STASZÓW
1. Mogiła powstańców 1863 roku
Na starym cmentarzu przy kościele św. Bartłomieja, obok polowego ołtarza, znajduje się mogiła powstańców 1863 roku.
Na mogile, na betonowym cokole, postawiono metalowy krzyż z Chrystusem ukrzyżowanym. W cokole wykuty napis:
† Ś. P. MOGIŁA / POWSTAŃCÓW / z 1863 R.
Mogiła zawiera prochy 4-ch powstańców poległych w Staszowie w potyczce w dniu 17 lutego 1863 r. oraz 3-ch innych, poległych jesienią 1863 r.
Wg. informacji ks. Wacława Wodeckiego, proboszcza w Staszowie w latach 1934 -1937, zamieszczonych w uzupełnieniu do opracowania ks. Wawrzyńca Sieka Opis historyczny parafii i miasta Staszów do 1918 r. (wyd. II z 1937 r. oraz w wykonanym w roku 1990 przedruku opracowania) - lista pochowanych we wspólnej mogile, pod drewnianym krzyżem na cmentarzu grzebalnym około kościoła przedstawiała się następująco:
1. Lazaryni Gustaw, podporucznik lat 20, syn Gustawa i Laury z Andruszewiczów poległ w Staszowie 17/II 63 r.
2. Krotkiewski Władysław lat 20, syn Onufrego i Balbiny z Czerniejewskich z Turska
† w Staszowie 17/II.63
3. Szczepaniak Walenty 22 lata z Gniewoszewa † w Staszowie 17/II.63.
4. Gełuszkiewicz Józef lat 23 z Kunowa † w Staszowie 17/II.63.
5. Dr Dowgiałło Melchior lat 43, lekarz dóbr staszowskich † 21/X.63 Zginął od kuli niosąc pomoc lekarską rannym powstańcom pod Jurkowicami.
6. Kieler Józef, oficer Wojsk Polskich, lat 28 z Bolechowa około Stryja † 2/XI.63
Potwierdzenie dla tej listy odnajdujemy w aktach metrykalnych Staszowa za rok 1863 (AP Sandomierz). W dniu 17 lutego 1863 r. sporządzone zostały akty zgonu:
Nr 26. - ... dnia dzisiejszego ... umarł tu w Staszowie Lazaryni Gustaw podporucznik Batalionu drugiego kawaler lat 20 mający syn Gustawa i Laury z Andruszewiczów Małżonków Lazarinich, Nauczycieli w Radomiu zamieszkałych ...
Nr 27. - ... Krotkiewski Władysław Zołnierz kawaler, czasowo w Staszowie zamieszkały lat 20 syn Onufrego i Balbiny z Czerniejewskich w Tursku małem zamieszkałych ...
Nr. 28. - ... Szczepaniak Walenty Żołnierz lat 22 mający pochodzący z miasta Gniewoszewa czasowo w Staszowie zamieszkały ...
Nr. 29. - ... Gałuszkiewicz Józef Żołnierz pochodzący z Kunowa ... lat 23 ...
Następne akty zgonu dotyczą okresu jesiennego 1863 r.:
Nr. 122. - sporządzony 24.X. ... dnia 21.X.br. o godz. 9 rano umarł we wsi Jurkowicach Dowgiałło Melchior Lekarz Dóbr Staszowskich, tu w Staszowie zamieszkały lat 43 liczący, wdowiec po Józefie z Słomskich ...
Nr. 130. - sporządzony 2.XI. ...umarł w Staszowie w Lazarecie Staszowskim Kieler Józef Oficer Wojska Polskiego lat 28 mający syn niewiadomych rodziców, Nadleśnych w Bolechowie w Cyrkule Stryjeńskim Galicji Austriackiej ...
Wg. ustaleń J. Myjaka (Staszów i okolice) - J. Kieler zmarł 2.XI.1863 r. w wyniku ran odniesionych w bitwie pod Jurkowicami.
Można przypuszczać, że jeszcze jeden zapis dotyczy powstańca:
Nr. 120. - sporządzony 17.X. ... w Lazarecie Staszowskim umarł Wojciechowski Sebastian wyrobnik, kawaler llat 20 mający, w Słupii zamieszkały syn Tomasza i Marianny ze Strojnowskich w Słupii zamieszkałych ...
Gdy ks. H. Kozakiewicz, proboszcz staszowski, przeprowadził prace nad nowym urządzeniem cmentarza wraz z utworzeniem ołtarza polowego - zapomniana powstańcza mogiła została odtworzona i nieco przemieszczona, w porównaniu do swego pierwotnego położenia. Na mogile postawiono żelazny krzyż na betonowym cokole.
