W okresie przedpowstaniowym Klasztor Reformatów był silnym ośrodkiem ruchu patriotycznego w Sandomierzu:
- tu, w kościele św. Józefa. odprawiono w roku 1861 specjalne nabożeństwo po śmierci księcia Adama Czartoryskiego.
- w sierpniu 1861 roku przed kościołem postawiono drewniany krzyż z napisem: Pamięci ofiar poległych w dniu 25 i 27 II i 8 IV 1861 roku w Warszawie - miłość, równość i braterstwo Polaków.
- w podziemiach klasztoru szyto powstańcze mundury.

   W październiku 1861 r. Gubernator radomski raportował:
... w d. 30 IX / 12 X r.b. ... w Sandomierzu ... zebrały się z sąsiednich okolic liczne kompanie nabożnych z chorągwiami kościelnymi, a na niektórych były znamiona herbu Królestwa Polskiego. Kompanie te zbliżając się z różnych punktów do miasta wprowadzone zostały przez mieszkańców Sandomierza na czele całego duchowieństwa.
   Po odprawionym zaś nabożeństwie pod krzyżem na dawnym cmentarzu ks. reformatów stojącym wszystkie kompanie połączone z ludem miejscowym ... przy śpiewie hymnu narodowego weszły do kościoła katedralnego ...
(AGAD, na podstawie: Ruch Rewolucyjny 1861 roku w Królestwie Polskim. Wrocław 1963)

   Księża i bracia z Klasztoru Reformatów w Sandomierzu bezpośrednio uczestniczyli w powstaniu styczniowym:
- do powstania poszedł ks. Wojciech Elgiett (v.Elgielt v.Elget v.Elgőt), który pod pseudonimem Wieniawa walczył jako kapitan - dowódca oddziału kosynierów i zginął 20 X 1863 r. w bitwie pod Rybnicą;
- ks. Emilian Małobęcki był kapelanem w powstańczym oddziale Stamirowskiego, był wzięty do niewoli i został zesłany na Sybir;
- za patriotyczną postawę na zsyłkę trafili również inni sandomierscy reformaci: ks. Michał Janeczkiewicz do Wiatki, ks. Wincenty Markiewicz skazany na 12 lat katorgi w Nerczyńsku, gdzie zmarł (jest też sprzeczna informacja ks. J. Wiśniewskiego: ks. Józef Wincenty Markiewicz, gwardian Reformatów Sandomierskiech, został powieszony w maju 1863 r.),
- brat Ambroży Ostrowski został zesłany na Sybir, skąd powrócił ok. 1888 roku.
- o patriotyczne agitacje podczas kazań oskarżani byli również ks. Paweł Słowikowski i br. Tadeusz Janikowski.

   Po klęsce powstania, w roku 1864, ukazem carskim, Klasztor Reformatów w Sandomierzu został skasowany.

   Jawnie patriotyczna postawa sandomierskiego kleru rzutowała na zachowanie mieszkańców miasta. Kancelaria nmka Kr.P. 8(20) kwietnia 1863 roku komunikuje, że opuścili swój zakład wychowawczy i poszli do powstania następujący alumni seminarium w Sandomierzu: Kacper Strychalski, Tomasz Fusiarski, Michał Moller, Wincenty Cyrański, Szymon Wieczorek, Ignacy Myślakowski, Feliks Orzechowski, Wincenty Krasnoszelski, Feliks Kaca, Bolesław Sarnecki. ...
  W powstaniu byli również alumni Mikałaj Molecki i Jukisz Pryliński.

   W marcu 1864 r. Naczelnik Powiatu Sandomierskiego donosił:
... wydaliło się z miasta Sandomierza 10 małoletniej młodzieży do szkoły powiatowej uczęszczającej ... byli niepełnoletni ...
Najmłodszy z nich miał 13 a najstarszy 17 lat. ...

   Bezpośrednio w Sandomierzu nie było starć powstańców z Moskalami. Po klęsce "puławiaków" pod Słupczą 8 lutego 1863 r., do Sandomierza dotarły niedobitki oddziału Frankowskiego.

