1. Pomnik 1863 r.
Przy szosie E7 Kielce - Radom, na początku wioski Gózd, w miejscu odejścia drogi do wioski Występa, znajduje się pomnik upamiętniający zdarzenia powstania styczniowego.
W wygrodzeniu metalowym płotkiem, na podmurówce wykonanej z polnych kamieni, ustawiono granitowy głaz narzutowy. Obok, na kamiennym postumencie, stoi wysoki krzyż wykonany z rur stalowych.
Na głazie białą farbą wykonano napis:
1863 - 1933 / POWSTAŃCOWI 1863 R / BOHATEROWI "ECH LEŚNYCH" / ST. ŻEROMSKIEGO / OBYWATELE / WOLNEJ POLSKI
W roku 1905, Stefan Żeromski, wówczas już znany i popularny pisarz (m.in."Syzyfowe prace", "Popioły") opublikował nowelę "Echa leśne", w której opowiada o zdarzeniach z powstania styczniowego, które umieścił w Występie, obok przydrożnej karczmy przy gościńcu warszawskim. I już wówczas przy krzyżówce dróg z pewnością był drewniany krzyż. Trudno obecnie stwierdzić, jakie były intencje postawienia krzyża, czy kiedykolwiek była tam mogiła lub czy odbyła się tam egzekucję powstańca 1863 r. Nie posiadamy na to żadnych dowodów.
Ponieważ Żeromski w utworze wykorzystał w części autentyczne zdarzenia z okresu powstania, pokazał realistycznie niektóre osoby, nie zawsze w korzystnym świetle - w roku 1912 rozgorzała bardzo ostra dyskusja pomiędzy Adamem Ostrowskim, który uznał, że S. Żeromski naruszył dobre imię jego ojca, Witolda Ostrowskiego, rosyjskiego generała - majora (mimo tego, że w utworze nidzie nia jest wymienione to nazwisko). Powieściopisarz w odpowiedzi stwierdzał, że Utwór p.t. "Echa leśne" nie jest pracą historyczną, lecz wymysłem artystycznym, w którym prawdy z życia wziętej niema wcale. Wymyśloną przezemnie figurą jest jakiś generał Rozłucki, jego bratanek Jan, ... Nie było nigdy takiego zdarzenia ani takiego zespołu osób. ... Nie było nigdy w czasie powstania w tamtych stronach takiego wypadku nie było podobnej bitwy, nie był tam wcale rozstrzelany żaden oficer zbiegły z wojska rosyjskiego, nie ma tam takiej karczmy, takich dróg, niema mogiły, krzyża itp. ...
Pełna korespondencja pomiędzy Ostrowskim i Żeromskim była opublikowana w roku 1938 w nr. 3 - 4 "Radostowej".
Ale równocześnie bardzo sugestywna literacka fikcja Żeromskiego szybko wpisała się do pamięci mieszkańców:
młody Jan Rozłucki, który zdezerterował z wojska rosyjskiego i przystąpił do powstania jako kapitan Rymwid. Został schwytany przez Moskali podczas potyczki na Bukowej Górze. Rosyjski sąd wojenny, który obradował w karczmie na Występie, skazał go na karę śmierci, a o natychmiastowym wykonaniu wyroku zadecydował ostatecznie głos przewodniczącego sądu, którym był Polak, w służbie rosyjskiej, ppłk. Rozłucki - stryj "Rymwida". I wyrok na miejscu został wykonany.
Literacka fikcja zaczęła żyć swym własnym życiem, ludność miejscowa przyjęła wytwór pisarza za prawdę historyczną, a upamiętnione miejsce otaczać należnym szacunkiem.
