SKAŁA
1. Mogiła zbiorowa powstańców 1863 r.
Po potyczce w dniu 4 marca 1863 r. w Pieskowej Skale Marian Langiewicz wraz z wojskiem dotarł około północy do Skały, gdzie na cmentarzu obozowali Rosjanie pod dowództwem Stolzenwalda. Próba zaskoczenia ich nie powiodła się, gdyż przedwczesne strzały powstańców zaalarmowały Moskali.
Powstańcy, prowadzeni osobiście przez gen. Mariana Langiewicza i gen. Antoniego Jeziorańskiego, po 3-godzinnej walce wyparli Rosjan.
W nocnej walce 5 marca poległo 23 powstańców, rannych było 24. Wśród poległych znajdował się akademik Stefan Zaleski i Ukrainiec Andrzej Potebnia, bliski współpracownik Aleksandra Hercena. Wśród rannych byli uczniowie szkoły wojskowej w Cuneo (Gustaw Reuth, Aleksander Zdanowicz).
W Pamiętnikach Jenerała Antoniego Jeziorańskiego zawarty jest opis śmierci A. Potebni:
... Moskali na cmentarzu znajdowało się dwie roty - stracili 17 zabitych. Ilu było rannych niewiadomo, gdyż zabrali ich z sobą.
Między poległymi z naszej strony znajdował się młody oficer z wojska moskiewskiego Potiebnia, członek Towarzystwa rewolucyjnego w Londynie "Młoda Rossja", wysłany przez Hercena dla porozumienia się z Rządem Narodowym. Przed parą dni w drodze do Warszawy spotkał nasz oddział.
Ugodzony kulą w piersi, żył jeszcze czas jakiś. Wniesiono go do domu cmentarnika. Byłem przy zgonie jego - umierał spokojnie. Ostatnie jego słowa były:- Niech Bóg was wspiera w walce przeciw tyranom!
Polegli powstańcy zostali pochowani w zbiorowej mogile na miejscowym cmentarzu.
W roku 1953 u podnóża zamku w Pieskowej Skale urządzono zbiorową mogiłę powstańców 1863 roku. Przeniesiono do niej prochy z kilku mogił powstańczych, m.in. z mogiły na cmentarzu w Skale. Na utworzonej tam mogile - mauzoleum, która miała stanowić propagandowy element pogłębiania przyjaźni Polski i Związku Radzieckiego, położono płytę nagrobną z napisem:
TU SPOCZYWA / SZEŚĆDZIESIĘCIU PIĘCIU NIEZNANYCH / POWSTAŃCÓW POLSKICH / Z 1863 ROKU / A WŚRÓD NICH ROSJANIN / KAPITAN ANDRZEJ AFANASJEWICZ / POTIEBNIA / KTÓRY KRWIĄ SWOJĄ / UŚWIĘCIŁ PRZYMIERZE / MIĘDZY POLAKAMI I ROSJANAMI / WIECZNA CHWAŁA BOJOWNIKOM / ZA WASZĄ I NASZĄ WOLNOŚĆ
Od momentu ekshumacji i przeniesienia zwłok powstańców z cmentarza w Skale do urządzonego mauzoleum w Pieskowej Skale, upłynęło ponad 50 lat. Były trudności z uzyskaniem pierwotnej lokalizacji tej mogiły. Przez szereg lat podawana była błędna lokalizacja (o czym podano w dalszej części).
Na podstawie informacji Stanisława Marcińskiego, który mieszka w pobliżu cmentarza, ustalono lokalizację mogiły powstańców 1863 roku:
- znajdowała się ona pod dużym starym drzewem, przy ogrodzeniu cmentarza od strony płn. (od bramy cmentarnej, od głównej alei, zaraz w prawo, przechodząc obok mogiły księży. Od ogrodzenia cmentarnego mogiłę powstańczą oddzielało tylko istniejące nadal stare drzewo, a po lewej stronie znajdował się nagrobek kamienny Kacpra Karwackiego (obecnie napis znacznie zatarty, jedno ramię krzyża na nagrobku ułamane). Zachował się wykonany w latach pięćdziesiątych przez St. Marcińskiego prezentowany tu szkic, który pozwolił na jednoznaczną lokalizację mogiły przed wykonanę ekshumacją w roku 1953.
