SZEWNA

1. Pomnik na cmentarzu w Szewnej

   Na cmentarzu parafialnym kamienny pomnik:
ŻOŁNIERZOM POLSKIM Z POWSTANIA STYCZNIOWEGO

   Pomnik postawiono obok kaplicy cmentarnej - przy alejce prowadzącej w dół cmentarza, od bramy wejściowej znajdującej się naprzeciw kościoła. Z bloków piaskowca wykonany krzyż, którego ramię poprzeczne zawiera wykutą datę:    1863//.

   Na bocznej płaszczyźnie krzyża jest wykuta sylwetka orła w koronie, który w szponach trzyma miecz i krzyż. Bloki piaskowca ustawiono na dużej, oszlifowanej płycie granitowej, na której z metalowych liter wykonano grupy napisów.

   Centralnie, na obrzeżu płyty, wykonany napis:
ŻOŁNIERZOM POLSKIM / Z POWSTANIA STYCZNIOWEGO

   Po prawej stronie krzyża:
16.12.1863  BODZECHOWSKIEJ /
21.02.1864  OPATOWSKIE /
10.03.1864  W CZĘSTOCICACH

   Po lewej stronie krzyża napis:
ZMARLI / W DOMU SZPITALNYM /
   W KLIMKIEWICZOWIE /
FELIX OZIBOWSKI LAT 21   † 4.01.1864 /
ŁUKASZ BRUZELA LAT 18   † 9.01.1864 /
JÓZEF SERAFIN LAT 17   † 14.01.1864 /
JÓZEF MATYSIAK LAT 20   † 22.01.1864 /
MJR STANISŁAW ŚLIWA LAT 40   † 9.03.1864 /
KAROL CIZA LAT 23   † 12.03.1864 /
OFICER PIOTR DĘBICKI LAT 24   † 15.03.1864 /
JÓZEF KARPIŃSKI LAT 24   † 19.03.1864 /
N / N LAT 27   † 24.03.1864 /
   W GROMADZICACH /
LUDWIK N / N   LAT 20   † 3.02.1864 /
   W OPATOWIE /
JÓZEF SKALUTA LAT 22   † 20.03.1864

Pomnik na mogile powstańców 1863 r. na cmentarzu w Szewnej

   Pomnik stanowi upamiętnienie pochowanych na cmentarzu w Szewnej powstańców zmarłych z ran: po bitwie pod Bodzechowem, po bitwie opatowskiej oraz po starciu w Częstocicach.

   Po tragicznej bitwie pod Bodzechowem 16.XII.1863 r. zmarłych powstańców pochowano na cmentarzu w Denkowie (obecnie dzielnica Ostrowca Św.). Ranni powstańcy początkowo umieszczani byli w różnych, przypadkowych miejscach - np. ciężko ranny w nogę porucznik kawalerii, Walerian Wolski, był odwieziony na leczenie do Sienna - ... tam leżałem na poczcie ... wspominał po latach (W. Wolski Bitwa pod Bodzechowem [w:] W czterdziestą rocznicę powstania styczniowego 1863 - 1903, Lwów 1903 r.). Większość rannych została ulokowna w lazarecie zorganizowanym w Klimkiewiczowie (obecnie dzielnica Ostrowca świętokrzyskiego). W. Zapałowski podał (Pamiętniki z roku 1863 - 1870, Wilno 1821) -
... już w pierwszych dniach stycznia 1864 roku, po niefortunnej bitwie pod Bodzechowem ... do Klimkiewiczowa zwieziono rannych. ...
Zarządzający fabrykami Bankowmi p. Papiewski ofiarował kilka sal na utworzenie szpitala ...

   Potwierdzenie funkcjonowania lazaretu znajdujemy w aktach metrykalnych parafii Szewna, prowadzonych przez ks. Ignacego Grynfelda. W Księdze Aktów Zmarłych za lata 1855 - 1870, proboszcz zapisał:

akt nr. 1 z 5.I.1864:
... stawili się Jan Nowakowski Stróż lat trzydzieści jeden i Paweł Żaczek Robotnik lat trzydzieści dwa mający obydwa w Klimkiewiczowie zamieszkali i oświadczyli, że w Klimkiewiczowie w Szpitalu dla rannych Rodaków urządzonym w dniu czwartym bieżącego miesiąca i roku o godzinie piątej w wieczór umarł Felix Ozibowski Żołnierz z wojsk polskich z ran odniesionych w bitwie lat dwadzieścia jeden mający ...
(Regestr Alfabetyczny Aktów Zmarłych z ro. 1864 podaje - Ozimowski Feliks).

