1. Krzyż powstańców 1863 r.
Krzyż znajduje się przy drodze z Rytwian do pokamedulskiego zespołu klasztornego. Po minięciu zabudowań cegielni, po ok. 250 m., obok drogi znajduje się wygrodzona metalowym płotkiem mogiła ziemna.
Na postumencie wykonanym z kamieni połączonych zaprawą cementową osadzono metalowy krzyż. W postumencie umieszczono kamienną tablicę z wykutym napisem:
MOGIŁA / POWSTAŃCÓW / 1863
Mogiła powstańców 1863 roku została wpisana dnia 24.05.1993 r. do rejestru zabytków Ziemi Staszowskiej pod nr. 499. Rok później Urząd Gminy w Rytwianach w miejscu ziemnej mogiły z drewnianym krzyżem, wykonał obecny wystrój mogiły z metalowym krzyżem.
Stefan Dorosiński, były sołtys w Rytwianach, przekazał informację, że w mogile tej został również pochowany w okresie II Wojny Światowej partyzant z pobliskiej miejscowości.
Mogiła jest zadbana, młodzież szkolna składa tu wiązanki kwiatów i pali znicze.
góra strony
2. Mogiła powstańców 1863 r.
W kompleksie leśnym, na płn.-wsch. od przedstawionego krzyża powstańczego, znajduje się druga mogiła powstańców 1863 r.
Dojście: od drogi prowadzącej do klasztoru, przy krzyżu powstańców 1863 r., w lewo (kier. płn.-wsch.) odchodzi utwardzona leśna droga prowadząca do Strzegomia, która (wg. zamieszczonej tabliczki) posiada nazwę
Ul. Sandomierska. Po ok. 1,5 km drogę przecina leśna droga, którą w lewo ok. 20 m.
Pomiędzy czteroma kasztanami znajduje się dobrze widoczna mogiła obudowana płytami lastryko. Na czole mogiły postawiono płytę z czarnego granitu, na której wykonano duży znak krzyża oraz wyryto napis:
RODACY / POWSTAŃCOM / STYCZNIOWYM / POLEGŁYM 17 II 1863 r / W KAMPANII / MARIANA LANGIEWICZA / ZWIĄZEK KOMBATANTÓW / RZECZYPOSPOLITEJ / POLSKIEJ I B.W.P. w Rytwianach / 10.11.2003 r
Nowy wystrój mogiły powstańców 1863 r. Widoczny jest zachowany dawny krzyż drewniany.
Bezpośrednio za mogiłą znajduje się pomalowany krzyż drewniany, pochodzący z lat dawniejszych.
Miejsce to od dawna zwane było potocznie
mogiłą. Przez kilka pokoleń opiekę nad powstańczą mogiła pełniła m.in. rodzina Wawrylaków z Rytwian. W roku 2003 r. staraniem Związku Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych, koło w Rytwianach prowadzone przez Tadeusza Króla, z życzliwą pomocą Urzędu Gminy, wykonano obecny wystrój mogiły.
Brak jest bliższych danych na temat mogiły. Na tablicy podano datę potyczki wojsk Langiewicza w Staszowie. Zginęło wówczas kilku powstańców (na obrzeżu miasta). I trudno jest jednoznacznie wiązać to zdarzenie z leśną mogiłą.
Można snuć inne przypuszczenia:
- W czerwcu 1863 r. nieudaną próbę przejścia z Galicji z licznym oddziałem powstańczym (500 piechoty i 50 jazdy) podjął gen. Zygmunt Jordan.
Dwie partie powstańcze, prowadzone przez mjr. Jana Popiela Chościaka (Chościakiewicza) oraz mjr. Edwarda Dunajewskiego po przekroczeniu Wisły w rejonie Gac i Komarowa, nie mogąc przełamać linii wojsk rosyjskich, zostały zmuszone do odwrotu. Wielu powstańców poległo, część potopiła się w nurcie Wisły.
Tylko garstka jazdy przedarła się do lasów staszowskich. Za nimi w pogoń ruszyli Moskale.
- Po nieudanym nocnym ataku na Opatów 21/22 lutego 1864 r. powstańcze oddziały zostały rozproszone i podczas walk odwrotowych szukały różnych dróg, aby wydostać się z pierścienia wojsk rosyjskich.
Mogiła w Rytwianach mogła stanowić kres drogi życiowej dla kilku powstańców oddziału gen. Jordana albo też z przemieszczania się do Galicji. Jednoznacznej odpowiedzi obecnie nie uzyskamy.
Dodatkowe zdjęcia z uroczystości w dniu 16 II 2013 r.
udostępnione przez Jana Mazanka ze Staszowa
góra strony
ostatnia aktualizacja:
4-01-2015 , 07:39
