TARŁÓW

1. Tablica upamiętniająca wydarzenia roku 1863 w Tarłowie.

W kamiennym murze przykościelnego placu w Tarłowie (od głównej bramy, po lewej stronie) umieszczona została tablica upamiętniająca udział mieszkańców Tarłowa w wydarzeniach powstania narodowego 1863 - 1864 roku.

W niszy muru umieszczono dużą tablicę granitową. Na niej, pod mosiężnym krzyżykiem z Chrystusem ukrzyżowanym, z napisem "Boże zbaw Polskę" i datą - 3 maja 1863, wykuto tekst:

1863 1864 /
DLA PAMIĘCI UDZIAŁU TARŁOWA /
W POWSTANIU STYCZNIOWYM /

   22 stycznia 1863 wybucha powstanie. Nocą syn burmistrza Władysław Dygulski "Bończa" / (1840 + 1901) poprowadził ochotników z Tarłowa do oddziałów gen. Mariana Langiewicza. Dygulski / mianowany zostaje przez Langiewicza porucznikiem plutonu kosynierów. Walczy pod Wąchockiem, / Suchedniowem, Parszowem i Nową Słupią. /

   7 lutego oddział powstańczy puławiaków dowodzony przez Zdanowicza i Leona Frankowskiego / (1843 + 63) ogłasza w Tarłowie "Manifest Komitetu Centralnego" jako Tymczasowego Rządu / Narodowego proklamującego powstanie i uwłaszczenie chłopów. Wśród powstańców są: malarz / Maksymilian Gierymski, poeta K. Świdziński i por. W. Dygulski "Bończa". /

   3 maja w rocznicę uchwalenia Konstytucji na uroczystą sumę zjechała do Tarłowa szlachta Ziemi / Sandomierskiej. Władze cywilne Rządu Narodowego reprezentowali proboszczowie: ks. Stanisław / Pascal z Tarłowa, ks. Serafin Goltz z Sobótki i ks. kapelan Musielewicz oraz Józef Gozdawa-Lipiński / - właściciel Tarłowa i Stanisław Dygulski - ostatni burmistrz miasta Tarłowa. Uroczystości osłaniały / oddziały płk Dionizego Czachowskiego (1810 + 6 XI 63) i płk Józefa Jankowskiego (1832 + 64). / Wycofując się z Tarłowa w Lasy Iłżeckie stoczyły one w dniach 4-7 maja bitwy pod Borią, Lemieszami, / Jeziorkiem i Rzeczniowem. /

   16 grudnia oddziały dowodzone przez gen. Józefa Hauke "Bosaka" (1834 + 71) zostały rozbite / przez przeważające pacyfikacyjne wojska rosyjskie pod Bodzechowem a jazda powstańcza uchodząc / przed kozackim pościgiem pozostawiła w Tarłowie rannych pod opieką siostry ks. S. Pascala / Aleksandry i burmistrzowej Dygulskiej - lekarki całej okolicy. /

   21 marca 1864 wyruszył z Tarłowa ostatni z oddziałów powstańczych gen. Józefa Hauke "Bosaka" / dowodzony przez kpt. Andrzeja Denisewicza (1842 + 64). Stoczył on pod Daniszowem walkę, w / której śmiertelnie raniono właściciela Sulejowa Adolfa Boczkowskiego (1828 + 8 IV 64) pochowanego na cmentarzu w Tarłowie. Za aktywny udział w powstaniu dobra Gozdawy - Lipińskiego skonfiskowano/ i Tarłów w 1869 utracił prawa miejskie./

Na 150 rocznicę Powstania Styczniowego tablicę tę ufundowali członkowie / Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Tarłowskiej / A.D. 2011

    W dolnej części tablicy w ramce, za szkłem, umieszczono fotografią scenki powstańczej z Tarłowa. Obok wyryto pieczęć Rządu Narodowego z trójpolowym herbem oraz pieczęć burmistrza Miasta Tarłowa.

