TARCZEK
1. Paweł Kozieł
Na ziemnej mogile, wygrodzonej czterema kamiennymi słupkami (dawniej połączonymi rurkami), postawiony nagrobek kamienny, którego kamienny krzyż obecnie jest utrącony.
Na bocznej płaszczyźnie postumentu wykuty napis:
Ś.P./ PAWEŁ/ KOZIOŁ/ WETERAN 1863 R./ ZM 3-X-1935 R.// Ś.P./ BARBARA KOZIOŁ/ ZM. 2-XI-1931 R./ JAKO/ DOBRODZIEJOM/ KLASZTORU/ BENEDYKTYNEK/ W ŚW. KATARZYNIE.//
Poniżej, napis na cokole nagrobka:
WDZIĘCZNE ZAKONNICE POMNIK/ TEN POSTAWIŁY/ PROSZĄ O/ WESTCHNIENIE DO BOGA//
Dojście do mogiły od pierwszej bramy: aleją pośrodku cmentarza, dochodząc prawie na wysokość drugiej bramy cmentarnej. Nagrobek znajduje się po lewej stronie alejki, w odl. ok. 10 m. Za nim następną linię mogił tworzą groby żołnierzy AK.
Paweł Kozieł (vel Kozioł) urodził się 25 stycznia 1840 roku w Psarach, syn rolnika Stanisława i Brygidy z Cichockich.
Wstąpił do powstańczego oddziału Jana Rudowskiego. Po potyczkach w rejonie Końskich, oddział przemieścił się do Bodzentyna i Słupii. Tutaj, podczas boju z Moskalami, Paweł Kozieł został raniony piką w szyję i plecy, pojmany przez Kozaków, a po skatowaniu, odstawiony do szpitala w Kielcach. Po wyleczeniu został skazany na Sybir, ale uniknął zsyłki z powodu poważnej choroby wyniesionej z walk.
Współdziałał nadal z powstaniem, trzykrotnie przeprowadzał lasami powstańcze oddziały, obok stacjonujących wojsk rosyjskich.
Zmuszony był do ukrywania się, gdyż poszukiwała go moskiewska żandarmeria. Ukrywały go siostry zakonne w Świętej Katarzynie.
Paweł Kozieł do śmierci przebywał w Bodzentynie, w sąsiadującym Tarczku miał swą rolę. Artemiusz Wołczyk (Cmentarze Bodzentyna) podawał informację, że utrzymywany był, w dowód wdzięczności, przez siostry zakonne z klasztoru w Św. Katarzynie, gdyż jako pełnomocnik parcelowanego majątku w Tarczku spowodował, że klasztor otrzymał 6 mórg ziemi.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Paweł Kozieł, po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, otrzymał honorowy stopień ppor. weterana i został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 I 1863 ROKU (Dz. Personalny 11/1924 poz. 3567). Przyznano mu Krzyż Walecznych, a roku 1930 odznaczony został Krzyżem Niepodległości z Mieczami (MP 260/1930, poz. 146)
Według miejscowych przekazów ustnych - weteran powstania Paweł Kozieł przechowywał powstańczą kosę, którą kazał sobie włożyć do trumny. Inna wersja tego przekazu mówi, że to Ignacy Kozieł, brat Pawła, który jako kowal przekuwał powstańcom kosy na sztorc, wybrał się z kosą do grobu.
Drugi brat Pawła - Jan Kozieł z Psar, podczas starcia w Bodzentynie otrzymał rany postrzałowe w nogi. Jako wójt gminy Bodzentyn został zesłany na Sybir za udział w organizowaniu powstania. Powrócił dopiero w czasie I Wojny Światowej, po 60-letnim zesłaniu. W wieku 92 lat zmarł w Psarach w roku 1916.
W roku 2008, po przeprowadzonych pracach,
nagrobek odzyskał wcześniej utrącony kamienny krzyż.
Odsłonięty widok nagrobka w 2009 r. - po wycince starych drzew na cmentarzu.
Widok nagrobka po wykonanych pracach w 2013 r. -
na ziemnej mogile jest granitowa kostka oraz położono głaz
(z tyłu widoczna nowa mogiła powstańców).
góra strony
2. Mogiła powstańców 1863 r.
Bezpośrednio za nagrobkiem weterana 63 roku, pomiędzy szeregiem mogił żołnierzy AK, znajduje się zapomniana obecnie mogiła powstańców poległych w bitwie w dniu 29 października 1863 roku na terenie Tarczka. Pomiędzy nagrobkiem żołnierza konspiracji Konstantego Dekiela a mogiłą Edwarda Harabina i okazałym nagrobkiem Gustawa Postuły, znajduje się bezimienna obecnie ziemna mogiła obramowana ramą betonową.
Dawniej na mogile postawiony był dębowy krzyż z wyrzeźbionym napisem:
BOHATEROM 1863 R
Zachowały się dokumenty Okręgowej Dyrekcji Robót Publicznych w Kielcach (AP Kielce, zesp. 100/I, sygn. 15214, 15228, 15222), w których znajdujemy informacje, że były wystąpienia Polskiego Towarzystwa Opieki Nad Grobami Bohaterów (pismo z 4 II 1929 r.) w sprawie zaniedbanych grobów z 1863 r. ...