Melchior Dowgiałło (1820 - 1863), Praktykę lekarską od 1842 r. prowadził w Opocznie, od roku 1844 osiedlił się w Staszowie. Był lekarzem lekarzem dóbr staszowskich. Pracował w szpitalu Św. Adama w Staszowie oraz w szpitalu w Kurozwękach. Właściciel majątków Witowice i Pełczyce k/ Jurkowic, ale mieszkał w Staszowie. W czasie bitwy w Jurkowicach był w odwiedzinach u swego przyjaciela Białoskórskiego. I razem z nim został zamordowany na ganku dworu w Jurkowicach w dniu 21 października 1863 r. przez rosyjskich żołnierzy (były też przekazy, że zginął przy udzielaniu pomocy lekarskiej powstańcom podczas krwawej bitwy w Jurkowicach - ale nie znajdują one potwierdzenia w faktach).
Uzupełnienie z 17 II 2013 r.
Podczas uroczystych obchodów 150 rocznicy wybuchu powstania styczniowego i bitwy pod Staszowem, organizowanych przez Liceum Ogólnokształcące im. ks. kard. Stefana Wyszyńskiego, parafię pw. św. Bartłomieja i Staszowski Dom Kultury, przy udziale władz samorządowych Powiatu i Miasta Staszowa, mogiła powstańców styczniowych otrzymała tablicę pamiątkową.
Na mogile powstańców, przed cokołem, zamocowano ukośnie tablicę memoratywną.
Na tablicy, pod znakiem krzyża, umieszczono tekst:
W TEJ BRATNIEJ MOGILE SPOCZYWAJĄ /
POWSTAŃCY STYCZNIOWI: /
ś.p. dr MELCHIOR DOWGIAŁŁO /
lat 43, zginął z rąk rosyjskich 21 X 1863 r. w Jurkowicach /
ś.p. JÓZEF GEŁUSZKIEWICZ /
lat 23, poległy 17 II 1863 r. w bitwie pod Staszowem /
ś.p. JÓZEF KIELER /
lat 28, zmarł 2 XI 1863 r. wskutek ran odniesionych w bitwie pod Jurkowicami /
ś.p. WŁADYSŁAW KROTKIEWSKI /
lat 20, poległy 17 II 1863 r.w bitwie pod Staszowem /
ś.p. ppor. GUSTAW LAZARYNI /
lat 20, poległy 17 II 1863 r. w bitwie pod Staszowem /
ś.p. WALENTY SZCZEPANIAK /
lat 22, poległy 17 II 1863 r. w bitwie pod Staszowem /
Cześć ich pamięci /
W 150. ROCZNICĘ /
WYBUCHU POWSTANIA STYCZNIOWEGO /
MIESZKAŃCY ZIEMI STASZOWSKIEJ /
17 II 2013 r. //
Nad krzyżem umieszczono trójpolowy herb Polski, Litwy i Rusi,
a obok fragment piosenki z okresu powstania:
"Pod dowództwem Langiewicza /
Uderzym na wrogi /
I wybijem z wolą bożą /
Wszystkich co do nogi /
W Św. Krzyżu i Staszowie /
Zbilismy Moskali. /
Ogień wkrótce ten /
Po całej Polsce się rozpali" /
(piosenka powstańcza ułożona po 17 II 1863 r. w Staszowie)
W czterech narożnikach tablicy zostały umieszczone herby:
województwa świętokrzyskiego, powiatu staszowskiego, miasta Staszów oraz Liceum Ogólnokształcącego im. ks. kard. Stefana Wyszyńskiego w Staszowie.
Podczas uroczystości w niedzielę, 17 II 2013 r., po Apelu Poległych, tablica została poświęcona.
góra strony
Dodatkowe zdjęcia z uroczystości w Staszowie
Foto: Jan Mazanka ze Staszowa
góra strony
2. Mogiła dr. Władysława Rotha
Mogiła Wiktorowskich i Rothów na nowym cmentarzu w Staszowie
Na nowym cmentarzu parafialnym, przy ul. Cmentarnej, znajduje się mogiła doktora Władysława Rotha.
Od bramy wejściowej przy parkingu, idziemy w górę cmentarza, po lewej stronie alei, na łuku drogi, znajduje się okazały pomnik kamienny zwieńczony stylizowanym kamiennym krzyżem, pod którym umieszczona jest tablica nagrobna Józefa Wiktorowskiego (1920 - 1979) i Bogusławy Wiktorowskiej (1921 - 2007).