   Społeczeństwo miasta Tarłowa aktywnie włączyło się w powstanie narodowe 1863 roku. Spiskowcy z Tarłowa, wśród nich Władysław Dygulski "Bończa", syn burmistrza Tarłowa, udali się na miejsce wyznaczonej zbiórki pod Ćmielowem, w karczmie w Brzustowej w nocy 22/ 23 stycznia 1863 r. Następnie, pod komendą Kazimierza Kozickiego, rządcy z Mirca, podwodami udali się do Wąchocka, pod rozkazy M. Langiewicza. Jak wspominał Władysław Dygulski (Wspomnienia Sandomierzaka):
[w Wąchocku] ... zostałem zaraz na placu mianowany porucznikiem plutonu kosynierów. Oddano mi 50-ludzi ...
...
Rozbici pod Parszowem ... po 3-ch dniach błądzenia w lasach Ś-to-krzyzkich, i literalnie o głodzie, a nawet tytoniu nie mieliśmy, w liczbie 12-tu dotarliśmy do miasteczka Słupi, położonego u stóp gór Ś-to-krzyzkich, gdzie zastaliśmy już Langiewicza i rozbitków z wszystkich 4-ch oddziałów.
   Dano mi kwaterę, gdzie spałem 24 godzin. Widząc mnie, doktor obozowy, chorego i niewygodami wyniszczonego kazał mi bezzwłocznie udać się do domu i tam się wyreperować.
   Pojechałem więc i kochana matka (lekarka całej okolicy) różnemi ziółkami i ciepłym łóżkiem w 14 dni kompletnie mnie wykurowała.
   Podczas mego pobytu w Tarłowie, przybył wyparty z Lubelskiego oddział Zdanowskiego z Leonem Frankowskim, który był komisarzem Rządu Narodowego.
   Zaproponowałem Frankowskiemu, aby połączył się z Langiewiczem, i że gotów jestem zaraz zaprowadzić ich w Ś-to-krzyzkie lasy.
   Ale Frankowski i słyszeć o tem nie chciał. ...

   Oddział "puławiaków" Leona Frankowskiego pomaszerował wzdłuż Wisły, i 8 lutego 1863 r. został rozbity w bitwie pod Słupczą i Dwikozami.

   Władysław Dygulski "Bończa" (1840 - 1907), syn Stanisława, ostatniego burmistrza Tarłowa (utracił prawa miejskie w 1869 r.), po powstaniu mieszkał w Galicji, jego mogiła znajduje się na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

   Jak podaje W. Barański (Przewodnik po miejscach pamięci Powiśla ...):
... 3 maja 1863 roku w Tarłowie obraduje w kościele zjazd okolicznej szlachty zorganizowany przez dziedzica Tarłowa, pełnomocnika kom. RN Józefa Gozdawę - Lipińskiego, burmistrza Stanisława Dygulskiego i proboszcza ks. Stanisława Pascala, na polecenie Komisarza Cywilnego RN woj. sandomierskiego, prob. Ćmielowa ks. Kacpra Kotkowskiego, krewnego właścicieli Potoczka. Zgromadzeni dyskutują nad zwiększeniem podatku narodowego i warunkami przystąpienia "białych" do powstania. Zjazd uświetnia obchody rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja, a osłaniają go oddziały Dionizego Czachowskiego i Jankowskiego.

   W Tarłowie już od 1636 r. istniał szpital dla ubogich przy kościele św. Ducha. Gdy budynek kościoła w 1802 r. spłonął, pomieszczenia szpitalne były w budynku plebanii. Pod potrzeby powstania styczniowego został teraz zorganizowany lazaret wojskowy. Organizacją zajęła się siostra proboszcza - Aleksandra z Pascalów Sosińska, wraz z żoną burmistrza Dygulskiego i żoną tarłowskiego dziedzica Józefa Gozdawa Lipińskiego. Opiekę lekarską zapewnia sprowadzony z Ostrowca starozakonny felczer Daniel Frenkiel.
   Do tego powstańczego szpitala zwożono rannych z oddz. Czachowskiego w bitwach pod Borią i Jeziorkami w dniu 4 maja 1863. Póżniej liczną grupę stanowili ranni z bitwy wojsk Bosaka pod Bodzechowem w dniu 16.XII.1863 r. oraz z bitwy oddziału Denisewicza pod Daniszowem 21.III.1864 r.

Uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej

W dniu 1 maja 2011 r. przeprowadzono uroczystość odsłonięcia i poświęcenia tablicy upamiętniającej udział mieszkańców Tarłowa w wydarzeniach powstania styczniowego 1863 r. - przebieg uroczystości zob. pod hasłem - UROCZYSTOŚCI

wprowadzono dn. 3.05.2011 r.

góra strony

2. Krypta z trumnami powstańców w kościele parafialnym.

Kościół parafialny Św. Trójcy w Tarłowie posiada krypty, w których spoczywają członkowie rodzin Tarłów, Denhoffów i Oleśnickich oraz miejscowych księży i mnichów. W roku 2005 z inicjatywy i staraniem Wiesława Barańskiego przeprowadzono prace remontowe, wykonano oświetlenie, uporządkowano krypty oraz została wykonana inwentaryzacja. Wszystkie trumny otrzymały czytelne tabliczki informacyjne, niektóre posiadają portrety trumienne.

Krypty są obecnie udostępnione do zwiedzania (odpłatnie). Z pomocą kościelnego można dojść do dwóch trumnien ze szczątkami powstańców 1863 - 1864 roku.

Krypta z trumnami powstańców oraz tabliczki informacyjne przy trummnach.