   Kolejne akta zgonu powstańców zawierają dodatkowe informacje:

akt nr 2 z 10.I.1864:
... w Klimkiewiczowie w Szpitalu dla rannych Rodaków urządzonym w dniu dziewiątym ... umarł Łukasz Bruzela Żołnierz polski lat osiemnaście mający ...
(Regestr Alfabetyczny Aktów Zmarłych z ro. 1864 podaje - Bruzella Łukasz).

akt nr 4 z 15.I.1864:
... w Klimkiewiczowie w Szpitalu dla rannych założonym w dniu czternastym bieżącego miesiąca i roku ... umarł Józef Serafin Młodzian z Brzózy lat siedemnaście mający ranny w potyczce z Rossyianami ...

akt nr 6 z 24.I.1864:
... w Klimkiewiczowie w Szpitalu dla rannych założonym w dniu dwudziestym drugim bieżącego miesiąca i roku ... umarł Józef Matysiak Żołnierz polski lat dwadzieścia mający rodem z Krakowa ...

akt nr 9 z 3.II.1864
... w Klimkiewiczowie w Szpitalu dla rannych w dniu drugim bieżącego miesiąca i roku ... umarł z ran odniesionych w potyczce Kasper Karaś żołnierz polski lat siedemnaście mający ...

akt nr 10 z 4.II.1864
... w Gromadzicach ... w dniu trzecim bieżącego miesiąca i roku ... umarł Ludwik (puste miejsce) Żołnierz polski ranny w potyczce z Rosyianami z Szpitala Klimkiewiczowskiego, rodem z Brzyzia będący lat dwadzieścia liczący ...
(Regestr Alfabetyczny Aktów Zmarłych z ro. 1864 podaje - Ludwik niewiadomego Nazwiska ) - mozna przypuszczać, że zgon dotyczył miejscowego powstańca, a tylko dla ochrony rodziny nie wpisano jego nazwiska.

akt nr 17 z 10.III.1864:
... w Klimkiewiczowie w Szpitalu w dniu dziewiątym bieżącego miesiąca i roku ... umarł Stanisław Śliwa zwanym Major Wojsk Polskich z ran w potyczce z Moskalami odniesionych lat czterdzieści mający ...

akt nr 18 z 13.III.1864:
... w Klimkiewiczowie w Szpitalu dla rannych Rodaków urządzonym w dniu dwunastym bieżącego miesiąca i roku ... umarł Karol Ciza Węgier Żołnierz Polski ranny w bitwie z Moskalami lat dwadzieścia trzy mający ...

akt nr 20 z 15.III.1864:
... w Klimkiewiczowie w Szpitalu w dniu dzisiejszym ... umarł Piotr Dębicki officer z wojska Polskiego wskutek ran w bitwie otrzymanych lat dwadzieścia cztery mający ...

akt nr 21 z 20.III.1864:
... w Klimkiewiczowie w w domu Szpitalnym w dniu dziewietnastym bieżącego miesiąca i roku .. ... umarł Józef Karpiński Żołnierz polski wskutek ran w potyczce z moskalami otrzymanych lat dwadzieścia cztery mający ...

akt nr 23 z 25.III.1864:
... w Klimkiewiczowie w Szpitalu dla rannych Rodaków urządzonym w dniu dwudziestym czwartym bieżącego miesiąca i roku ... umarł z ran odniesionych w Bitwie z Moskalami Żołnierz polski niewiadomego imienia i Nazwiska lat około dwadzieścia siedem mający ...

   Dopełnieniem do w/w 11 aktów zgonu oficerów i żołnierzy Wojsk Polskich, zmarłych z ran w Szpitalu w Klimkiewiczowie, stanowi zapis w parafii Szewna zgonu w roku 1865 w Opatowie:

akt nr 6 z 14.II.1865 r.
... w Opatowie w dniu dwudziestym Marca Tysiąc Ośmset Sześćdziesiatego czwartego roku ... umarł z ran odniesionych w Bitwie z Moskalami Żołnierz polski Józef Skaluta z Klimkiewiczowa lat trzydzieści dwa mający zostawiwszy po sobie owdowiałą Żonę Maryannę z Dudzińskich ...

