Piórków, położony na południowych stokach Pasma Jeleniowskiego, był wielokrotnie świadkiem zmagań oddziałów powstańczych podczas powstania narodowego 1863 / 1864 roku. Tędy przemieszczał się m.in. oddział Rudowskiego po udanym ataku na Opatów w dniu 25 listopada 1863 r., o czym wspomina w swych pamiętnikach W. Zapałowski. W pamięci mieszkańców jednak głównie pozostały opowieści o tragicznym odwrocie rozbitych oddziałów powstańczych po klęsce opatowskiej w dniu 21 lutego 1864 r. i szukających schronienia w lasach świętokrzyskich i iłżeckich.

   Stanisław Zieliński w swoim opracowaniu (Bitwy i potyczki 1863 - 1864) zapisał:
22.2.64. Piórków, S. ob. opatowski; 21 km, płd.-wsch. od Bodzentyna (Witosławska Góra).
Pozbawione naczelnego dowództwa oddziały, gdyż Eminowicz i Topór byli ranni ... cofały się pod dowództwem Bandrowskiego ku Witosławicom, staczając pojedyńczymi oddziałami utarczki z koncentrującymi się kolumnami moskiewskimi ... Osaczane i rozbijane w różnych miejscach, pod Piórkowem, Witosławicami i.t.d. przedzierały się oddziały w lasy iłżeckie do dywizyi Bosaka, lecz ścigane i gnane przez kilka dni, rozproszyły się w różnych kierunkach. ...

   Bezpośredni uczestnik tych zdarzeń, Stanisław Krzyżanowski, 14-letni uczeń Gimnazjum św. Anny w Krakowie - żołnierz pułku stopnickiego Rębajły, tak później opisywał (Wspomnienia z czasów mojej młodości):
... Zdziesiątkowani, zabrawszy rannych, w porządku, pod wodzą kapitana Bandrowskiego, dowodzącego połową naszych sił, rozpoczęliśmy odwrót tą samą drogą, jaką przyśliśmy pod Opatów. Straszliwie pomęczeni, nad ranem zatrzymaliśmy się pod Witosławską Górą dla chwilowego wypoczynku, jednak znużenie zwaliło wszystkich z nóg, nie wyjmując dowódcy.
Z twardego snu zbudził nas huk wystrzałów, wrzaski sołdatów ... Byliśmy otoczeni. ...

   Inny uczestnik tych zdarzeń, oficer korpusu gen. Bosaka - por. Izydor Karlsbad wspominał później (Kronika powszechna nr. 5 /1913):
"... Opuściwszy pogorzelisko Opatowa podążaliśmy do stóp Witosławskiej Góry, tuż obok lasów świętokrzyskich wpadając tu w pułapkę ścigających nas oddziałów rosyjskich. Ze wszystkich stron świstały na nas kule, ze wszystkich stron błyszczały najeżone bagnety, przy akompaniamencie gromkich okrzyków: "hurra!". Niewyspani, znużeni do najwyższego stopnia, bezsilni, zziębnięci, wygłodniali, nie byliśmy zdolni do oporu, do obrony. Pozostawało zdać się na łaskę Opatrzności. Nie była to już bitwa, ale obława. Nieprzyjaciel przestał nawet strzelać i brał żywcem jeńców do niewoli."

Izydor Karlsbad (1844 - 1917) uczestniczył w patriotycznych manifestacjach w Warszawie w roku 1861. Na emigracji ukończył Polską Szkołę Wojskową w Cuneo. W powstaniu brał udział w kampanii Langiewicza, gdzie odznaczył się w bitwie na Grochowiskach. Następnie walczy w oddziale Dionizego Czachowskiego, Zygmunta Chmieleńskiego i w korpusie wojsk gen. Hauke- Bosaka, gdzie otrzymał stopień porucznika. Bierze udział w nieudanym ataku na Opatów. Po upadku powstania, już w stopniu kapitana, wyjechał do Francji, brał udział w wojnie francusko-pruskiej. Później powrócił do Galicji, zamieszkał we Lwowie.

   Na listach wziętych do niewoli rosyjskiej (Chłopi i sprawa chłopska ...) można znaleźć powstańców, których pojmano 22 lutego 1864 r. w rejonie Pasma Jeleniowskiego (Piórków, Piotrów, Witosławska, Paprocice). M. in. to w Piórkowie zostali złapani: z oddziału Ziembowicza - Erazm Błaszkiewicz lat 20, mieszczanin z Solca n/ Wisłą; z oddziału Waltera - Józef Kiełbus, lat 19, włościanin z Kalwarii (Galicja). Obaj zesłani byli później na Sybir.