   Treść tabliczek informacyjnych:

tabliczka 1.
Ś. P.   N. N.  POWSTANIEC / 1863/ 64 / zmarły od ran w szpitalu św. Ducha w Tarłowie.

tabliczka 2.
Ś. P.   N. N.   ZAKONNIK - / POWSTANIEC / zatonął pod Słupczą 8 lutego. Ciało wydobyto z Wisły pod / Ciszycą dn. 1.IX.1863 r.

   W Tarłowie funkcjonował szpital pod wezwaniem św. Ducha. W okresie powstania styczniowego korzystali z niego chorzy i ranni powstańcy. I prawdopodobnie zmarły nn powstaniec 1863 r. pochodził z tego szpitala.

   Gdy przez Solec n/ Wisłą przechodził oddział "puławiaków" Leona Frankowskiego, dołączył do nich z klasztoru reformatów brat Szymon Czerniakowski, były furtian w Kazimierzu, od okresu manifestacji 1861 roku przebywający w Solcu. Oddział "puławiaków" został przez Rosjan rozbity 8 lutego 1863 roku pod Słupczą i Dwikozami. Zginęlo wówczas około 100 powstańców, wśród nich brat Szymon Czerniakowski, którego ciało znalazło się w nurcie Wisły. I pół roku później w Ciszycy, jak to zapisano w dokumentach kościoła w Tarłowie, w akcie zgonu nr. 71/ 1863 z dnia 4 września, ... w dniu pierwszym września wydobyto z Wisły topielca niewiadomego Imienia i Nazwiska ...
   Zwłoki były w habicie, omotane sznurami, ksiądz proboszcz Stanisław Pascal nie miał wątpliwości, że jest to znany mu zakonnik z Solca. Aby jednak dodatkowo nie pogrążać u władz rosyjskich klasztoru reformatów, w akcie zgonu topielca wpisał NN, co zostało utrzymane na obecnej tabliczce informacyjnej.

góra strony

3. Tablica Józefa Lipińskiego h. Gozdawa w kościele

W prezbiterium fary św. Trójcy w Tarłowie znajduje się żeliwna tablica upamiętniająca właściciela Tarłowa - Józefa Lipińskiego herbu Gozdawa. Na tablicy, obok herbu Gozdawa, znajduje się napis:
D.O.M. / JOSEPHO GOZDAWA / LIPIŃSKI / HAEREDI IN TARŁÓW / ET STRZAŁKÓW / VIRO PARENTIQUE / DEVINETISSIMO. / CICE CUM BENE MERITO / tum versuto / ORPHANA CONSORS, / PROLESCQUE POSUERE / ouim ad aras DEI / PRAECARI REQUIEM. / OBIIT A.D. 1864 DIE VERO / 20 JANNUARI, IN OPPIDO / TARŁÓW, ANNO AETATIS 49.

Tablica Józefa Lipińskiego h. Gozdawa umieszczona w prezbiterium kościoła.

góra strony

4. Nagrobek Aleksandry z Pascalów Sosińskiej

Na cmentarzu parafialnym (od bramy wejściowej: pierwszą alejką w lewo, i po lewej stronie) na ziemnej mogile, nieco zarośnięty krzakami, postawiony jest kamienny pomnik nagrobny w kształcie kolumny. Na bocznej płaszczyźnie postumentu wyryty jest słabo czytelny obecnie napis:
D. O. M. / ALEKSANDRA z PASCALÓW / SOSIŃSKA. / przeżywszy lat 24 zga- / sła d. 25 Marca 1869 r. / Pokój wieczny Jej duszy.
Żyłam bo chciałeś / Umieram bo kazałeś / Zbaw bo możesz

Aleksandra z Pascalów Sosińska, siostra miejscowego proboszcza, była organizatorką szpitala św. Ducha dla potrzeb powstańców. Lazaret mieścił się w budynku plebanii. 18-letnia Aleksandra, wraz z żoną burmistrza Dygulskiego i żoną tarłowskiego dziedzica Józefa Gozdawa Lipińskiego, zapewniały troskliwą opiekę chorym i rannym powstańcom.

góra strony

5. Nagrobek Józefa Lipińskiego h. Gozdawa

Na cmentarzu parafialnym w Tarłowie pochowany został dziedzic Tarłowa Józef Lipiński herbu Gozdawa.