   Gubernator cywilny guberni radomskiej Aleksander Ostrowski raportował w miesiącu lutym 1863 r. do Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych:
Nr. 81 Z pow. sandomierskiego:

góra strony

---

1. Ignacy Marynowski

   Na Cmentarzu Katedralnym znajduje się mogiła Ignacego Marynowskiego, uczestnika dwóch powstań narodowych.

   Dojście od głównej bramy cmentarza: dróżką na wprost, do trzeciej alejki odchodzącej w lewo. Tą alejką 45 m, i po prawej stronie, w drugim rzędzie mogił, za katakumbą z nazwiskiem Antoni Pikulski, na ziemnej mogile położona jest płyta nagrobna z piaskowca.

   Na płycie, pod znakiem krzyża, na wykutej tarczy herbowej, wyrzeźbiono napis:
TU SPOCZYWAJĄ ZWŁOKI / Ś. P. / IGNACEGO MARYNOWSKIEGO / WŁAŚCICIELA DÓBR OTOKA ZMARŁEGO / 31 MARCA 1865 R. POZOSTAŁA RODZINA / PROSI O WESTCHNIENIE / DO BOGA

   W znacznie późniejszym okresie czasu, wykonano betonowe obramowanie mogiły, na którym ustawiono dodatkowo płytę lastryko, która posiada tablicę z informacją o zmarłym:
† / Ś. P. / IGNACY MARYNOWSKI / UR. 1802 R. / PORUCZNIK JAZDY SANDOMIERSKIEJ / RANNY POD PUŁAWAMI 1831 R. / WZIĘTY DO NIEWOLI / PO POWROCIE OSIADŁ W OTOCE / ZA UDZIAŁ W ODDZIALE / CZACHOWSKIEGO W 1863 R. / ARESZTOWANY PRZEZ WŁADZE / CARSKIE / ZM. 31.III.1865 R. / JAKO WIĘZIEŃ W ZAMKU / SANDOMIERSKIM

IGNACY MARYNOWSKI h. Niezgoda (1802 - 1865), pochodził z Galicji, z okolic Baranowa Sandomierskiego, brał udział w powstaniu listopadowym jako porucznik w pułku jazdy sandomierskiej w Staszowie. Gdy po rozbiciu pułku pod Puławami przeprawiał się przez Wisłę, ranny, został schwytany przez Moskali i zesłany na Sybir. Jak opisał później jego syn, Marian - ... jako oficera i austriackiego poddanego, zesłano na Syberję. Po dwóch latach przeniesiony został na pobyt do Wiatki, wreszcie skutkiem starań ambasady austrjackiej, wrócił do domu. Po powrocie do kraju ojciec wziął w dzierżawę od hr. Karola Krasińskiego majątek Otokę nad Wisłą między Sandomierzem i Osiekiem... (AP Radom, zesp. 698).
   Z tego okresu życia Ignacego pochodzi, zachowana w zbiorach rodziny Marynowskich, prezentowana fotografia weterana powstania listopadowego.

   W wieku powyżej 60 lat bierze udział w następnym powstaniu narodowym: u Czachowskiego zajmuje się aprowizacją oddziału. Podejrzany o sprowadzanie broni dla styczniowego powstania, ojciec został osadzony w 1865 r. w sandomierskim więzieniu, gdzie przed ukończeniem śledztwa zmarł na zapalenie płuc ...

   W powstaniu styczniowym walczyło również trzech synów Ignacego: MARIAN, TEOFIL i JÓZEFAT. Tradycje walk o niepodległość Polski były również żywe w następnych pokoleniach rodziny Marynowskich, którzy przelewali krew i oddawali swe życie we wszystkich kolejnych walkach narodu polskiego (jak np. obrona Lwowa, wojna bolszewicka, wojna obronna 1939 r, powstanie warszawskie).