Poz. 1. Grób na cmentarzu w Tarczku (Ziemia kielecka) masowy z roku 1863 bez krzyża i pomnika ...
Podjęto działania i Dyrekcji Robót Publicznych w sprawozdaniu za III kwartał 1930 r. informowała o wykonanych robotach w Tarczku:
1) mogiłę obramowano ramą betonową 1.00 x 2.00 m
2) obsadzono kwiatami
3) na mogile wstawiono krzyż dębowy z wyrzeźbionym napisem.
Obecnie tylko nieliczni mieszkańcy Tarczka przypominają sobie dawny wygląd mogiły. Kazimiera Staszewska z Szerzawy, która przez 47 lat pracowała jako nauczycielka, pamięta dobrze drewniany krzyż na mogile powstańców, gdzie z młodzieżą szkolną składała kwiaty i paliła znicze pamięci.
Byłoby dobrze, gdyby udało się przywrócić godny wygląd mogiły powstańców 1863 roku na cmentarzu w Tarczku.
Uzupełnienie z maja 2013 r.
W 150-rocznicę wybuchu powstania styczniowego 1863 - 1864, wysiłkiem miejscowej społeczności i z pomocą władz gminy Pawłów, zbiorowa mogiła powstańców została odbudowana i uzyskała nowy wystrój:
na ziemnej mogile położono płaski blok piaskowca, obłożony otoczakami. Z tyłu mogiły postawiono głaz granitowy, w którym zamocowany został kamienny krzyż, a na frontowej płaszczyźnie umieszczono tablicę z czarnego granitu, z wykutym napisem:
W HOŁDZIE / BOHATEROM / POWSTANIA / STYCZNIOWEGO / POLEGŁYM / W LATACH 1863 - 1864
Dnia 12 maja 2013 r. po mszy św. w miejscowym kościele parafialnym, uczestnicy uroczystości przemaszerowali na cmentarz, gdzie dokonano odsłonięcia tablicy na odbudowanej mogile powstańców 1863 r. oraz przeprowadzono Apel Poległych.
Odbudowana w r. 2013 mogiła powstańców styczniowych
poległych dnia 29.X.1863 r. podczas bitwy pod Jeziorkiem i Tarczkiem
oraz 19.IV.1864 r. pod Bronkowicami
Tablica na pomniku nagrobnym powstańców styczniowych w Tarczku.
Mogiła powstańców styczniowych po uroczystościach w dn.12.V.2013 r.
góra strony
Akta Stanu Cywilnego parafii Tarczek z roku 1863 zawierają 9 wpisów zgonów powstańców - to wynik potyczki z dnia 29 października 1863 roku na terenie Tarczka:
... w dniu dwudziestym dziewiątym bieżącego miesiąca i roku o godzinie dziewiątej rano poległ w bitwie powstaniec Felix Langman v. Francuz uznawali go że ma pochodzić z Wieliczki lat około dwudziestu ośmiu mający ... [akt nr 34/1863],
... w dniu dwudziestym dziewiątym bieżącego miesiąca i roku o godzinie dziewiątej rano poległ w bitwie Powstaniec na polu plebanii Tarczek, około lat czterdzieści mający, nazwiska i imienia niewiadomo, mówią ża ma pochodzić z Krakowa [akt nr 35/1863],
... poległ w bitwie Powstaniec nad rzeką Luboszą na gruncie plebanii Tarczek Felix Grabowski około lat 20 mający, mówią że ma być rodem z Warszawy [akt nr 36/1863],
... o godzinie dziewiątej rano poległ w bitwie Powstaniec nad rzeką Psarską na gruncie Sierżawy, Tomasz nazwisko niewiadomo mówią że jest rodem z Warszawy, około lat 34 mający [akt nr 37/1863],
... rano poległ w bitwie nad mostem na rzece od Bronkowic idącej Ułan Polski około lat 30 mający, imienia i nazwiska i skąd pochodzi niewiadomo [akt nr 38/1863],
... o godzinie dziewiątej rano poległ w bitwie na polu Powstaniec nad rzeką Luboszą około lat 30 mający, nazwiska i imienia niewiadomo [akt nr 39/1863],
... poległ w bitwie nad mostem na rzece Lubosza Powstaniec, około lat 30 mający, nazwiska i imienia niewiadomo [akt nr 40/1863],
... o godzinie dziewiątej rano poległ w bitwie na gruncie Bronkowic Ułan Polski około lat 25 mający, imienia i nazwiska i skąd pochodzi niewiadomo [akt nr 41/1863],
... o godzinie dziewiątej rano poległ Powstaniec w bitwie za oborą plebańską, Wincenty nazwisko niewiadomo, lat może 30 mający, służący niegdyś X.X. Reformatów z Pińczowa [akt nr 42/1863].