   Pamięć o pochówkach powstańców na cmentarzu w Szewnej przetrwała wśród mieszkańców. Jan Haraźny (ur. w r. 1855) w oświadczeniu złożonym 12.II.1927 r. podał, że pamięta z dzieciństwa w Szewnej -
... Na dole, gdzie teraz kapliczka, była kostnica w niej stos kości, to w powstanie, przed tą kostnicą na trawie stało 3 trumny z zabitemi przez Moskali powstańcami i mieli wszyscy trzej posiekane głowy od pałaszów, widocznie zabici byli niedaleko Szewny i pochowani nie daleko od cmentarnej bramy mniej więcej gdzie leży płyta marmurowa na śp. Krysieńskiej "Leona" ...

   W okresie międzywojennym mogiła była pod opieką Dyrekcji Robót Komunalnych w Kielcach - m.in. zachowane są dokumenty (AP Kielce, zesp. 100/I, zesp. 15214, 15222, 15528) o zaplanowanych pracach remontowych na mogile powstańczej w Szewnej (usypanie kopca ziemnego 3 x 4 m, odarniowanie boków grobu, postawienie krzyża z wyrzeźbionym napisem Poległym za Ojczyznę - 1863 r.), w sprawozdaniu z wykonanych prac w III kwartale 1929 r. podano o odtworzeniu mogiły i nadsypaniu ziemi oraz postawieniu na mogile krzyża dębowego 3 m wys. z wyrzeźbionym napisem. Zlecono też do wykonania w roku 1930 przez zakład kamieniarski W. Łatasiewicza w Kielcach obramowania mogiły w Szewnej ramą kamienną.

   Obecny okazały pomnik, wykonany według projektu artysty rzeźbiarza Tadeusza Maja, powstał z inicjatywy działaczy Oddziału Świętokrzyskiego PTTK w Ostrowcu. Uroczyste odsłonięcie nastąpiło w styczniu 2002 roku.

Pomnik w Szewnej - stan w kwietniu 2013 r.

Uzupełniono w lutym 2014 r.

góra strony

2. Hipolit Iwaszkiewicz

   Od pomnika żołnierzy 1863 roku, wracamy alejką w kierunku kościoła i pierwszą poprzeczną alejką w prawo. Po prawej stronie wygrodzona mogiła ziemna rodziny Iwaszkiewiczów.

   Na czole mogiły postawiona nagrobna tablica poświęconą Mieczysławowi Iwaszkiewiczowi - dyrektorowi Zakładów Ostrowieckich. Przed nią, na ziemi, położona kamienna płyta nagrobna.

   Pod wykutym znakiem krzyża jest napis:
† / Ś. P. / HIPOLIT IWASZKIEWICZ / INŻYNIER / UCZESTNIK POWSTANIA 1863 r. / ZM. D. 22 MAJA 1919 r. PRZEŻYWSZY LAT 75 //
Ś. P. / AURELIA z BIAŁOBRZESKICH / IWASZKIEWICZOWA / ZM. D. 30 SIERPNIA 1922 r. / PRZEŻYWSZY LAT 68

Mogiła i płyta nagrobna weterana 1863 r. - Hipolita Iwaszkiewicza

Mogiła H. Iwaszkiewicza - stan w kwietniu 2013 r.

   Zachowały się zapiski, że na cmentarzu w Szewnej pochowany był oficer powstania styczniowego - ... po prawej stronie I-ej ulicy od strony południowej:
1) mogiła oficera Wincentego Paliszewskiego powstańca z 1863 r., na mogile stoi połowa figury, napis na figurze przez moskali zdrapany ...

   Nagrobek ten zachował się na cmentarzu. Może z trudem, ale jednoznacznie można na nim odczytać:
Tu spoczywają zwłoki / Wincentego / PALISZEWSKIEGO / który przeżywszy lat 42 / zmarł dnia 1 stycznia 1863. / ...