MARIAN MARYNOWSKI (23.VI.1843 - 10.IX.1920) urodził się we wsi Dąbrowica, parafia Baranów Sandomierski. Dzieciństwo spędził we wsi Otoka. Ukończył 4-klasową szkołę powiatową w Sandomierzu, a następnie był uczniem radomskiego gimnazjum. Od sierpnia roku 1862 został zaprzysiężony, uczestniczył w potajemnych spotkaniach i szkoleniach w refektarzu klasztornym oo. Bernardynów w Radomiu.
... Nadszedł wreszcie dzień 22 stycznia 1863 r. Byłem wtedy w klasie 6-tej. Dzień dłużył mi się niemiłosiernie i zaledwie doczekać się mogłem wieczora. Wreszcie o około g. 7-ej, wśród głębokich mroków przy wietrznej pogodzie, brnąc po błocie spowodowanym odwilżą, ciągnęliśmy pojedyńczo w kierunku rogatek zachodnich. Na mostku zebrało się nas około 40 uczniów klasy 6 i 7-ej, wielu bowiem przysięgało, ale niewielu miało ochotę iść w słotę do lasu ... - tak opisał swe wyjście do powstania (wspomnienia, opublikowane w r. 1922, w Żołnierzu Polskim - ze zbiorów rodziny Marynowskich). Pod dowództwem mjr. Mieczysława Koryckiego, żołnierza 1831 roku, wymaszerował do nocnego ataku na Szydłowiec.
   W powstaniu styczniowym przeszedł całą kampanię Langiewicza, od Szydłowca po Chroberz. Następnie walczy w oddziale D. Czachowskiego, gdzie był chorążym oddziału. Po wyjeździe Czachowskiego, jest w oddziale mjr. Rudowskiego, otrzymał nominację na podporucznika. Udział w powstaniu zakończył w dniu 5 lutego 1864 roku, gdy w potyczce w rejonie Ćmińska został ranny:
... Poczułem nagle piekącą słoność w ustach, zęby mi się jakoś dziwnie zachrobotały i poczęły usuwać pod naciskiem języka. Zaćmiło mi się w oczach, głowa zaczęła ciążyć do tyłu i runąłem z konia na ziemię. Kula kozacka strzaskała mi dolną szczękę. ...
   Dzięki życzliwej pomocy oraz za skutecznym staraniem (H. Tarło z Oblęgorka,, ks. Grudkiewicz z Piekoszowa i płk. 1830 r. - Otkiewicz ze Zgórska), gen. Czengery uznał go za małoletniego i łaskawie zezwolił na powrót do rodzinnego domu.

... Po wyjściu z powstania zajmowałem się rolnictwem dzierżawiąc folwarki Czyżów poduchowny a później Beradz w ziemi Sandomierskiej. Następnie nabyłem kilkanaście morgów gruntu w Klimontowie, gdzie obrano mnie wójtem gminy miejscowej w grudniu 1878 ...
... Owdowiawszy sprzedałem swoje realności w gminie Klimontów i zamieszkałem we wsi i gminie Młociny pow. warszawskiego, gdzie mieszkają blisko mnie (w Warszawie) obydwaj moi synowie Stefan i Bolesław ... . Podobnie, jak w Klimontowie, gdzie wójtem był blisko 30 lat (1878 - 1906 r.), również w Młocinach powierzono Marianowi Marynowskiemu pełnienie obowiązków wójta gminy.

   Jego wspomnienia z walk powstańczych (w rękopisie) znajdują się w Archiwum Państwowym w Radomiu, skąd pochodzi reprodukcja zdjęcia przedstawiającego grupę uczniów radomskiego gimnazjum wraz z M. Marynowskim (na zdjęciu: siedzi, po lewej stronie). Drugie zdjęcie (ze zbiorów rodziny Marynowskich) przedstawia trzy pokolenia rodziny: weteran 1863 r. Marian Marynowski, jego syn Stefan i wnuk Zbigniew.

   Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, Marian Marynowski, po przeprowadzonym postępowaniu kwalifikacyjnym, został wprowadzony do IMIENNEGO WYKAZU WETERANÓW POWSTAŃ NARODOWYCH 1831, 1848 I 1863 ROKU (Dz. Personalny Nr 10/1920 poz. 1395) jako oficer powstania styczniowego 1863 roku.
   Zmarł nagle w Warszawie 10 września 1920 roku, gdy do Warszawy dotarła wiadomość, iż jeden z jego ośmiu wnuków o nazwisku Marynowski, walczących o utrzymanie niepodległości kraju, student Politechniki Lwowskiej - sierżant pchor. Władysław Marynowski, oddał swe młode życie w obronie Lwowa, w heroicznym boju pod Zadwórzem 17 sierpnia 1920 r.
   Pochowany został w Warszawie na Starych Powązkach w kw. 255, rząd 1, grób nr 16.