Miejsce po powstańczej mogile zostało zajęte pod nowe pochówki, co widać na prezentowanej powyżej fotografii. Ale utworzono również w tym miejscu niedużą, skromną mogiłę symboliczną powstańców 1863 roku.
Na okrawężnikowanej mogile ziemnej postawiono, w formie stylizowanego krzyża maltańskiego, płytę nagrobną z lastryka. Umieszczono na niej napis:
BOHATEROM /
z 1863 R. /
HARCERZE
Na betonowym wygrodzeniu mogiły znajduje się metalowa tabliczka z napisem:
TYM MIEJSCEM / OPIEKUJE SIĘ / SZKOŁA PODSTAWOWA / W SKALE
Mogiła jest zadbana, ale na tyle ukryta, że nieznana dla mieszkańców Skały.
góra strony
MOGIŁA POWSTAŃCÓW 1863 - WPROWADZONE ZMIANY w 2005 r.
Do niedawna na cmentarzu w Skale, jako grób powstańców 1863 roku, prezentowana była mogiła, urządzona w roku 1999 przy głównej alei cmentarza, i przedstawiona na zdjęciu wykonanym w roku 2002.
Dojście: od bramy cmentarnej główną aleją ok. 100 m. Po prawej stronie, obmurowana mogiła ziemna wygrodzona łańcuchem na stalowych rurkach. Na postumencie wykonanym z obrobionych i zespoinowanych kamieni, postawiono drewnianą kapliczkę z daszkiem pokrytym gontem.
Na drewnianej belce wyryta data:
1863//
Poniżej, w drewnianej płycie, wykonano napis:
POWSTAŃCOM POLEGŁYM / W DNIU 05 MARCA 1863 r. / PODCZAS ATAKU NA / POZYCJE WOJSK / ROSYJSKICH NA WZGÓRZU / TEGO CMENTARZA. / - W HOŁDZIE I KU / PAMIĘCI POKOLEŃ / SPOŁECZEŃSTWO GMINY SKAŁA / SIERPIEŃ 1999
W roku 2005 wprowadzono na tej mogile zasadniczą zmianę treści - ustalono bowiem, że ta mogiła zbiorowa kryje zwłoki żołnierzy I Wojny Światowej. Stąd, zachowując uprzednią formę urządzenia mogiły, wprowadzono nowe napisy:
ŻOŁNIERZOM I WOJNY ŚWIATOWEJ //
POLEGŁYM W WALKACH/ W OKOLICY SKAŁY. / W LISTOPADZIE 1914 ROKU / A WŚRÓD NICH WIELU / NASZYM RODAKOM, KTÓRZY / OBCĄ MOCĄ PRZYMUSZENI / "Z DWÓCH WROGICH SOBIE / SZAŃCÓW PATRZYLI / ŚMIERCI W TWARZ" //
Prezentowane poniżej zdjęcia, wykonane w roku 2002 i 2006, dokumentują wprowadzone zmiany.
góra strony
ZMIANY WPROWADZONE W 2013 r.
Odrestaurowana w 2013 r. mogiła powstańców 1863 r. w Skale.
W niedzielę, 3 marca 2013 r. podczas obchodów 150 rocznicy powstania styczniowego oraz bitwy pod Skałą, została poświęcona odrestaurowana mogiła powstańców 1863 roku oraz odsłonięta pamiątkowa tablica.
Na drewnianym krzyżu została wyrzeźbiona data: 1863
Na tablicy, umieszczonej u podnóża krzyża, wyryto herb trójpolowy oraz napis:
MIEJSCE SPOCZYNKU / 23 POWSTAŃCÓW, / POLEGŁYCH / 5 MARCA 1863 ROKU / W BITWIE Z MOSKIEWSKIM ZABORCĄ / BYŁ WŚRÓD NICH OFICER / ANDRZEJ POTIEBNIA - UKRAINIEC / WALCZĄCY O POLSKĄ SPRAWĘ // PO STU LATACH PRAWIE, PROCHY "NIEZŁOMNYCH" / PRZENIESIONO DO ZBIOROWEJ MOGIŁY U STÓP / ZAMKU W PIESKOWEJ SKALE / W 150 ROCZNICĘ ROCZNICĘ POWSTANIA STYCZNIOWEGO / SPOŁECZEŃSTWO SKAŁY / A. D. 2013
Tablica na odrestaurowanej w 2013 r. mogile powstańców 1863 r. w Skale.