   Musiało nastąpić przekłamanie w cytowanej informacji - W. Paliszewski zmarł jeszcze przed wybuchem powstania styczniowego. Ze względu na wiek (42 lata) - nie mógł mieć też związków z powstaniem listopadowym.

góra strony

3. Mogiła Leona

   W pobliżu ogrodzenia cmentarza, pomiędzy kaplicą i wejściem na cmentarz, znajduje się mogiła Leona. Betonowa katakumba, wygrodzona stalowymi prętami zamocowanymi na 6-ciu słupkach, pod zarysem krzyża, zawiera krótki napis:
LEONA
   Na czole katakumby umieszczona jest data:
1869

   O mogile tej zachowały się tylko ustne przekazy, które podał Zbigniew Włodarski (rocznik 1923), który wywodzi się z Ostrowca Św., a na cmentarzu w Szewnej spoczywają członkowie jego rodziny. Jeszcze w latach trzydziestych XX w. ojciec wielokrotnie powtarzał mu, że ostrowiecki weteran powstania styczniowego, aptekarz Zygmunt Saski, wskazywał, że w tej mogile został pochowany powstańczy dowódca Leon (brak informacji o jego nazwisku). Brak jest jednak dodatkowych informacji oraz potwierdzenia tej wiadomości.

Mogiła Leona - stan w kwietniu 2013 r.

Sprostowanie z lutego 2014 r.

Sprawę mogiły z płytą nagrobną z wykutym napisem LEONA, gdzie na obrzeżu płyty wyryto dodatkowo: 1869 została obecnie jednoznacznie wyjaśniona z pomocą akt metrykalnych parafii Szewna. Akt zgonu nr 29 z 22.02.1869 r. podaje, że zmarła Leonia z Brzezińskich Krysińska, żona Pełnomocnika Dóbr Ostrowieckich, lat 51 mająca, pozostawiwszy owdowiałego męża Michała Krysińskiego. Odczyt aktu zgonu jest w pełni zgodny z treścią napisów na mogile. Dodatkowo sprawdzono wszystkie akty zgonu w Szewnej, za okres: 1863 - 1869. Nie występuje ani jeden akt zgonu z nazwiskiem lub imieniem - LEON.
Dodatkowo zachodzi też zbieżność z treścią oświadczenia Jana Haraźnego (cytowany w pkt.1 prezentacji miejscowości SZEWNA).
Poprawiono w lutym 2014 r.

góra strony

4. Ks. Ignacy Grynfeld - tablica na kaplicy cmentarnej

Na kaplicy cmentarnej, znajdującej się obok bramy wejściowej od strony kościoła, umieszczono tabliczki upamiętniające kapłanów parafii Szewna. Wśród zamocowanych 18-tu tabliczek, odnajdujemy tabliczkę z napisem:
KS. IGNACY GRYNFELD / BYŁ PROBOSZCZEM / W SZEWNIE LAT 45 / ZMARŁ 1883 R.

Kaplica na cmentarzu w Szewnej i umieszczona tam tabliczka ks. I. Grynfelda

góra strony

5. Ks. Ignacy Grynfeld - epitafium w kościele

   W kościele parafialnym św. Mikołaja, w zach. nawie bocznej, wmurowana jest tablica marmurowa upamiętniająca postać ks. Ignacego Grynfelda:

D. O. M. / † / Ś. p. / X. IGNACEMU GRYNFELDOWI / Kanonikowi Opatowskiemu / przez lat 45 gorliwemu / Proboszczowi Szewny / ur. 1810 - † 1883 / wdzięczni Parafianie.

Ks. Ignacy Grynfeld (1810 - 21.03.1883) przez 45 lat był proboszczem w Szewnej i dziekanem dekanatu Szewna.

   Dnia 18 stycznia 1862 r. został aresztowany w Szewnej i gnany do Ostrowca za to, że w Ćmielowie przy rynku został usypany kopiec z obeliskiem kamiennym, na którym ustawiono krzyż z koroną cierniową.

   Sympatyk powstania, znajdował się pod policyjnym dozorem. Zmarł 21 marca 1883 r. Spoczywa w kaplicy na cmentarzu parafialnym w Szewnej.

góra strony

NA START

ostatnia aktualizacja: 1-01-2015 , 01:00