Na ścianie katakumby, już przy ziemi, osadzona jest płyta nagrobna (chyba z pierwotnego urządzenia mogiły) zawierająca wykuty napis:
Ś. P. / z GABRYSZEWSKICH / JULJA ROTHOWA / UR. 1842 ZM. 1903 //
Ś. P. / WŁADYSŁAW ROTH / DOKTÓR MEDYCYNY / UR. 1833 ZM. 1905 //
WŁADYSŁAW ROTH (1833 - 1905) po ukończeniu studiów medycznych podjął pracę lekarską w Staszowie. Po przypadkowej, tragicznej śmierci dr Dowgiałły w czasie bitwy Jurkowickiej w dniu 21.X.1863 r. objął obowiązki dyrektora szpitala św. Adama w Staszowie, który liczył ok. 25 łóżek. W literaturze pamiętnikarskiej z okresu powstania styczniowego dr Roth przedstawiany jest jako uczestnik ruchu narodowego, współdziałający z władzami wojskowymi powstania.
Wspomina doktora Jadwiga Prendowska, kurierka Rządu Narodowego. Gdy powracała z Galicji do Królestwa, dr Roth udzielił jej pomocy, zapewniając bezpieczny przejazd w terenie nadgranicznym - ... Mnie w południe zabrał doktór Roth ze Staszowa jako swoją żonę, zaś dr Bukowieckiego na kozioł bryczki jako lokaja, on też czekał na przewiezienie. Z całą swobodą meldował nas doktór na komorze, długo radził z naczelnikiem, co mnie niepokoiło, ale się uspokoiłam ...
W Sichowie, wsi należącej do dóbr Potockich, był główny zarząd całego majątku, tu pożegnaliśmy się z doktorem Rothem, on pojechał do Staszowa pełnego wojska, więc ja się tam pokazać nie mogłam, nas oddał plenipotentowi Okólskiemu." (J. Prendowska Moje wspomnienia, s. 139)
Również wspomina go Kornel Zielonka, gdy z Galicji wyprawił się do powstania, do oddziału Czachowskiego.Przedostał się przez Wisłę i dotarł do Staszowa - ... stanąłem przed mieszkaniem Rotha, pełnomocnika dóbr tamtejszych, którego z Galicyi znałem ...". Roth go przyjął, ukrył i po kilku dniach wyprawił do oddziału Czachowskiego. Ale ponieważ w tym czasie Czachowski został rozbity, Zielonka został skierowany do Kality Rębajły (Zielonka - Wspomnienia z powstania 1863 roku ... , s.6-7).
Wzmiankę o działalności doktora na rzecz powstańców zostawił też Kaźmierz Grabówka (Frycz), który był ranny podczas bitwy opatowskiej w dn. 24.02.1864 r. We "Wspomnieniach z 1863-64 (s.90) podał - ... mnie pocztą narodową odesłano do Kiełczyny ... nad ranem przywieźli Eminowicza; opatrzył go Dr Roth ze Staszowa;
Gdy więzienie staszowskie wypełniało się powstańcami, pojmanymi przez wojsko rosyjskie, dr Roth organizuje dla nich dostawy jedzenia oraz dywany, koce i poduszki do spania. Wspomina o tym uczestnik walk pod Komorowem, Józef Kociesza Ożegalski, który był osadzony w Stopnicy a następnie w Staszowie (Wspomnienia krwawych czasów, s. 136).
W późniejszym już okresie wzmianki zamieścił też Stefan Żeromski, który kilkakrotnie bywał w pobliskich Kurozwękach. Gdy podczas kolejnych odwiedzin ukruszył mu się kawałek kości i powstał ropień - korzystał z lekarskiej pomocy dr Rotha. W "Dziennikach", pod datą 10.V.1889 r., zapisał: "... Dziś byłem w Staszowie, gdzie dr Roth zrobił mi operację; przeciął rękę, wymacał kości sondą, obandażował. Noszę ją obecnie na temblaku, co nadaje mi prawdopodobnie pewien romantyczny urok w oczach garderobianej Franusi ..."
Dr Władysław Roth był czynny również w działalności społecznej na rzecz mieszkańców Staszowa: należał do współzałożycieli Towarzystwa Pożyczkowo-Oszczędnościowego w Staszowie, był też współzałożycielem Straży Pożarnej w Staszowie.
Zmarł w 1905 r. i został pochowany na nowym cmentarzu wraz ze swą małżonką - Julią z Gabryszewskich, która zmarła w roku 1903. W roku 2011 w Staszowie podjęto inicjatywą, aby jedna z miejscowych ulic otrzymała imię dr Władysława Rotha, staszowskiego Judyma.
Wprowadzono w październiku 2011 r.
po sygnale od Bernarda Porębskiego.
góra strony
3. Symboliczna mogiła Heleny Miecznikowskiej
Grób Frybenów i symboliczna mogiła Heleny Miecznikowskiej
Na tym samym nowym cmentarzu parafialnym znajduje się symboliczna mogiła Heleny Miecznikowskiej, wdowy po powstańcu 1863 roku i sybiraku.