Grób rodziny Marynowskich na Starych Powązkach w Warszawie

.
   Na tablicy nagrobnej, wśród innych nazwisk, możemy odczytać:
MARJAN MARYNOWSKI / PORUCZNIK POWST. 1863 R. / ADJUTANT NACZELNIKA SIŁY ZBROJNEJ / POW. OPOCZYŃSKIEGO / 1843 - 1920

W listopadzie 2014 r. uzupełniono o informacje i zdjęcia
dot. Starych Powązek, przekazane przez Krzysztofa Żuka.

góra strony

---

2. Ks. Tomasz Sokalski

   Na cmentarzu katedralnym przy ul. Mickiewicza (od bramy wejściowej - po prawej, za pierwszą poprzeczną alejką), w grobowcu księży kanoników sandomierskich pochowany jest ks. Tomasz Sokalski.

Poniżej krzyża zwieńczającego grobowiec, na bocznej ściance postumentu, utworzona jest tablica z napisem:

D. O. M. / Ś. P. / KS. TOMASZ / SOKALSKI / PRAŁAT KATEDRY / SANDOMIERSKIEJ / DŁUGOLETNI KIEROWNIK / DUCHOWNY SEMINARIUM / PROBOSZCZ PARAFII / OSIEK / UR. 19 GRUDNIA 1836 R. / UM. 15 LUTEGO 1912 R.

Ks. Tomasz Sokalski (19.12.1836 - 15.02.1912), prałat katedry, w latach 1890 - 1912 był proboszczem w Osieku. Był związany z organizacją powstańczą. W Sandomierzu był organizatorem poczty powstańczej.

góra strony

---

3. Seweryna z Mecherzyńskich Schmidt

   Na cmentarzu katedralnym (od wejścia: druga alejka w lewo, w połowie alejki, po lewej - przed dużym nagrobkiem z czerwonego piaskowca) odnowiony krzyż kamienny z napisem:

Ś. P. / Seweryna z Mecherzyńsk. / SCHMIDT / urodzona w Krakowie / d. 12 Kwietnia 1807 r. / Zmarła d. 14 Czerw. 1868 r. / Dobrej Matce / Wdzięczne Dzieci

Seweryna z Mecherzyńskich Schmidt pochodziła z rodziny o głębokich tradycjach patriotycznych. w powstaniu 1863 r. straciła dwóch synów: Juliana i Leona, trzeci syn - Antoni, pod szubienicą uzyskał zmianę wyroku na 20 lat ciężkich robót na Syberii, czwarty syn - Ignacy, który był powstańczym kwatermistrzem w Olkuszu, był zwolniony z pracy i aresztowany.

   Matka Seweryny - Helena pochodziła z Żeromskich. Jedna z synowych Heleny była rodzoną siostrą matki Stefana Żeromskiego.

   Stefan Żeromski w Dziennikach, pod datą 29 lipca 1883 r., zapisał:

W kościele u Św. Katarzyny. Był tam Antoni Schmidt, wzięty na Syberię w roku 63. Powrócił w tych dniach. Miał być powieszony w powstanie, stał już na szubienicy i stryczek miał na szyi, wyrabiał bowiem trucizny, zatrute sztylety itd. Jest aptekarzem. Powrócił patriotą tysiąc razy gorętszym, niż pojechał. Jeżeli Europa jest gimnazjum dla takich ludzi - to Sybir uniwersytetem. ...

   Sylwetka Antoniego Schmidta, ps. Kosa, przedstawiona została w miejscowości Bolesław, gdzie znajduje się jego mogiła.

góra strony

---

4. Lambert Nejmark


   Na cmentarzu katedralnym (blisko głównej bramy wejściowej, przy alejce odchodzącej w prawo) znajduje się grobowiec Nejmarków.