Mogiła powstańców styczniowych w Skale uzyskała nowy wystrój dzięki działaniom Stowarzyszenia Opieki nad Zabytkami w Skale (przeprowadzono kwestę na cmentarzu 1.XI.2012, sporządzono dokumentację i przeprowadzono roboty, z pomocę Urzędu Miasta).
góra strony
2. Nagrobek Piotra Nawrockiego
Na cmentarzu parafialnym znajduje się mogiła Piotra Nawrockiego, weterana 1863 roku.
Ok. 60 m od bramy wejściowej, po prawej stronie, bezpośrednio przy ogrodzeniu cmentarza od strony płn., znajduje się okazała katakumba (lastryko), na której postawiono kamienny postument zwieńczony kamiennym krzyżem.
Na południowym boku pomnika, pod znakiem krzyża, wykuto napis:
Ś.P. / PIOTR / NAWROCKI / ŻYŁ 85 LAT / ZM. D. 6. IX / 1923 R. / POKÓJ JEGO / DUSZY
Jak podaje J. Liszka (Powstanie styczniowe ...), wg. opowiadań Kazimiery Żurek z Nawrockich, wnuczki Piotra Nawrockiego, był on uczestnikiem powstania narodowego 1863 roku. Potwierdzała to również druga wnuczka - Rozalia Padłowska z Sosnowca, która podawała, że jej dziadek w czasie walk został raniony w głowę. Był mieszkańcem miasteczka Skała, i tutaj, po śmierci 6 września w 1923 roku, został pochowany na miejscowym cmentarzu.
Potomkowie weterana mieszkają w Warszawie i we Wrocławiu. Sprawują pieczę nad mogiłą poprzez miejscowego grabarza.
góra strony
3. Pomnik BOHATEROM WALK WYZWOLEŃCZYCH
Na placyku, przed wejściem na cmentarz parafialny w Skale, został urządzony pomnik BOHATEROM WALK WYZWOLEŃCZYCH.
Na betonowym cokole, którego sylwetka z profilu nawiązuje do widoku skrzydła husarskiego, umieszczona została tablica z czarnego granitu zawierająca wyryty napis:
BOHATEROM / WALK WYZWOLEŃCZYCH / Z TERENU MIASTA / I GMINY SKAŁA / POMORDOWANYM / W OKRESIE / POWSTANIA STYCZNIOWEGO / ORAZ I i II WOJNY / ŚWIATOWEJ / NA WIECZNĄ CHWAŁĘ / 3 - V - 1990
U podnóża obelisku umieszczono kilka bloków granitu. Na jednym z bloków granitu zamocowano nieduży żelazny krzyż oraz tablicę z napisem:
ZIEMIA Z MIEJSC PAMIĘCI / POWSTANIA STYCZNIOWEGO / WESTERPLATTE / MONTE CASINNO / LORETTO / BOLONII / KATYNIA / OŚWIĘCIMIA
Pomnik powstał w roku 1990 z inicjatywy miejscowego Koła ZBOWiD i pierwotnie znajdował się na Placu Konstytucji 3 Maja w Skale. W roku 2007 pomnik oraz urny z ziemią z miejsc pamięci, przeniesiono na obecne miejsce w pobliżu cmentarza, gdzie rozegrała się bitwa powstania styczniowego oraz gdzie znajdują się również inne pomniki. Podczas obchodów Święta Niepodległości, w dniu 11 listopada 2007 r. nastąpiło uroczyste poświęcenie pomnika.
Wprowadzono dn. 19.04.2008
Pomnik BOHATEROM WALK WYZWOLEŃCZYCH - stan w r. 2013.
góra strony
ostatnia aktualizacja:
27-12-2014 , 09:01
|
|
