1. Mogiła zbiorowa powstańców 1863 r.
Mogiła powstańców 1863 r. w Lesie Radzanowskim - stan w dn. 8.07.2005 r.
W rejonie Smardzewa, w Lesie Smardzewskim (lub zwanym również Lasem Radzanowskim), znajduje się zbiorowa mogiła powstańców poległych w walkach w dniu 26 maja 1863 r.
Pod sędziwym bukiem znajduje się ziemna mogiła wygrodzona drewnianym płotkiem. Na drewnianym krzyżu zamocowano blaszaną tabliczkę z napisem:
Ś. P. / TU SPOCZYWAJĄ / POWSTAŃCY ODDZIAŁU / GEN. DIONIZEGO CZACHOWSKIEGO / POLEGLI W TYCH LASACH / W BITWIE RADZANOWSKIEJ W DNIU / 26.V.1863 R.
Wcześniej, jak pokazuje to w swoim opracowaniu B. Serdelski (Lasy nasiąkłe krwią), znajdował się tu krzyż brzozowy, a mogiła wygrodzona była brzozowymi żerdkami. Według ustnych przekazów dawnego leśniczego Tadeusza Brodziaka, w tej mogile spoczywa 15 powstańców z oddziału Dionizego Czachowskiego.
Dojście do mogiły: od przyst. PKS Branica Niżna, na trasie Białobrzegi - Branica - Smardzew - Radzanów, szosą dochodzimy do skraju lasu. Dalej drogą i na bardzo wyraźnym łuku szosy odchodzimy nieutwardzoną leśną drogą w prawo (kier. płn.-zach.). Tu spotykamy oznakowanie ścieżki rowerowej oraz białoczerwony szlak niepodległościowy. Za znakami białoczerwonymi, udajemy się leśną drogą w kier. płn.- zach. Po 150 m. na krzyżówce dróg, drogą w lewo, łukiem, lekko pod górę, po 650 m. dochodzimy do mogiły położonej w starodrzewie (po lewej stronie leśnej drogi). Po prawej stronie jest zarastająca polana.
Ścieżka rowerowa również doprowadza do powstańczej mogiły.
W oznaczeniach leśników jest to oddz. 139, uroczysko Las Radzanowski, Leśn. Sucha, obr. Białobrzegi, Nadleśnictwo Dobieszyn. Leśna mogiła zachowała się do obecnych czasów i jest zadbana. Jest to zasługa rodziny Brodziaków - miejscowych leśniczych. Te dobre tradycje podtrzymują obecni leśnicy.
26 maja w Lesie Radzanowskim doszło do walk powstańców z wojskami rosyjskimi. I pomimo znaczej przewagi liczebnej Rosjan (ok. 1.300 żołnierzy), prowadzony przez płk. Dionizego Czachowskiego, 440 osobowy oddział powstańczy skutecznie się bronił przed atakami wroga. Powstańcom udało się oderwać od nieprzyjaciela, ponosząc straty 20 poległych. W walce zginęło wówczas 80. żołnierzy rosyjskich.
Uzupełnienienia z października 2013 r.
Mogiła powstańców 1863 r. "Pod bukami" w Lesie Radzanowskim.
W 150. rocznicę Powstania Styczniowego, w dniu 10 maja 2013 r. "Pod bukami" odbyły się podniosłe uroczystości przy mogile powstańców styczniowych 1863 r.
Obelisk postawiony przy mogile powstańców styczniowych 1863 r.
Już wcześniej, w 144 rocznicę bitwy radzanowskiej, podczas uroczystości przeprowadzonych "Pod bukami", w maju 2007 r. odsłonięta została tablica upamiętniająca wydarzenia okresu powstania styczniowego na Ziemi Radzanowskiej. Publiczne Gimnazjum w Rogolinie, które było współorganizatorem tych uroczystości, w następnym roku otrzymało imię Obrońców Ziemi Radzanowskiej.
Na tablicy, umieszczonej na głazie granitowym, odczytujemy:
W HOŁDZIE / POWSTAŃCOM STYCZNIOWYM / WALCZĄCYM W ODDZIAŁACH / DIONIZEGO CZACHOWSKIEGO / POLEGŁYM / W BITWIE RADZANOWSKIEJ / 26 maja 1863 roku / Stowarzyszenie Przyjaciół / Ziemi Radzanowskiej / i Publiczne Gimnazjum w Rogolinie
Raport naczelnika wojskowego wojew. sandomierskiego płk. Dionizego Czachowskiego o bitwie pod Smardzewem, zamieszczony w Nr. 14 WIADOMOŚCI POLA BITWY przestawia przebieg zdarzeń:
D. 24 V przybywszy na nocleg do Kuźnicy doszła mnie wiadomość, że Moskwa w 2 roty saperów i szwadron dragonów przybyła do Szydłowca i połączywszy się z garnizonem tamtejszym, składającym się z 11/2 roty piechoty i 50 huzarów, za nami ruszyła. O godz. 12 w nocy ruszyłem w pochód przez Michlin do Goździkowa, a stamtąd furmankami przez Rusinów, Potworów, Bukowno do Radzanowa, gdzie przybyłem 26 rano o godz. 2.