   Na płycie grobowca postawiono nagrobek zwieńczony krzyżem. W kamiennym cokole krzyża wykuty jest napis (w napisie jest pomyłka, winno być - LAT 63):

Ś. P. / LAMBERT NEJMARK / ŻYŁ LAT 53 / ZMARŁ DNIA 10 STYCZNIA 1900 ROKU / POKÓJ JEGO ZACNEJ DUSZY

   Na obrzeżu kamiennej płyty grobowca zamocowana została dodatkowa tablica marmurowa z napisem:

LAMBERT NEJMARK   *1836   †1900 / POWSTANIEC 1863 r. - PORUCZNIK W PARTII WAWRA W PUŁTUSKIEM, EMISARIUSZ RZĄDU MARODOWEGO NA LITWIE / SKAZANY NA KATORGĘ I ZSYŁKĘ NA SYBERIĘ < 30 > LAT. WŁAŚCICIEL DÓBR W KOĆMIERZOWIE, PRZYJACIEL WŁOŚCIAN

   Ciekawa jest historia związana z osobą Lamberta Nejmarka. Jest jego mogiła w Sandomierzu, a równocześnie na pomniku w Zwierzyńcu, wśród poległych w zwycięskim boju pod Panasówką w dniu 3.IX.1863 roku wymieniony jest Lambert Nejmark. Zapis taki występuje w wielu opracowaniach historycznych, a początek dał raport płk. "Lelewela" Marcina Borelowskiego, który relacjonując bój pod Panasówką, zapisał: ... w boju tym świetnym dla naszego oręża odznaczyli się polegli: ... por. Lambert Neumark ...
   Sprawę wyjaśniła H. Matławska (Lasy - nasze fortece), która dotarła do pamiętnika Zofii Mońkowskiej, córki Lamberta. Jak podaje Matławska:
Liczący 26 lat Lambert Nejmark po ukończeniu prawa w Petersburgu aplikował w Sądzie Okręgowym w Warszawie, gdy wybuchło powstanie. W Pułtusku wstąpił do partii "Wawra" (Konstantego Ramotowskiego), a po jej rozbiciu jako emisariusz Rządu Narodowego wyruszył na Litwę pod przybranym nazwiskiem Alfreda Mirskiego. Aresztowany w Wilnie i uwięziony w Dyneburgu, nie przyznał się do prawdziwego nazwiska. Ujawnił je proces Oskara Ajwedego. W 1865 r. Lambert Nejmark został skazany na katargę i zesłanie na Syberię. Wrócił do kraju w 1877 r. ...
... Legendę o śmierci Lamberta Nejmarka pod Panasówką rodzina podtrzymywała, gdyż nie chciała ujawnić prawdziwego losu i nazwiska uwięzionego "Mirskiego".
   Pod Panasówką w boju w dniu 3.IX. został śmiertelnie ranny 25 letni Józef Nejmark, brat Lamberta, który zmarł w w Zwierzyńcu w dniu 5.IX.1863 r.
    W 130 rocznicę powstania styczniowego, z pomocą zmarłego w 2003 r. mieszkańca Sandomierza, Jerzego Targowskiego, potomka Nejmarka, oraz udostępnionego pamiętnika, została wyjaśniona historia podwójnej mogiły Lamberta Nejmarka.
   Jerzy Targowski opowiadał gościom w swoim Domu Na Górce, że Alfred Mirski (Lambert Nejmark) osądzony był przez Murawiewia. Karę śmierci udało się zmienić na 12 lat katorżniczych robót i dożywotnie osiedlenia na Syberii, gdyż szczęśliwym zrządzeniem losu, córka ubłagała samego imperatora o łaskę, gdy przebywał on na polowaniu w Spale.

góra strony

---

5. Pamiątki w Muzeum Diecezjalnym


   W Muzeum Diecezjalnym, które się mieści w Domu Długosza, eksponowane są liczne pamiątki związane z okresem powstania styczniowego. Zwiedzając wystawę można m.in. zobaczyć:

- proporzec oddziału powstańczego z roku 1863;

- pamiątki z okresu patriotycznych manifestacji 1861 roku oraz z okresu żałoby narodowej;

- prezentowana jest rzeźba z 1878 r. Piotra Kozakiewicza określana jako Pius IX błogosławiący Polskę albo Pius IX i Polska w 1863 r. W roku 1877, na złoty jubileusz kapłaństwa papieża, przybyła do Rzymu grupa 400 polskich pielgrzymów. Rzeźba upamiętnia to wydarzenie oraz słowa błogosławieństwa, jakie udzielił papież podczas spotkania:
Błogosławię całemu Królestwu Polskiemu;

- zainteresowanie wzbudza drewniana fajka, którą wykonał w 1864 r. na zesłaniu powstaniec styczniowy Tymieniczki z kaliskiego. Na fajce są wyrzeźbione podobizny współwięźniów;

- jest też obraz Antoniego Kozakiewicza Niespodziewanie, nawiązujący do zdarzenia z okresu powstania, którego Kozakiewicz był czynnym uczestnikiem - brał udział w bitwie pod Miechowem.

