrojnego powstania w 1863 r. i włócząc się po kraju z różnymi oddziałami przez ciąg piętnastu miesięcy, spisałem z całą sumiennością i rzetelną prawdą te wypadki, w których brałem udział, na które patrzałem własnymi oczyma, lub o których miałem dokładne wiadomości ...

   Do przedstawianych zdarzeń okresu przedpowstaniowego oraz przebiegu powstania styczniowego odnosił się jednak bardzo krytycznie. Dlatego w liście 14.XI.1907 r. pisanym przez J.K. Janowskiego, członka Rządu Narodowego, do W. Przyborowskiego, znajduje się uwaga: ... do Pana X.Y.Z., autora "Historii dwóch lat", Że skorzystam, by Szanownemu autorowi, obok wdzięczności za tak obszerną pracę o tej epoce, wyrazić głęboki żal za jej koloryt i tendencje ...
   Zmarł w Warszawie 13 marca 1913 roku.

   Z dokumentów radomskiego Koła Weteranów 1863 roku (AP Radom, zesp. 369) wynika, że w Radomiu w latach dwudziestych mieszkała Józefa Przyborowska, z domu Sokołowska, ur. 2 kwietnia 1870 r. ... żona po śp. Walerym Przyborowskim ppor. wraz z synem Walerym ur. 25 czerwca 1907 r. Kpt. J. Wojdacki ujmował ją w Wykazie weteranów 1863 i ich rodzin mających prawo do otrzymywania racji żywnościowej, opału, światła (np. wykaz z grudnia 1921). Został również wprowadzony został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 I 1863 ROKU (DP 10/1921, poz. 1839).

   W 80 rocznicę urodzin, w roku 1925 na ścianie budynku przy ul. Reja 4 umieszczono tablicę upamiętniającą miejsce zamieszkania i twórczej pracy Walerego Przyborowskiego w Radomiu. Obecna tablica została wmurowana w dniu 12 maja 1970 roku - w 125 rocznicę urodzin pisarza i historyka.



góra strony




10. Tablica Emila Gosławskiego

   W holu wejściowym głównego budynku Radomskiego Szpitala Specjalistycznego im. dr Tytusa Chałubińskiego przy ul. Tochtermana 1 w Radomiu znajduje się grupa tablic upamiętniających wybitnych radomskich lekarzy związanych z historią miejskiego szpitala.

   Znajduje się tu tablica dr Emila Gosławskiego, wieloletniego ordynatora dawnego szpitala św. Kazimierza. Na marmurowej tablicy znajduje się napis:
Ś. P. / EMIL GOSŁAWSKI / DOKTÓR MEDYCYNY / UR. 23 GRUDNIA 1819. / ZM. 20 KWIETNIA 1880. / ORDYNATOR SZPITALA SGO KAZIMIERZA / OD 1856 DO 1880.

   Pierwotnie tablica ta umieszczona była w kaplicy szpitalnej dawnego szpitala św. Kazimierza, przy ul. Chałubińskiego. W roku 2005 tablicę przeniesiono i wmurowano w ścianę. w obecnym miejscu.

   Notkę biograficzną ordynatora E. Gosławskiego, związanego z wydarzeniami 1863 roku w Radomiu, przedstawiono przy omawianiu zachowanej jego mogiły na radomskim cmentarzu.


góra strony




11. Pomnik na Cmentarzu Żydowskim


Aleja prowadząca od bramy do pomnika.


   Na Cmentarzu Żydowskim, położonym na obrzeżu miasta, przy ul. Towarowej, znajduje się pomnik upamiętniający bojowników żydowskich walczących o niepodległość Polski.

   Od bramy wejściowej w dwóch równoległych rzędach ustawione są macewy tworząc aleją, której zamknięciem jest płyta nagrobna z czarnego granitu, postawiona na postumencie wykonanym z płyt granitowych. Na płycie, pod wykutą gwiazdą Dawida i napisem w języku hebrajskim (jedna linijka tekstu), wyryto napis w języku polskim:
POLEGLI NA POLU CHWAŁY /
W WALCE O NIEPODLEGŁOŚĆ POLSKI /
POCHOWANI NA CMENTARZU ŻYDOWSKIM W RADOMIU /
POWSTAŃCY Z R. 1863 /
MENDEL BOJMAN S. ABRAMA            SZLAMA KIRSZENBLAT S. LEJZORA /
MOSZEK FRYDMAN S. BENIAMINA /

BOJOWNICY Z R. 1905 - 1914 /
ARON RUDMAN ... (5 nazwisk)
ZGINĘLI W WALCE Z BOLSZEWIKAMI 1919 R. /
SAMSON IZRAEL ... (32 nazwiska)
CZEŚĆ ICH PAMIĘCI /




   Społeczny Komitet Rewaloryzacji Cmentarza Żydowskiego w Radomiu, który działa od r. 1989, uporządkował teren zdewastowanej żydowskiej nekropolii, wybudowano ohel, postawiono szereg macew i wykonano pomnik upamiętniający udział Żydów w walkach o niepodległość Polski.


   Brama wejściowa kirkutu jest zamknięta - klucz udostępniany jest w nieodległym, najbliższym domu (ul. Twarda nr 13).






Uzupełniono 18.04.2009 r.

Widok na wybudowany ohel i pomnik.





   Pozostałe obiekty radomskie, znajdujące się na terenie cmentarza przy ul Limanowskiego, przedstawiono w wydzielonych dwóch plikach: Radom - cmentarz




góra strony


ostatnia aktualizacja: 4-01-2015 , 06:32

 

 



od 11 stycznia 2005 odwiedziło nas: 3 445.000 osób.

Stronę najlepiej oglądać w rozdzielczości 800x600 w przeglądarce Internet Explorer