Od cmentarnej bramy na wprost 40 m, i po lewejj stronie cmentarza, już w pobliżu ogrodzenia cmentarnego, dobrze widoczny jest wysoki żeliwny nagrobek. Na bocznej płaszczyźnie nagrobka umieszczona jest żeliwna tablica zawierająca mało czytelny obecnie herb Gozdawa oraz napis:
D.O.M. / JOSEPHO GOZDAWA / LIPIŃSKI / HAEREDI IN TARŁÓW / ET STRZAŁKÓW / VIRO PARENTIQUE / DEVINETISSIMO. / CICE CUM BENE MERITO / tum versuto / ORPHANA CONSORS, / PROLESCQUE POSUERE / ouim ad aras DEI / PRAECARI REQUIEM. / OBIIT A.D. 1864 DIE VERO / 20 JANNUARII, IN OPPIDO / TARŁÓW, ANNO AETATIS 49.

Józef Lipiński herbu Gozdawa, właściciel Tarłowa, w okresie powstania styczniowego 1863 - 1864 współpracował z powstańczym Rządem Narodowym. W maju 1863 roku był pełnomocnikiem komisarza Rządu Narodowego, był organizatorem zjazdu okolicznej szlachty dla podjęcia decyzji o zwiększeniu podatku narodowego i omówienia warunków przystąpienia "białych" do powstania.

Wprowadzono 14.X.2007 r. korzystając z opracowań Anny i Wiesława Barańskich:
- Przewodnik po miejscach pamięci Powiśla od Zawichostu do Solca;
- Przewodnik po farze św. Trójcy w Tarłowie;
- Nekropolie Tarłowa.

góra strony

6. Nagrobek Franciszka Goralskiego

   Na cmentarzu parafialnym zachował się nagrobek uczestnika powstania styczniowego - Franciszka Goralskiego.

   Od cmentarnej bramy na wprost 30 m, i po lewej stronie, w połowie odległości do ogrodzenia cmentarnego, na tle potężnego grobowca, na okrawężnikowanej mogile ziemnej postawiony kamienny nagrobek, który zwieńczony był krzyżem (obecnie utrącony, znajduje się u podnóża), Na bocznej płaszczyźnie kolumny nagrobka zamocowano płytę z jasnego marmuru, na której można odczytać:
D. O. M. / Ś. P. / FRANCISZEK / GORALSKI / ŻYŁ L. 41 ZM. 12/ IV 1872 r. / ROZALJA / GORALSKA / ŻYŁA L. 44 ZM. 30/ X 1884 R. / ANIELA z GORALSKICH / ...

    Jak podaje W. Barański, znawca tarłowskiej nekropolii, Franciszk Goralski (1833 - 1872) w powstaniu styczniowym był w oddziale kosynierów u Langiewicza, walczył pod komendą Władysława Dygulskiego "Bończy". Ojciec Franciszka, Walenty Goralski (1885 - 21.II.1865) był radnym miasta Tarłowa.

Nagrobek Franciszka i Rozalji Goralskich na tarłowskim cmentarzu.

Na podstawie informacji W. Barańskiego
wprowadzono 14.II.2008 r.

Nagrobek Franciszka Goralskiego - stan z maja 2014 r.
.
góra strony

7. Nagrobek Andrzeja Mańkowskiego

   Na cmentarzu parafialnym w Tarłowie zachował się nagrobek A. Mańkowskiego.

   Kamienny pomnik nagrobny zwieńczony krzyżem, usytuowany jest w pobliżu ogrodzenia cmentarza (od bramy wejściowej - kierujemy się alejką w lewo). Na cokole nagrobka utworzona jest tablica inskrypcyjna zawierająca wyryty napis (obecnie mało czytelny)
. D. O. M. / Ś. P. / ANDRZEJ MAŃKOWSKI / ŻYŁ LAT 76 / † D. 15 LISTOPADA 1891 // Ś. P. / MARYA Z ŁOBODZIŃSKICH / MAŃKOWSKA / ŻYŁA LAT 55 / † d. 11 MAJA 1883 R. // POKÓJ ICH / DUSZOM

   Andrzej Mańkowski (ur. ok. 1814 r. - 1891 r.), syn małżonków Andrzeja i Antoniny z Nowakowskich, w okresie powstania styczniowego miał prawie 50 lat. Na potrzeby Rządu Narodowego utrzymywał w Tarłowie konną placówkę kurierską.

   W związku małżeńskim z Marianną z Łobodzińskich (zmarła 11.V.1883 r. - ASC Tarłów, Akt Zgonu nr 29/1883) miał syna Wawrzyńca, który urodził się w 1849 r. (Akt Urodz. 62/1849).

   Zmarł 15XI.1891 r. (ASC Tarłów. Akt Zgonu 95/1891) i został pochowany na miejscowym cmentarzu. Po przeprowadzonej akcji porządkowania cmentarza, nagrobek Andrzeja Mańkowskiego jest oznaczony, jako miejsce pochówku uczestników wydarzeń powstania styczniowego 1863 - 1864.

Wprowadzono w maju 2014 r.

góra strony

NA START

ostatnia aktualizacja: 27-12-2014 , 01:15