   Prezentowana jest również (ustanowiona w 1920 r.) odznaka - orzeł weteranów powstania styczniowego oraz Krzyż, ustanowiony na pamiątkę 70-lecia Powstania Styczniowgo.

góra strony

---

6. Ks. bp. Józef Juszyński

   W sandomierskiej katedrze, w kaplicy Najświętszego Sakramentu, znajduje się marmurowe epitafium ks. bp. Józefa Juszyńskiego. Pod zdjęciem umieszczono napis:

P. M. / JOSEPHUS MICHAEL JUSZYŃSKI / EPISCOPUS SANDOMIRIESIS / LUCEM ADSPEXIT 18 SEPTEMBRIS A. D. 1793 / PRESBYTER ORDINATUS 1816 A. RECTOR SCHOLARUM FACTUS / DISCIPLINAE JUVENTUTIS SEDULO INVIGILAVIT / AD MUNUS PRAESULIS EVECTUS A. 1859 / CULTUS DIVINI INDEFESSUS ZELATOR / SORUM CURAM GESSIT. / OBIIT A. 1888 DIE 24 NOVEMBRIS / PROPE NONAGENARIUS / REQUIESCAT IN PACE. / L. SZUBARTOWICZ CAN. CATH.MONUMENTUM POSUIT.

Ks bp Józef Michał Juszyński, herbu Twardost, urodził się 18 września 1793 roku na plebanii w Bielinach, gdzie proboszczem był ks. Karol Żurkowski, brat matki. Proboszcz ofiarował ojcu Józefa folwark Szydłówek pod Kielcami.

   Józef Juszyński ukończył w roku 1809 Gimnazjum w Kielcach. W roku 1812 wstąpił do seminarium w Kielcach, które ukończył w 1815 r. W roku 1816 otrzymał święcenia kapłańskie. Pracował w szkołach, został kanonikiem, od 1848 r. był proboszczem w Szydłowcu. Od roku 1859 został biskupem sandomierskim.

   Brał udział w głośnym odpuście na Świętym Krzyżu 14 września 1861 roku, który stał się patriotyczną manifestacją tysięcy Polaków.

   Do powstania odnosił się niezbyt przychylnie, nie uznawał zarządzeń władz narodowych, w 1864 po dawnemu żądał od chłopów dziesięcin.
   Ale gorliwie bronił więzionych kapłanów, a wielu skazanych za czynny udział w patriotycznych demonstracjach lub bezpośrednio współdziałających z powstańcami, wybronił przed zsyłką, katorgą lub wydobył z więzienia.

   Zmarł w roku 1880, w wieku 88 lat.

   Ks. bp. Józef Juszyński spoczywa w grobach biskupów pod katedrą sandomierską. W Muzeum Diecezjalnym eksponowany jest portret biskupa.

góra strony

---

7. Krzyż przy ul. Krakowskiej


    Przy narożniku ulic Krakowskiej i Królowej Jadwigi, za drewnianym płotkiem, stoi drewniany krzyż, wystawiony w miejscu poprzedniego, również drewnianego krzyża.


   Wg miejscowej tradycji - krzyż był wzniesiony przez powstańców dla upamiętnienia poległego tam towarzysza walki z roku 1863.








góra strony

---

8. Nagrobek - Adolf Nekanda Trepka

   Na cmentarzu na Wzgórzu Świętopawelskim znajduje się mogiła Trepków, związanych z osobą Stefana Żeromskiego.

   W pobliżu bramy cmentarnej, od głownej alei - po prawej stronie, w otoczeniu grupy drzew, usytuowana jest kwatera rodziny Adolfa Trepki. W wygrodzeniu metalowym płotkiem, na schodkowym, kamiennym fundamencie, postawiony jest kamienny obelisk, zwieńczony wykutą w piaskowcu, figurą Matki Boskiej.