Od mogiły dr W. Rotha idziemy alejką w górę i skręcamy w prawo (czyli jest to druga aleja, równoległa do ogrodzenia cmentarza, od strony parkingu). Już prawie na wysokości charakterystycznego pomnika żołnierzy - Poległym za Ojczyznę/ 1914 - 1918/ 1939 - 1945/, po prawej stronie alei, w drugim rządzie grobów (za katakumbą Józefa Grabki), na mogile wyłożonej płytkami granitowymi, umieszczona jest ukośnie płyta z czarnego granitu, gdzie pod znakiem krzyża wykuto napis:
GRÓB FRYBENÓW /
Ś.P. MIECZYSŁAWA FRYBENA /
LEŚNIKA /
* 1861 † 1930 //
ORAZ SYMBOLICZNY /
WYSIEDLONYCH ZE STASZOWA /
Ś.P. JANINY FRYBEN LAT 74 /
ZMARŁEJ W PLISKOWOLI W 1944 /
Ś.P. HELENY MIECZNIKOWSKIEJ LAT 79 /
WDOWY PO POWSTAŃCU 1863 /
I ZESŁAŃCU NA SYBIR /
ZMARŁEJ W WIĄZOWNICY W 1945 //
RIP /
KU PAMIĘCI /
WNUKI //
Brak dokładniejszych danych o powstańcu 1863 roku i sybiraku - Miecznikowskim. Na podstawie dokumentów archiwalnych w AGAD, Z. Strzyżewska (Zesłańcy Powstania Styczniowego ...) podaje trzech powstańców o nazwisku Miecznikowski, którzy po powstaniu zostali zesłani na Sybir:
- Franciszek Miecznikowski,
- Stanisław Miecznikowski,
- Władysław Miecznikowski.
Możliwe, że w tym zestawieniu występuje mąż Heleny Miecznikowskiej. Mam nadzieję, że z pomocą może rodziny, uda się uzupełnić informacje biograficzne powstańca.
Wprowadzono w październiku 2011 r.
po informacji Bernarda Porębskiego.
góra strony
Na szlaku bojowym Mariana Langiewicza był Staszów. Przegląd oddziałów powstańczych w Staszowie w niedzielę 15 lutego 1863 r. opisuje w swoim pamiętniku Józef Kajetan Janowski, członek Rządu Narodowego, który był wówczas razem z Langiewiczem:
... szło czwórkami wojsko, strzelcy, kosynierzy, kawaleria. Dalej wozy z bagażami. Cały ten orszak, liczący z jakie sześćset ludzi ... imponująco wyglądał i w oczach tego tłumu, prawie wszystkich mieszkańców miasta, rósł na potęgę, parę tysięcy wojska wynoszącą. Okrzyki tego ludu pełne zapału, ale szczerego i serdecznego, przeprowadzały ten orszak oż do rogatki miejskiej. Tu czekał go burmistrz z radą gminnbą, miejscowe duchowieństwo z chorągwiami i tłum żydów z rabinem. ...
(Pamiętniki o powstaniu styczniowym T.J)
W Staszowie do wojsk powstańczych wstąpiła Anna Henryka Pustowójtówna, która otrzymała przydział do sztabu D. Czachowskiego. Później była adiutantem gen. M. Langiewicza (notka biograficzna - zob. Małogoszcz).
Wiadomości z Pola Bitwy w nr 3 z 1863 roku zamieściły RAPORT JENERAŁA LANGIEWICZA:
Po szczęśliwej dla nas potyczce na Św. Krzyżu zrobiliśmy zuchwały marsz do Rakowa. Na Św. Krzyżu nie można było pozostać, bobyśmy byli ogłodzili nasze wojska, a co najważniejsze, nie było w naszych stronach materiału na zasilenie naszych szeregów.
Dnia 17 przybyliśmy do Staszowa; tegoż dnia o godz. 8 z rana przyszło pod miasto Staszów: pół sotni kozaków, szwadron dragonów, rota strzelców i rota piechoty. Prawie równocześnie szpiedzy zapalili przedmieście. Bój się rozpoczął, a trwał przez 3 godziny. Spaliło się kilkadziesiąt domów, dalszemu pożarowi zapobiegła odwaga strzelców.
Strata Moskwy wynosi 120 ludzi i wiele koni; mamy 4 poległych i 7 rannych tylko. Moskwa uciekła w popłochu; brak dobrej kawalerii uniemożebnił całkowite rozbicie Moskwy.
Karność, odwaga, wesołość i spokojność naszych żołnierzy wzbudzały podczas boju moje podziwienie.
Marian Langiewicz
góra strony
ostatnia aktualizacja:
1-01-2015 , 12:50
|
|