Z zapisów sporządzonych przez ks. Sebastiana Zborowskiego wyłania się obraz bitwy stoczonej w Tarczku w dniu 29 października 1863 roku. Polegli powstańcy we wspólnej mogile zostali pochowani za miejscowym cmentarzem (obecnie teren należy do cmentarza).
W roku 1864 na terenie parafii Tarczek była kolejna bitwa, którą potwierdza zbiorowy akt zgonu dla siedmiu poległych powstańców. W akcie zgonu nr 6/1864 Bronkowice pleban Parafii Tarczek X. Sebastian Zborowski zapisał:
... w dniu dziewiętnastym bieżącego miesiąca i roku o godzinie dziewiątej przedpołudniem zginął w Batalii w lesie za Bronkowicami Józef Szamot, kapitan powstańców lat czterdzieści mający, jako też czterech oficerów i dwóch szeregowców z jego oddziału, których pochodzenia niewiadomo. Po wyprowadzonym śledztwie przez Sąd Okręgu szydłowskiego na dniu dwudziestym drugim bieżącego miesiąca i roku i przekonaniu się naocznie o zejściu poległych, akt ten stawającym świadkom pisać nieumiejącym przeczytany, podpisany został ...
Brak jest zachowanych śladów mogiły powstańców poległych w tej potyczce. Już w roku 1929 Polskie Towarzystwo Opieki Nad Grobami Bohaterów (pismo z 4 lutego) informowało:
... w miejscu potyczki 1863 r. na granicy wsi Śniadka i Sieradowic, wskutek braku konserwacji, groby zniknęły z powierzchni.
Uzupełnienie z 4.X.2013 r.
Okazało się, że cytowane powyżej informacje z 1929 r. zawierają przekłamanie. Jan Kulpiński, w opublikowanej niedawno pracy Od miasteczka Bodzentyn do wsi Kutery 22/23.01.1863 - 22.04.1864 Bodzentyn 2012 na str. 121 - 122 przedstawia odszukane dokumenty, z których jednoznacznie wynika, że powstańcy polegli w bitwie w dn. 7/19 kwietnia 1864 r. w lesie za Bronkowicami też zostali przewiezieni do Tarczka i pochowani na miejscowym cmentarzu.
W raporcie nr 327 wójta gminy Bodzentyn do Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych jest stwierdzenie:
... siedmiu zabitych, między któremi ma się znajdować sam Szemiot sołtys wsi Bronkowic z rozkazu W[ielmożnego] majora Bergmana odwiózł do kościoła w Tarczku. ...
Podobne stwierdzenie zawarte jest w pismie nr 316 z dn. 2004.1864 r. wójta gminy Bodzentyn do Sądu Policji Prostej Okręgu Szydłowieckiego:
W dniu wczorajszym po południu, po bitwie przez wojska cesarsko-rosyjskie z powstańcami na gruntach wsi Bronkowic gminy tutejszej stoczonej znaleziono siedmiu ludzi obnażonych z ubrania, które pozbierawszy zawiezione zostały przez włościan wsi Bronkowic do wsi Tarczek i tam przy kościele parafialnym złożone zostały. O tem w[ójt] g[miny] donosząc ma zaszczyt prosić Sz[anownego] Sądu, aby na posyłającej się podwodzie mógł zjechać członek sądu na grunt wsi Tarczek dla dopełnienia formalnosci przepisami wymaganej.
Zaś Sąd Policji Prostej Okręgu Szydłowieckiego w piśmie nr 564 z 10/22 kwietnia 1864 r. dał polecenie:
Do W[ielmożnego] Urzędnika Stanu Cywilnego Parafii Tarczek.
Wzywa W[ielmożnego] Urzędnika Stanu Cywilnego, ażeby po dopełnieniu czynności sądowej, pochować raczył w swej parafii Siedmiu poległych Powstańców, podczas batalii z wojskiem cesarsko-rosyjskim i akt ich zejścia w[e] właściwym unikacie spisał.
Wg. informacji Dyrekcji Robót Publicznych z 1931 roku, na cmentarzu w Tarczku była też mogiła Barańskiego, polskiego oficera z 1863 r.
Mogiła znajduje się po lewej stronie głównej alei prowadzącej przez cmentarz (20 m idąc od wsch. ogrodzenia cmentarza). Na ziemnej mogile postawiony kamienny pomnik nagrobny (obecnie jest z utrąconym krzyżem).
Odczyt napisu:
D.O.M./ Józef Barański/ b. Officer Wojsk/ Polskich/ urodzony w roku 1796/ zmarł d. 15 Lutego 1860/ Józefa z Kawalkowskich/ Barańska/ urodzona w roku 1798/ zmarła 17 Marca 1868/ proszą o westchnienie//
Treść napisu wskazuje jednoznacznie, że Barański był oficerem Wojsk Polskich w okresie powstania listopadowego. W okresie powstania styczniowego spoczywał już w mogile.
Nagrobek Józefa Barańskiego w 2013 r. -
został przywrócony kamienny krzyż.
góra strony
ostatnia aktualizacja:
30-12-2014 , 08:50
|
|