   Na frontowej ścianie nagrobka wykuto napis:
† / Ś. P. / ZWŁOKOM / NASZYCH UKOCHANYCH / RODZICÓW / ADOLFOWI I TEKLI / Z KATERLÓW / NEKANDA- / TREPKA / OBYWATELOM ZIEMSKIM / W DOWÓD PRAWDZIWEGO / PRZYWIĄZANIA I WDZIĘCZNOŚCI / DZIECĘCEJ POMNIK TEN/ POSTAWIONY. / 1911 R.

   Na bocznych ścianach nagrobka upamiętniono innych członków rodziny Trepka. Na płd. ścianie postumentu wykuto napis:
† / Ś. P. / JAN/ NEKANDA / TREPKA / ZM. W 1940 R.
WŁODZIMIERZ / NEKANDA / TREPKA / ŻOŁNIERZ AK / ZGINĄŁ W 1945 R.
Poniżej, w piaskowcu, wykuto znak Polski Walczącej.

   Na przeciwległej ścianie postumentu znajduje się napis:
† / Ś. P. / UKOCHANEJ / SIOSTRZE / BLIŹNIACZCE / ZM. 5 XII 1990 R. / z WIECZNĄ PAMIĘCIĄ / DANKA

Nikodem Adolf Trepka (10.XI.1822 - 21.VII.1911) był dzierżawcą dóbr ziemskich w Węgleszynie, następnie w Gruszczynie, Tarnawie Górnej, a od roku 1860 został dzierżawcą dóbr Górno, Krajno i Zawady. I w Górnie Adolf Trepka przeżył okres powstania styczniowego pełniąc funkcję wójta Krajna, Górna, Bęczkowa, Masłowa, Ciekot. Był czynnie zaangażowany w organizacji narodowej. Jeszcze przed wybuchem powstania był on inspiratorem różnych manifestacji religijno-patriotycznych. B. Wachowicz (Ciebie jedną kocham) odnalazła raport A. Trepki, który donosi władzom, że Walenty Janic (moskiewski donosiciel, znany wcześniej z wydania spisku ks. P. Ściegiennego) .... ma broń palną i zakłóca spokój ...

    Pełniąc w okresie powstania obowiązki wójta , organizował dla powstańców zaopatrzenie i pomoc. Ale musiał też zachować poprawny kontakt z władzą rosyjską. Pisał więc wymuszone raporty, które nic nie wnosiły, m.in. 16 marca 1863 r., że
... Wincenty Łakomiec ... przed poborem ukrywający się, dnia wczorajszego o godzinie 10 wieczór przybył potajemnie do wsi Górno gminy tutejszej i jak się domyśleć wypada, z namowy tegoż Wincentego Łakomca zbiegli wraz z nim nocy dzisiejszej, a mianowicie: 1. Jakub Widerski ... lat 20 mający ... 2. Józef Wahla ... lat 20 mający ... 3. Józef Łosak, lat 19 mający, lecz gdzież by się mogli udać, pomimo zarządzonego śledztwa żadnej wiadomości powziąć nie mogłem. (AP Kielce, zesp. 21).

   Już w końcowych dniach powstania, został aresztowany i krótko przebywa w kieleckim więzieniu od 2 do 5 maja 1864 r. Następny pobyt w więzieniu był już dłuższy: jako więzień polityczny osadzony został od 3 sierpnia do 15 października 1864 r. Na szczęście obyło się jednak bez poważniejszych konsekwencji dla Adofla Trepki.

   Od roku 1872 Trepka przenosi się do Chobrzan, gdzie zakupił dobra (i zostawił trwałą pamiątkę - ufundowaną kapliczkę), zaś po roku 1900 sprzedał majątek w Chobrzanach i osiadł z rodziną w Sandomierzu, gdzie zmarł 21 lipca 1911 roku.

   Adolf od roku 1850 żonaty był z Teklą z Katerlów. Jej siostra Józefa była matką Stefana Żeromskiego. Tekla była więc ciotką pisarza, była również jego matką chrzesną. A Stefan Żeromski od swego wujka Adolfa słuchał opowieści o dniach powstania.

   Więcej informacji o życiu Adolfa Trepki podaje K. Zapałowa w opracowaniu Rodzina Stefana Żeromskiego w Świętokrzyskiem.

---

góra strony

NA START

---

ostatnia aktualizacja: 27-12-2014 , 07:35