Stąd udalem się w pobliski lasek dla wypoczynku i zgotowania jedzenia. Zaledwie żołnierze zjedli, padły strzały widet; zwinąwszy obóz, ruszyłem ku Pierzchni. Już przed tą wsią zmuszony byłem przyjąć bitwę z przeważającymi siłami, gdyż prócz powyższej siły złączyło się jeszcze przeciw nam 2 roty piechoty i trochę dragonów z Odrzywołu. Odwrotu bronił z niesłychaną dzielnością mjr Doliński, nie mając więcej nad 50 strzelców w łańcuchu, tak dalece, że Moskwę idącą na bagnety 3 razy powstrzymać zdołał. Tymczasem kpt. Rudowski z kompanją swoją odganiał dragonów nasze lewe skrzydło przypierających; równocześnie oddział galicyjski pod mjr. Rogojskim na prawym skrzydle dragonów odpierał.
Natarczywość Moskwy tak silną była, że całe nasze wątłe siły w pierwszej linii się biły; słaby oddział kosynierów i furgony stanowiły razem rezerwę. Podczas gdy Moskwa już nam tył zabierać chciała, ruszył ostatek strzelców ku niej i oczyścił drogę od dragonów przeszkadzających naszemu odwrotowi. ... Odwrót odbył się przez Jakubów, Kadłubek, gdzie się kompletnie zebrałem i dalej ku Goryniowi ruszyłem.
... Ze źródeł wiarygodnych dowiedziałem się, że 18 furmanek z rannymi do Radomia przyjechało; za 50 poległych Moskali ręczyć mogę. Z naszej strony straty z poległymi i rannymi dochodzą liczby 23. Dzielny Konrad Górski ugodzony kulą w piersi zginął, oprócz tego straciliśmy tęgiego, poświęcenia pełnego oficera w osobie Franciszka Łuszczewskiego.
Obszerny opis bitwy podaje kronikarz Czachowskiego, uczestnik bitwy Radzanowskiej - Antoni Drążkiewicz (Wspomnienia Czachowczyka, str. 299 - 315). Podaje on, że z Radzanowa powstańcy wyruszyli dopiero ok. godz. 10 (!), co stanowi wyraźną rozbieżność z raportem Czachowskiego.
Należy zwrócić uwagę, że walki toczyły się na rozległym terenie. Bardzo możliwe, że "Pod bukami", gdzie znajduje się powstańczy obelisk, było miejscem odpoczynku i posiłku powstańców Czachowskiego. Ale walki toczyły nieco dalej. Drążkiewicz, który znał teren, a przy sporządzaniu swoich opisów miał dostęp do dokładnych map, tak określał pole bitwy:
... Teren na którym bitwa stoczona została, ciągnął się od Radzanowa aż po wieś Kadłubek, z zachodu ma wschód przeszło mil dwie. Był przeważnie płaski, mocno podmokły, choć małemi wzgórkami okryty, na którym rosły nie wielkie kępy lasków, miejscami od południowej ich strony, na którejśmy właśnie się bili, smugami rudawicznych łąk i klinami pól poprzerzyznanemi.
Na południe mieliśmy wieś Jakóbów i Chruścielów, o parę tysięcy kroków oddalone, dla czego też wielu różne nazwiska bitwie tej nadawali. ...
Z pewnościa obelisk i powstańcza mogiła "Pod bukami" stanowią godne, trwałe upamiętnienie Bitwy Radzanowskiej. Ale można przypuszczać, że mogiła ma charakter symboliczny, groby powstańców mogły znajdować się w innych miejscach. Zwłaszcza, że były takie sygnały od ludności miejscowej (np. na portalu: Eksploratorzy.com.pl - wątek: Śladami mogił powstańców 1863 roku).
Obelisk i mogiła powstańców 1863 r. "Pod bukami" w Lesie Radzanowskim.
góra strony
ostatnia aktualizacja:
17-07-2014 , 10:11