1. Tablica pamiątkowa 1863 r. przy kościele.

   Bezpośrednio przy bramie wejściowej na teren cmentarza przykościelnego, na wewnętrznej stronie muru, znajduje się tablica upamiętniająca powstańców styczniowych.

   W otynkowanym murze osadzona została kamienna tablica, wykonana przez rzeźbiarza Adama Opalę. W koronie cierniowej został umieszczony krzyż. Niżej data:    1863   a nieco niżej, dwie skrzyżowane szable.

   Poniżej druga tablica zawierająca wypisany tekst:
Tym, którzy wielkie swe cnoty / wcielając w prostą drogę życia / zostawili jako niedościgniony wzór /  Chrześcian    Polaków    Patriotów. / Powstańcom Styczniowym 1863 roku / poległym w Piórkowie / Parafianie / Piórków 2005 r.

Tablica upamiętniająca powstańców 1863 r.
na kościelnym murze w Piórkowie.

   Tablica została wykonana i zainstalowana w roku 2005 z inicjatywy i nakładem Kazimierza Kaczora, miejscowego regionalisty, którego prapradziad - Grzegorz Kaczor uczestniczył czynnie w wydarzeniach powstania styczniowego. Po potyczce w Piórkowie jeden z ciężko rannych powstańców znalazł schronienie i opiekę na Górnym Piórkowie u Grzegorza Kaczora. Do dzisiaj zachowały się rodzinne opowieści, jak to ich dziad pod pierzyną przewoził podleczonego powstańca do oddziału.

góra strony

---

2. Boża-męka oraz Pomnik Powstańców Styczniowych.

   Przy obrzeżu cmentarza parafialnego, znajdującego się przy drodze Kielce - Opatów, znajduje się kamienna kapliczka w kształcie walca przykrytego nowym drewnianym daszkiem. W ścianie kapliczki znajdują się wnęki (obecnie puste) na stacje Drogi Krzyżowej. Kapliczka jest stara, wybudowana została w pol. XVII w., czyli znacznie wcześniej, niż założono obecny cmentarz. Mieszkańcy na kapliczkę i przebiegającą obok drogę mają określenie Boża- Męka.

Kapliczka z poł. XVIII w. (odnowiona w 2005 r.) na cmentarzu w Piórkowie.

    Encyklopedia staropolska Z. Glogera określa, że Boża-męka w mowie potocznej oznacza krzyż czyli figurę z wyobrażeniem ukrzyżowanego Chrystusa Pana. Symbol ten chrześcjański ofiary życia dla cierpiącej ludzkości stawiany był w Polsce przez ludzi pobożnych, ze wszystkich zarówno stanów, w miejscu dawnych kościołów i kaplic, przy drogach rozstajnych, w miejscu bitew, potyczek i mogił.

   W tym przypadku ludność nazwę Boża-męka odnoszą również do sąsiadującej drogi, przy której mieli być zabici w walce oraz powieszeni powstańcy styczniowi.

   Wywodzący się z Piórkowa, pisarz Mieczysław Młudzik "Szczytniak" (1919 - 2005), w Wojennych losach, na podstawie zachowanych przekazów, podał relację o przebiegu walki:
... Marcjan Karol (późniejszy wójt modliborski), był naocznym świadkiem walki stoczonej przez powstańców z dragonami rosyjskimi na piórkowskich łąkach. ... część powstańców wycofywała się przez Piórków w stronę Barda ...
Byliśmy już na końcu Dolnej wsi, przed zakrętem na Wszachów. Oficer krzyknął: - Formuj się! Wróg następuje!
Dragoni uderzyli z impetem, zepchnęli powstańców na łąki. Wywijając szablami - przelatywali obok pustych podwód, nie napastując podwodziarzy. ... Atakujący mieli ogromną przewagę w liczbie i uzbrojeniu; wielu powstańców broniło się tylko kosami. Bronili się długo, w końcu jednak - polegli wszyscy na polu walki. Zginęło również wielu atakujących dragonów ...
   Polegli powstańcy pochowani zostali w Piórkowie na polu parafialnym, poniżej starego cmentarza. Na ich wspólnej mogile stał długo drewniany krzyż bez żadnego napisu. Podorywany - upadł w końcu, parę lat przed wojną; mogiłę zaorano i dzisiaj mało kto już pamieta, że w tym miejscu spoczywają w ziemi prochy i kości bohaterów. Należałoby wskrzesić tę mogiłę i odbudowac krzyż nagrobny, albo też przenieść prochy na cmentarz przykościelny. ...