Jak to odnalazł Cezary Tusznio, historyk - regionalista, w okresie międzywojennym przy krzyżu na Występie odbywały się patriotyczne manifestacje - Kronika Szkoły Powszechnej w Łącznej, w roku 1928, zawiera zapis:
... Dnia 11 listopada nauki nie było z powodu Święta Narodowego 10-lecia odzyskania Niepodległości. Dzień ten był bardzo uroczyście obchodzony. Po uroczystem nabożeństwie został zorganizowany pochód do krzyża we wsi Gózd, gdzie został pochowany powstaniec z 63 roku. Pochód wyglądał wspaniale. Na czele pochodu niesiono sztandar narodowy, następnie sztandar Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej. Dalej szedł Oddział Przysposobienia Wojskowego z Łącznej, dzieci szkolne z Łącznej, Zagórza, Goździa i Zalezianki. W pochodzie brała udział również miejscowa ludność. Pod krzyżem odbyły się różne okolicznościowe przemówienia i dzieci szkolne śpiewały też pieśni narodowe. ...
Dalsze utrwalenie "Ech leśnych" nastąpiło w okresie obchodów 70. rocznicy wybuchu powstania styczniowego. Wg. Kroniki Szkolnej Szkoły w Ostojowie w maju r. 1934, w miejscu opisanym przez Stefana Żeromskiego, na mogile nieznanego powstańca, z inicjatywy miejscowego nauczyciela kpt. Jana Ostachowskiego, nauczycielstwo miejscowe i Związek Strzelecki, położyli blok piaskowca z napisem Rymwid Rozłucki.
"Gazeta Kielecka" nr. 8 z 27.I.1938 r. podała, że podczas obchodów 75-rocznicy wybuchu powstania, w niedzielę 23 stycznia 1938 roku, przy grobie Rymwida Rozłuckiego we wsi Gózd, zgromadziły się znów rzesze ludności miejscowej, młodzież, Związek Strzelecki, przedstawiciele Przysposobienia Wojskowego Leśników, harcerze. I znów inicjatorem tej patriotycznej manifestacji, jak donosiła Gazeta Kielecka 27 stycznia 1938 r., był kpt. Jan Ostachowski. ("Gazeta Kielecka" podała również informację, że położenie bloku piaskowca nastąpiło w roku 1933 - a nie w r. 1934, jak podaje Kronika Szkoły w Ostojowie).
Po II Wojnie Światowej symboliczna mogiła Rymwida została przypomniana w opowieściach Barbary Wachowicz (Ciebie jedną kocham). Nastąpiły również zmiany urządzenia pomnika. Krzyż spróchniały, głaz omszały (jak podaje B. Wachowicz w 1979 r.) zastąpiono krzyżem z rurek stalowych, piaskowiec zamieniono na granitowy głaz narzutowy. Wykonany został teraz napis białą farbą, zaś dawny płotek drewniany został również wymieniony na wygrodzenie metalowe.
Przy szosie E7, prawie naprzeciw pomnika Rymwida, w ostatnim okresie uruchomiono Gospodę "Echa Leśne", która nazwą i wystrojem nawiązuje do utworu Żeromskiego.
Realizowana przebudowa szosy E7, od roku 2009 powoduje zasadnicze zmiany w otoczeniu pomnika Rymwida. Tuż za obeliskiem wykonywane są prace przy budowie nowej, dwupasmowej drogi szybkiego ruchu. W planach realizacyjnych nie przewidziano zmiany lokalizacji pomnika.
Uzupełniono dnia 4.04.2009 r.
W r. 2011 zakończono prace przy przebudowie drogi E7 na S7. Zmieniło się otoczenie - za pomnikiem widoczne są obecnie osłony drogi szybkiego ruchu. Dojazd z nowej drogi S7: od węzła Zalezianka - w kier. płd.-wsch. do dawnej drogi E7, i dalej w kier. płd.-zach. Pomnik znajduje się po odejściu drogi do wsi Występa, w pobliżu odjazdu drogi do Klonowa i Psar.
wprowadzono 12.11.2011 r.
góra strony
ostatnia aktualizacja:
31-12-2014 , 11:49