Widok na pole plebańskie, gdzie znajdował się dawny cmentarz
oraz pochowani zostali powstańcy styczniowi.

   Dojście do mogiły zbiorowej powstańców: od obecnego cmentarza parafialnego asfaltową drogą prowadzącą w kier. płd., do Wszachowa. Od cmentarza wzdłuż drogi rozległe pole plebańskie. Po 300 m. grupy drzew i krzewów, gdzie początkowo zlokalizowany był cmentarz. Wskutek stałego podtopiania, cmentarz został przeniesiony na obecne miejsce. Zbiorowa mogiła powstańców styczniowych poległych w boju oraz powieszonych przy drodze znajdowała się na łąkach, w pobliżu widocznej przerwy pomiędzy drzewami i krzewami. Obecnie brak jest śladu po mogile i po drewnianym krzyżu.

   Piórkowski regionalista - Kazimierz Kaczor zapewnia, że w roku 2010 sprawa ta będzie załatwiona. Na miejscu dawnej mogiły zostanie położona kamienna płyta nagrobna upamiętniająca powstańców.

---

Uzupełnienie z dn. 30.VIII.2011 r.

Pomnik Powstańców Styczniowych w Piórkowie. W tle widoczny nowy cmentarz.

   Finalizowana jest sprawa Pomnika Powstańców Styczniowych pochowanych na dawnym cmentarzu w Piórkowie. Z dużym udziałem miejscowego proboszcza ks. Marka Bieniasza i parafian (m.in. wykup terenu) oraz Urzędu Gminy Baćkowice (organizacja, nadzór i finansowanie prac budowlanych) - przy istniejącej drodze, wygrodzono część terenu dawnego cmentarza. Obok metalowego krzyża z Chrystusem ukrzyżowanym, ustawiono dwie granitowe tablice.

   Po lewej stronie krzyża tablica zawiera wykuty napis:
Ku Pamięci / Powstańców Styczniowych / uczestników potyczki / pod Piórkowem / w dniu 22 lutego 1864 r. // Bezimiennym bohaterom i patriotom, / uczestnikom zrywu / niepodległościowego, / poległym w walce z moskalami. // Wieczni w naszej pamięci

   Tablica po prawej stronie krzyża zawiera napis:
CMENTARZ / Miejsce wiecznego spoczynku / mieszkańców / Piórkowa, Wszachowa / i okolic z XIX w. / i początku xx wieku. // "Wieczne odpoczywanie / racz im dać Panie. / A światłość wiekuista / niechaj im świeci ..."

Pomnik Powstańców Styczniowych 1863/1864
w utworzonej kwaterze dawnego cmentarza w Piórkowie
(zdjęcia wykonane w sierpniu - wrześniu 2011 r.).

---

Płyta upamiętniająca poległych powstańców styczniowych w Piórkowie
zdjęcie wykonano 2.XI.2013 r.

---

   W sobotę, 25 lutego 2012 r, z udziałem miejscowej społeczności, odbyła się uroczystość poświęcenia Pomnika. Oprawę tej uroczystości przygotowała młodzież Gimnazjum w Baćkowicach, uczestniczyli też strażacy OSP. W uroczystościach udział wzięli przedstawiciele władz samorządowych województwa, powiatu i gminy.

Zdjęcia z uroczystości przekazał W. Frejlich (Baćkowice)

góra strony

---

3. Kamienny krzyż z 1864 r.


   W pobliżu budynku Szkoły Podstawowej w Piórkowie Dolnym postawiona jest kamienna figura. Wysoki postument zwieńczony jest ozdobnym krzyżem. Na bocznej ścianie cokołu, w utworzonej wnęce, znajduje się wyryty napis. Wskutek erozji piaskowca oraz widocznych innych uszkodzeń (może i od kul) - napis jest w części nieczytelny. Z trudem odczytać można:
Ku pamięci Zmarłych / ś. p. / Filipa i Franciszki / JANKOWSKICH / którzy / Przechodnia proszą o / westchnienie do Boga

   Na sąsiadującej ścianie bocznej dobrze zachował się wyryty napis:
Fundatorowie / Antoni i Teresa / JANKOWSCY / 1864 r.